Ocena systemu informacyjnego rachunkowości w obszarze generowania informacji

Celem drugiej części kwestionariusza ankietowego było rozpoznanie faktów i opinii na temat stanu w przedsiębiorstwach systemu informacyjnego rachunkowości w obszarze generowania informacji o przepływach pieniężnych. Pytania dotyczyły między innymi oceny trudności przetwarzania informacji o przepływach pieniężnych, a także ich wiarygodności w kontekście kreatywnych i agresywnych praktyk rachunkowości.

Pierwsze dwa pytania miały na celu wysondowanie respondentów odnośnie użyteczności standardów rachunkowości poświęconych rachunkowi przepływów pieniężnych w praktyce generowania informacji o przepływach pieniężnych. W pytaniach odniesiono się do dwóch

161 kluczowych aspektów, istotnych przy prezentacji przepływów pieniężnych jednostki −

zdefiniowania środków pieniężnych i ich ekwiwalentów oraz zdefiniowania i objaśnienia rodzajów działalności na potrzeby rachunku przepływów pieniężnych.

Nieco ponad 4/5 respondentów uznało definicję środków pieniężnych i ich ekwiwalentów zawartą w obowiązujących standardach rachunkowości za w pełni zrozumiałą − wykres 3.6.

Wykres 3.6. Zdefiniowanie środków pieniężnych i ich ekwiwalentów w standardach rachunkowości

w opinii respondentów

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z kwestionariuszy ankietowych.

Połowa respondentów będących przeciwnego zdania podała przyczynę uznania definicji środków pieniężnych i ich ekwiwalentów za nie w pełni zrozumiałą. Jako główną przyczynę czworo respondentów wskazało specyfikę branży/przedsiębiorstwa. Dodatkowo dwoje spośród nich podkreśliło problem z prezentacją bonów handlowych i płatności dokonywanych kartami płatniczymi. Troje respondentów jest zdania, że w standardach rachunkowości powinno być podanych więcej przykładów.

Zdaniem 3/4 respondentów zdefiniowanie i objaśnienie rodzajów działalności na potrzeby rachunku przepływów pieniężnych w obowiązujących standardach rachunkowości jest wystarczające − wykres 3.7.

162 Wykres 3.7.

Zdefiniowanie i objaśnienie rodzajów działalności na potrzeby rachunku przepływów pieniężnych w standardach rachunkowości w opinii respondentów

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z kwestionariuszy ankietowych.

Respondenci, którzy udzielili odpowiedzi negatywnej, wskazali na dwa powody. Zdaniem 12 respondentów podział na działalność inwestycyjną i finansową nie zawsze jest jednoznaczny. Pozostałych 8 respondentów wskazało na niewystarczającą szczegółowość zdefiniowania i objaśnienia rodzajów działalności, co w konsekwencji prowadzi do trudności w zakwalifikowaniu operacji gospodarczych do poszczególnych rodzajów działalności.

Istotne dla dalszych rozważań wydaje się dodanie, że odpowiedzi negatywne na powyższe dwa pytania zostały udzielone wyłącznie przez respondentów, którzy zadeklarowali sporządzanie sprawozdania finansowego za 2012 rok na podstawie ustawy o rachunkowości.

Kwestionariusz ankietowy miał również na celu ocenę stopnia trudności sporządzania rachunku przepływów pieniężnych. Okazuje się, że w ocenie większości respondentów sporządzanie rachunku przepływów pieniężnych jest trudne (40,2%) lub umiarkowanie trudne (35,4%). Znaczenie mniejsza grupa respondentów (18,3%) oceniała stopień trudności jako łatwy. Rozkład odpowiedzi dla ogółu respondentów prezentuje wykres 3.8⁸³.

83 Nie wystąpiły różnice w rozkładzie odpowiedzi na powyższe pytanie wśród przedsiębiorstw sporządzających lub niesporządzających sprawozdania finansowego za 2012 rok na podstawie ustawy o rachunkowości.

163 Wykres 3.8.

Stopień trudności sporządzania rachunku przepływów pieniężnych w opinii respondentów

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z kwestionariuszy ankietowych.

Dla dalszych rozważań szczególnie istotne znaczenie ma kolejne pytanie, w którym poproszono respondentów o ustosunkowanie się do następujących stwierdzeń dotyczących obecnego systemu rachunkowości w ich przedsiębiorstwach.

