Identyfikacja potrzeb informacyjnych w obszarze prezentacji informacji

Na podstawie pytań z czwartej części kwestionariusza ankietowego podjęto próbę zidentyfikowania potrzeb informacyjnych w obszarze prezentacji informacji o przepływach pieniężnych w rachunkowości oraz rozpoznania zasadności zmian w systemie informacyjnym rachunkowości.

Zdaniem większości respondentów (61,0%) informacje o przepływach pieniężnych generowane przez dotychczasowy system rachunkowości w ich przedsiębiorstwach nie są wystarczające do podejmowania decyzji gospodarczych − wykres 3.17.

Interesujący wydaje się fakt, że występują istotne różnice w ocenie dotychczasowego systemu rachunkowości w obszarze generowania informacji o przepływach pieniężnych dokonywanej przez respondentów będących głównymi księgowymi, kierownikami działu księgowości, księgowymi, pracownikami biur rachunkowych (grupa I), a dyrektorami finansowymi, specjalistami ds. controlingu, analiz finansowych, zarządzania ryzykiem lub HR (grupa II) − wykres 3.18.

172

Wykres 3.17. Ocena dotychczasowego systemu rachunkowości w obszarze generowania informacji oprzepływachpieniężnychwbadanychprzedsiębiorstwachwopiniiogółurespondentów

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z kwestionariuszy ankietowych.

Wykres 3.18. Ocena dotychczasowego systemu rachunkowości w obszarze generowania informacji

o przepływach pieniężnych w badanych przedsiębiorstwach w opinii dwóch grup respondentów

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z kwestionariuszy ankietowych.

Wyniki przeprowadzonego badania pokazują, że zdaniem zdecydowanej większości respondentów należących do II grupy (83,8%) informacje o przepływach pieniężnych generowane przez dotychczasowy system rachunkowości nie są wystarczające do podejmowania decyzji gospodarczych. Jednocześnie ponad połowa respondentów

173 zajmujących stanowiska bezpośrednio związane z księgowością (rachunkowością finansową) zadeklarowała, że dotychczas generowane informacje są wystarczające.

Celem drugiego pytania było zbadanie, czy przedsiębiorstwa odczuwają potrzebę dokonania zmian w dotychczasowym systemie rachunkowości w obszarze generowania informacji o przepływach pieniężnych. Większość respondentów (70,7%) wskazała, że odczuwa potrzebę ulepszenia dotychczasowego sytemu rachunkowości w obszarze generowania informacji o przepływach pieniężnych − wykres 3.19.

Wykres 3.19. Potrzeba ulepszenia dotychczasowego systemu rachunkowości w obszarze generowania

informacji o przepływach pieniężnych w badanych przedsiębiorstwach w opinii ogółu respondentów

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z kwestionariuszy ankietowych.

Jednocześnie należy dodać, że potrzebę ulepszenia dotychczasowego sytemu rachunkowości w obszarze generowania informacji o przepływach pieniężnych zadeklarowało aż 33 spośród 37 (89,2%) respondentów zaliczonych do II grupy⁸⁷. Z kolei 25 spośród 45 (55,6%) respondentów zajmujących stanowiska bezpośrednio związane z księgowością (rachunkowością finansową) również odczuwa potrzebę ulepszenia dotychczasowego systemu rachunkowości w obszarze generowania informacji o przepływach pieniężnych.

W czwartej części kwestionariusza ankietowego zapytano respondentów nie tylko o to, czy odczuwają potrzebę ulepszenia dotychczasowego systemu rachunkowości w obszarze

87 Tj. dyrektorzy finansowi oraz specjaliści ds. controlingu, analiz finansowych, zarządzania ryzykiem lub HR.

174 generowania informacji o przepływach pieniężnych, ale również, czy planują zmiany w tym obszarze, a jeśli tak, to w jakim zakresie. Z otrzymanych odpowiedzi wynika, że w ponad połowie przedsiębiorstw planowane jest ulepszenie dotychczasowego systemu rachunkowości w obszarze generowania informacji o przepływach pieniężnych − wykres 3.20.

