Krytyczna analiza obecnego stanu systemu informacyjnego rachunkowości

Reasumpcja przeprowadzonych w pracy badań i rozważań na gruncie teorii, regulacji oraz praktyki gospodarczej pozwala stwierdzić, że wyzwaniem dla przedsiębiorstw jest udoskonalenie systemu informacyjnego rachunkowości w obszarze przepływów pieniężnych w taki sposób, aby odpowiadał potrzebom informacyjnym odbiorców informacji finansowej i poprzez to wspomagał w podejmowaniu decyzji gospodarczych.

Definiując system informacyjny rachunkowości przyjęto, że jest to system generujący zorientowane na sferę finansową informacje wspomagające procesy podejmowania decyzji gospodarczych przez odbiorców zewnętrznych i wewnętrznych. W XXI wieku oczekuje się od systemu informacyjnego rachunkowości nadążania za rosnącymi, wielopoziomowymi i różnorodnymi wymaganiami odbiorców informacji finansowej, zarówno pod kątem zakresu, szczegółowości, jak również treści prezentowanych informacji.

Poczynione w pracy rozważania dowodzą, że specyficzne miejsce w systemie informacyjnym rachunkowości zajmują przepływy pieniężne. Historycznie wcześniejsze podejście funduszowe do prezentacji informacji o przepływach zostało wyparte przez podejście pieniężne, powszechnie uznane za lepsze. Oprócz tego czynnikami przyczyniającymi się do pojawienia się potrzeby sporządzania sprawozdania poświęconego przepływom pieniężnym były ograniczenia wynikające z obowiązującej w rachunkowości zasady memoriałowej i przydatność informacji o przepływach pieniężnych w podejmowaniu decyzji gospodarczych.

Jak już zaznaczono we wstępie pracy, pomimo licznych korzyści odnoszonych z dysponowania informacjami o przepływach pieniężnych, niedostosowanie systemów

195 ewidencyjnych do potrzeb generowania informacji o strukturze wpływów i wydatków sprawia, że rachunek przepływów pieniężnych powstaje najczęściej jako sprawozdanie wtórne wobec bilansu oraz rachunku zysków i strat. Wyniki własnego badania empirycznego potwierdziły, że jedynie niewielki odsetek przedsiębiorstw wybiera metodę bezpośrednią, prezentującą strukturę wpływów i wydatków konsekwentnie ze wszystkich rodzajów działalności.

Dotychczasowa praktyka sprawozdawczości finansowej przepływów pieniężnych w przedsiębiorstwach ogranicza się w głównej mierze do sporządzenia rachunku przepływów pieniężnych i ewentualnego przygotowania dodatkowych informacji i objaśnień do niego, w co najwyżej minimalnym zakresie, wymaganym przez obowiązujące regulacje prawne. Jak wykazano, niewielki zakres dodatkowych informacji i objaśnień może zmniejszać przydatność decyzyjną rachunku przepływów pieniężnych.

O randze przepływów pieniężnych świadczy przede wszystkim to, że są miarą twardą i obiektywną, a zdaniem wielu autorów polityka rachunkowości praktycznie nie ma wpływu na ich wartość. Niemniej jednak, zarówno rezultaty rozważań teoretycznych, jak i wyniki badania empirycznego uwidoczniły problem niejednoznaczności odnośnie prezentacji niektórych informacji o przepływach pieniężnych w rachunku przepływów pieniężnych, co wiąże się z ryzykiem wprowadzenia w błąd użytkowników sprawozdania finansowego i ogranicza porównywalność informacji finansowej.

IASB i FASB wprost przyznają, że dopuszczenie zbyt wielu alternatywnych podejść, niekonsekwencja w zakresie prezentacji sprawozdania finansowego, w tym również sprawozdania z przepływów pieniężnych, a także zbyt duża agregacja informacji wymagają podjęcia działań ukierunkowanych na stworzenie nowego modelu sprawozdawczości finansowej [IASB 2008, s. 13]. Pomimo że dotychczasowe prace IASB i FASB pozostały na etapie materiałów dyskusyjnych i wstępnych projektów, to wskazują one kierunek, w jakim będą podążały MSSF. Z punktu widzenia praktyki sprawozdawczości finansowej przepływów pieniężnych nie jest to bez znaczenia, ponieważ z analizy porównawczej zawartości merytorycznej wybranych krajowych i międzynarodowych standardów rachunkowości poświęconych rachunkowi przepływów pieniężnych wynika, iż w przypadku krajowych standardów jest zauważalna tendencja do adaptacji rozwiązań międzynarodowych.