Ponad połowa respondentów zadeklarowała, że wyodrębnienie trzech rodzajów działalności (operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej) na potrzeby rachunku przepływów pieniężnych jest raczej wystarczające, a zdaniem 14,6% respondentów jest zdecydowanie wystarczające − wykres 3.9. Przeciwnego zdania było ogółem 17,1% respondentów.

Z odpowiedzi ponad połowy respondentów wynika, że system rachunkowości w ich przedsiębiorstwach raczej umożliwia generowanie informacji o przepływach pieniężnych dostosowanych do potrzeb odbiorców zewnętrznych i wewnętrznych informacji finansowej. Zdaniem 1/4 respondentów jest to raczej niemożliwe. Szczegółowy rozkład odpowiedzi pozytywnych i negatywnych prezentuje wykres 3.10.

Według oceny respondentów, w 41,5% przedsiębiorstwach system rachunkowości umożliwia generowanie informacji o historycznych i przyszłych przepływach pieniężnych. Jednocześnie 47,5% respondentów zadeklarowało, że generowanie przez system rachunkowości informacji o historycznych i przyszłych przepływach pieniężnych w ich przedsiębiorstwach nie jest możliwe, przy czym w 17,1% zdecydowanie nie ma takiej możliwości − wykres 3.11.

164

Wykres 3.9. Podział według trzech rodzajów działalności na potrzeby rachunku przepływów

pieniężnych w badanych przedsiębiorstwach

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z kwestionariuszy ankietowych.

Wykres 3.10. Generowanie przez system rachunkowości informacji o przepływach pieniężnych

dostosowanych do potrzeb odbiorców zewnętrznych i wewnętrznych informacji finansowej w badanych przedsiębiorstwach

165 Wykres 3.11.

Generowanie przez system rachunkowości informacji o historycznych i przyszłych przepływach pieniężnych w badanych przedsiębiorstwach

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z kwestionariuszy ankietowych.

W kolejnym kroku badawczym rozpoznano, co jest zdaniem respondentów największą przeszkodą w rozpowszechnieniu metody bezpośredniej sporządzania rachunku przepływów pieniężnych. Uzyskano następującą strukturę odpowiedzi na postawione pytanie⁸⁴:

- wyższe nakłady czasu pracy − 43 przedsiębiorstwa (52,4 %),

- niedostosowanie systemów finansowo-księgowych − 35 przedsiębiorstw (42,7%),

- brak doświadczenia/umiejętności − 32 przedsiębiorstwa (39,0%),

- wyższe koszty generowania informacji − 17 przedsiębiorstw (20,7%),

- brak takiej potrzeby − 14 przedsiębiorstw (17,1%),

- obowiązujące regulacje prawne − 4 przedsiębiorstwa (4,9%),

- inna przeszkoda − 0 przedsiębiorstw (0,0%).

Ważnym elementem drugiej części kwestionariusza ankietowego było zdiagnozowanie, jak respondenci oceniają wiarygodność informacji o przepływach pieniężnych w kontekście kreatywnych i agresywnych praktyk rachunkowości. Rozkład odpowiedzi na postawione w kwestionariuszu ankietowym pytanie prezentuje wykres 3.12.

84 Respondenci mogli wskazać więcej niż jedną odpowiedź, tym samym warianty odpowiedzi nie sumują się do 100%. Spośród wymienionych wariantów odpowiedzi respondenci wskazali najczęściej jedną odpowiedź, aczkolwiek maksymalna ilość zaznaczonych wariantów wyniosła cztery.

166

Wykres 3.12. Wiarygodność informacji o przepływach pieniężnych w kontekście kreatywnych

i agresywnych praktyk rachunkowości w opinii respondentów

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z kwestionariuszy ankietowych.

Jedynie 15,9% respondentów na podstawie własnego doświadczenia zdecydowanie zaprzeczyło, że informacje o przepływach pieniężnych prezentowane w sprawozdaniu finansowym mogą być przedmiotem manipulacji, polegającej np. na zawyżaniu wpływów z działalności operacyjnej. Zdaniem 61,0% respondentów tego typu manipulacje nie mają miejsca. Natomiast, z doświadczenia pozostałych 23,1% respondentów wynika, że informacje o przepływach pieniężnych prezentowane w sprawozdaniu finansowym mogą być przedmiotem manipulacji.

3.2.3. Obszary wykorzystywania informacji o przepływach pieniężnych