Wykres 3.20. Plany badanych przedsiębiorstw odnośnie ulepszenia dotychczasowego systemu

rachunkowości w obszarze generowania informacji o przepływach pieniężnych

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z kwestionariuszy ankietowych.

Wszyscy spośród 46 respondentów wskazali na co najmniej jeden element systemu rachunkowości wymagający ulepszenia. Zakres planowanych ulepszeń systemu rachunkowości w obszarze generowania informacji o przepływach pieniężnych przedstawia wykres 3.21.

Najwięcej przedsiębiorstw, tj. 30 spośród 46 przedsiębiorstw planujących ulepszenie dotychczasowego systemu rachunkowości w obszarze generowania informacji o przepływach pieniężnych, planuje podjęcie działań wdrożeniowych w zakresie sprawozdawczości na potrzeby wewnętrzne. Nieco mniej przedsiębiorstw wskazało na planowane dokonanie ulepszeń w zakresie sprawozdawczości finansowej oraz budżetowania wpływów i wydatków

− odpowiednio 27 i 26 przedsiębiorstw.

W celu uzupełnienia należy dodać, że 34,8% przedsiębiorstw planujących ulepszenie dotychczasowego systemu rachunkowości w obszarze generowania informacji o przepływach pieniężnych, planuje podjęcie działań wdrożeniowych w zakresie zarówno sprawozdawczości na potrzeby wewnętrzne, jak również sprawozdawczości finansowej oraz budżetowania wpływów i wydatków. Z kolei 10,9% przedsiębiorstw wskazało na planowane dokonanie

175 ulepszeń jednocześnie w zakresie sprawozdawczości na potrzeby wewnętrzne oraz budżetowania wpływów i wydatków.

Wykres 3.21. Zakres planowanych ulepszeń dotychczasowego systemu rachunkowości w obszarze generowania informacji o przepływach pieniężnych w badanych przedsiębiorstwach

planujących ulepszenie*

* Respondenci mogli wskazać więcej niż jedną odpowiedź, tym samym warianty odpowiedzi nie sumują się do 100%. Spośród wymienionych wariantów odpowiedzi ponad połowa respondentów wskazała jedną odpowiedź, a 16 spośród 46 respondentów zaznaczyło jednocześnie wszystkie trzy warianty odpowiedzi.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z kwestionariuszy ankietowych.

Ważne dla dalszych rozważań było również zdiagnozowanie, czy przedsiębiorstwa rozważają zmianę metody sporządzania rachunku przepływów pieniężnych. Z otrzymanych odpowiedzi wynika, że 7 spośród 82 przedsiębiorstw rozważa zmianę metody, co stanowi 8,5% próby. Należy dodać, że 2 spośród 7 przedsiębiorstw rozważają zmianę metody bezpośredniej na pośrednią, a pozostałe 5 przedsiębiorstw rozpatruje wdrożenie metody bezpośredniej.

Z punktu widzenia problemu badawczego niniejszej pracy istotnym zagadnieniem było wysondowanie opinii respondentów na temat użyteczności informacji o przepływach pieniężnych prezentowanych metodą bezpośrednią w porównaniu z prezentowanymi metodą pośrednią. Respondenci zostali poproszeni o ustosunkowanie się do kilku stwierdzeń dotyczących metody prezentacji informacji o przepływach pieniężnych. Rozkład otrzymanych odpowiedzi przedstawia wykres 3.22.

176

Wykres 3.22. Użyteczność informacji o przepływach pieniężnych prezentowanych metodą

bezpośrednią w porównaniu z metodą pośrednią w opinii respondentów*

Stwierdzenie 1. Informacje o przepływach pieniężnych z działalności operacyjnej prezentowane metodą bezpośrednią umożliwiłyby lepsze prognozowanie przyszłych przepływów pieniężnych jednostki (w porównaniu z metodą pośrednią).

Stwierdzenie 2. Informacje o przepływach pieniężnych z działalności operacyjnej prezentowane metodą bezpośrednią byłyby bardziej użyteczne w ocenie jakości wyniku finansowego jednostki (w porównaniu z metodą pośrednią).