W niniejszej pracy wykazano, że podejmowanie decyzji wymaga dysponowania potrzebnymi informacjami, ponieważ decyzja jest de facto wynikiem procesu przetworzenia określonej ilości danych i wykorzystania potrzebnych informacji. Należy zdawać sobie sprawę, jak trafnie zauważa W. Gabrusewicz [2007b, s. 9], że zminimalizowanie wpływu ryzyka na podejmowane decyzje wymaga zarówno szybkiego dostępu do informacji,

196 jak i umiejętności ich przetwarzania i oceniania. E. Walińska dodaje [za: Gad 2011a, s. 120], iż obecnie wyzwaniem dla rachunkowości nie jest zwiększanie ilości ujawnianych informacji, lecz dostarczanie ważnych i użytecznych informacji, które będą przedstawiane w zrozumiałej formie.

Wyniki przeprowadzonego badania empirycznego dowodzą, że system rachunkowości przedsiębiorstw jest dominującym źródłem informacji o przepływach pieniężnych. Jednakże, w większości badanych przedsiębiorstw nie wypracowano jeszcze w jego ramach takich rozwiązań, które umożliwiałyby generowanie informacji o przepływach pieniężnych wystarczających do podejmowania decyzji gospodarczych. Przedsiębiorstwa odczuwają potrzebę ulepszenia systemu rachunkowości, i to nie tylko w zakresie sprawozdawczości finansowej przepływów pieniężnych, ale również sprawozdawczości na potrzeby wewnętrzne oraz budżetowania.

Z przeprowadzonych rozważań wynika, że system informacyjny rachunkowości bazujący na ewidencji księgowej, prowadzonej w oparciu o konta bilansowe i wynikowe w ujęciu retrospektywnym, nie jest w stanie spełnić oczekiwań odbiorców informacji finansowej. Zdaniem autorki wskazuje to na konieczność poszukania rozwiązania opartego na koncepcji zintegrowanego ujęcia sprawozdawczego i decyzyjnego informacji o przepływach pieniężnych w ramach systemu informacyjnego rachunkowości⁹⁵.

Jak zauważono w toku dociekań, przedstawiane w piśmiennictwie naukowym propozycje dotyczące udoskonalenia systemu informacyjnego rachunkowości w obszarze przepływów pieniężnych koncentrują się najczęściej na aspektach mieszczących się w zakresie sprawozdawczości finansowej⁹⁶, nie stanowiąc całościowej i spójnej koncepcji prezentacji przepływów pieniężnych jednostki. Normatywne postulaty w tym zakresie powinny wyprzedzać rozwój praktyki, podczas gdy istnieje ryzyko, że jest na odwrót. W związku z tym, przed nauką rachunkowości jawi się nowe wyzwanie w postaci opracowania

95 Już pod koniec lat 90-tych XX wieku H. Stolowy i P. Touron [1998] zwracali uwagę na problem „odłączenia” w przedsiębiorstwach kontroli przepływów pieniężnych od rachunkowości finansowej. H.M. Courtney, R.A. Jones i D. O'Bryan [2005, s. 32] są zdania, że spójny system budżetowania przepływów pieniężnych w ramach systemu informacyjnego rachunkowości może w istotny sposób przyczynić się do bardziej skutecznej kontroli środków pieniężnych.

96

W piśmiennictwie naukowym potrzebę zintegrowania systemu rachunkowości w obszarze przepływów pieniężnych z systemem zarządzania dostrzegł W. Gos [2001b]. W pracy pt. „Przepływy pieniężne w systemie rachunkowości” przedstawił koncepcję założeń modelu dla potrzeb przepływów pieniężnych i pomiaru płynności finansowej w ujęciu dynamicznym. Opracowując model autor wykorzystał dorobek teorii bilansu dynamicznego. Podstawowym elementem w modelu zaproponowanym przez W. Gosa jest bilans stanowiący zestawienie przyszłych wpływów i wydatków. Powiązania zdarzeń gospodarczych z tak rozumianym bilansem przywołano w części 2.2.1 niniejszej pracy.

197 wzorcowych rozwiązań dotyczących prezentacji przepływów pieniężnych w ramach systemu informacyjnego rachunkowości.

Potrzeba udoskonalenia systemu informacyjnego rachunkowości w obszarze przepływów pieniężnych, potwierdzona na podstawie krytycznej oceny jego obecnego stanu, stała się asumptem do opracowania wzorcowej koncepcji prezentacji przepływów pieniężnych