Stwierdzenie 3. Informacje o przepływach pieniężnych z działalności operacyjnej prezentowane metodą bezpośrednią byłyby bardziej użyteczne w rozpoznawaniu relacji pomiędzy przepływami pieniężnymi jednostki, a jej aktywami, zobowiązaniami, przychodami, kosztami, zyskami i stratami (w porównaniu z metodą pośrednią).

Stwierdzenie 4. Informacje o przepływach pieniężnych z działalności operacyjnej prezentowane metodą pośrednią umożliwiają prognozowanie przyszłych przepływów pieniężnych jednostki.

Stwierdzenie 5. Informacje o przepływach pieniężnych z działalności operacyjnej prezentowane metodą pośrednią są użyteczne w rozpoznawaniu relacji pomiędzy przepływami pieniężnymi jednostki, a jej aktywami, zobowiązaniami, przychodami, kosztami, zyskami i stratami.

Stwierdzenie 6. Informacje o przepływach pieniężnych z działalności operacyjnej prezentowane metodą pośrednią umożliwiają dokonanie oceny jakości wyniku finansowego jednostki.

* Stwierdzenia od 1 do 6 zaczerpnięto z badania ankietowego przeprowadzonego na zlecenie IASB i FASB wśród członków CFA Institute [2009].

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z kwestionariuszy ankietowych oraz [CFA Institute 2009].

177 Jeśli chodzi o metodę bezpośrednią, to najwięcej respondentów (41,5%) zgadza się ze stwierdzeniem (w tym 15,9% zdecydowanie), że informacje o przepływach pieniężnych z działalności operacyjnej prezentowane metodą bezpośrednią umożliwiłyby lepsze prognozowanie przyszłych przepływów pieniężnych jednostki w porównaniu z metodą pośrednią. Z kolei w odniesieniu do metody pośredniej najwięcej respondentów (57,3%, w tym jedynie 2,4% zdecydowanie) stwierdziło, że informacje o przepływach pieniężnych z działalności operacyjnej prezentowane metodą pośrednią są użyteczne w rozpoznawaniu relacji pomiędzy przepływami pieniężnymi jednostki, a jej aktywami, zobowiązaniami, przychodami, kosztami, zyskami i stratami. Uwagę zwraca duży odsetek respondentów, którzy nie ustosunkowali się do przedstawionych stwierdzeń. Jest to szczególnie widoczne w przypadku stwierdzeń 1−3 dotyczących metody bezpośredniej, gdzie aż od 43,9% do 51,2% respondentów zadeklarowało, że nie ma zdania.

Respondenci zostali również poproszeni o dokonanie oceny istotności informacji o przepływach pieniężnych w podejmowaniu decyzji gospodarczych. Rozkład otrzymanych odpowiedzi przedstawia wykres 3.23.

Z danych przedstawionych na wykresie 3.23 wynika, że za bardzo istotne w podejmowaniu decyzji gospodarczych respondenci uznali kolejno informacje o wartości wpływów z podstawowej działalności jednostki (59,8%), wydatków z tytułu dostaw i usług, prezentowanych niezależnie od pozostałych wydatków operacyjnych (52,4%) oraz istotnych jednorazowych przepływów pieniężnych (29,3%). Połowa respondentów oceniła jako istotne informacje o strukturze wydatków związanych z realizacją działań strategicznych oraz strukturze operacyjnych przepływów pieniężnych generowanych przez segmenty działalności. Ogółem można stwierdzić, że poszczególne rodzaje informacji o przepływach pieniężnych od 69,5% do 98,8% respondentów ocenia jako istotne w podejmowaniu decyzji gospodarczych.

Jako niezbyt istotne lub zupełnie nieistotne największy odsetek respondentów uznał informacje o wartości środków pieniężnych o ograniczonej możliwości dysponowania (30,5%), przepływów pieniężnych z instrumentów zabezpieczających przyszłe transakcje kupna i sprzedaży (23,2%) oraz środków pieniężnych wypłaconych pracownikom, prezentowanych niezależnie od pozostałych wydatków (22,0%).

178 Wykres 3.23.

Istotność informacji o przepływach pieniężnych w podejmowaniu decyzji gospodarczych w opinii respondentów*

Informacja 1. Wartość wpływów z podstawowej działalności jednostki

Informacja 2. Wartość wydatków z tytułu dostaw i usług (niezależnie od pozostałych wydatków operacyjnych)

Informacja 3. Wartość istotnych jednorazowych przepływów pieniężnych

Informacja 4. Struktura wydatków związanych z realizacją działań strategicznych

Informacja 5. Zmiany w kapitale obrotowym jednostki

Informacja 6. Struktura operacyjnych przepływów pieniężnych generowanych przez segmenty działalności

Informacja 7. Wartość środków pieniężnych wypłaconych pracownikom (niezależnie od pozostałych wydatków)

Informacja 8. Wartość wpływów i wydatków z pozostałej działalności jednostki

Informacja 9. Wartość środków pieniężnych o ograniczonej możliwości dysponowania

Informacja 10. Przepływy pieniężne z instrumentów zabezpieczających przyszłe transakcje kupna i sprzedaży

* Pytanie nawiązuje do badania ankietowego przeprowadzonego na zlecenie IASB i FASB wśród członków CFA Institute [2009].

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z kwestionariuszy ankietowych oraz [CFA Institute 2009].

W ostatnim kroku badawczym wprowadzono pytanie mające na celu wysondowanie opinii respondentów na temat postulowanych w literaturze przedmiotu zmian w zakresie prezentacji przepływów pieniężnych w rachunkowości.

179 Najwięcej respondentów (72,0%, w tym 18,3% zdecydowanie) stwierdziło, że system rachunkowości powinien dostarczać informacji o prognozowanych wpływach i wydatkach. 15,9% respondentów nie wypowiedziało się w tej sprawie, a pozostałe 12,2% zadeklarowało, że raczej nie zgadza się z powyższym stwierdzeniem. Jednocześnie jedynie co trzeci respondent jest zdania, że jednostki powinny prezentować informacje o prognozowanych wpływach i wydatkach w sprawozdaniu z działalności. Ponad połowa respondentów, w tym 8,5% zdecydowanie nie zgadza się z tym.

Połowa respondentów zgadza się ze stwierdzeniem, że odzwierciedlenie specyfiki przepływów pieniężnych danej jednostki (branży) jest ważniejsze od porównywalności prezentowanych informacji. Żaden z respondentów nie zanegował zdecydowanie powyższego stwierdzenia, aczkolwiek co piąty stwierdził, że nie zgadza się z nim. Identycznie respondenci wypowiedzieli się w kwestii odrębnej prezentacji przepływów pieniężnych z działalności zaniechanej w rachunku przepływów pieniężnych.

Niemal połowa respondentów (47,6%, w tym 15,9% zdecydowanie) zadeklarowała, że przepływy pieniężne powinny być definiowane jako wpływy i wydatki środków pieniężnych (bez ekwiwalentów środków pieniężnych). Co trzeci respondent nie miał zdania w tej sprawie, a pozostali respondenci (19,5%, w tym 2,4% zdecydowanie) zaprzeczyli takiemu rozwiązaniu.

Respondenci nie byli zgodni w kwestii odrębnej prezentacji przepływów pieniężnych dotyczących podatku dochodowego w rachunku przepływów pieniężnych. 42,7% respondentów opowiedziało się za (w tym 13,4% zdecydowanie), a 36,5% respondentów było przeciw (w tym 2,4% zdecydowanie).

Ponad połowa respondentów (51,2%, w tym 7,3% zdecydowanie) jest przeciw rozszerzeniu obowiązku sporządzania rachunku przepływów pieniężnych na wszystkie jednostki prowadzące księgi rachunkowe. Co czwarty respondent był odmiennego zdania.

3.3. Przepływy pieniężne w systemie informacyjnym rachunkowości –