Infrastruktura transportowa

Federacja Rosyjska jest największym terytorialnie państwem na świecie. Jej powierzchnia wynosi ponad 17 mln km². Liczba ludności Rosji wynosi ponad 141 mln osób (stan na czerwiec 2009 r.), z czego blisko ¼ mieszka w dużych ośrodkach miejskich o liczbie mieszkańców przekraczających 500 tys. Największym ośrodkiem miejskim jest Moskwa, której liczba mieszkańców przekracza 10,5 mln osób. Istotnym problemem transportowym jest odległość między poszczególnymi ośrodkami miejskimi (tabela 32).

Tabela 32. Odległość od Moskwy do innych głównych ośrodków miejskich w Rosji

Miasto ^{Liczba mieszkańców} _{(w tys.)} ^{Odległość drogowa} _(km) ^{Czas podróży} samolotem

Petersburg 4581,9 679 1 godz.10 min.

Samara 1134,7 1051 1 godz. 40 min.

Jekaterynburg 1332,3 1903 2 godz. 15 min

Omsk 1129,1 2489 3 godz. 40 min.

Nowosybirsk 1397,2 3191 3 godz. 30 min.

Władywostok 586,8 9288 9 godz.

Źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów Ambasady RP w Moskwie

179

Przytoczone odległości między miastami, stanowiącymi główne skupiska ludności, czyli największe lokalne rynki zbytu, uwypuklają problem transportu towarów pomiędzy miejscem produkcji a miejscem sprzedaży. Inwestor w procesie inwestycyjnym musi uwzględnić problem optymalnej regionalnej lokalizacji swojej działalności, a także zwrócić uwagę na jakość oferowanych rozwiązań gestii transportowej w zakresie transportu drogowego, kolejowego, wodnego i powietrznego.

Jak prezentuje tabela 33, sieć dróg w Rosji wynosi ponad 1,2 mln km, z czego blisko 49 tys. stanowią tzw. drogi federalne łączące poszczególne miejskie ośrodki administracyjne Federacji Rosyjskiej oraz Moskwę z innymi stolicami tzw. bliskiej zagranicy. Drogami federalnymi realizowane jest ponad 40 % wszystkich przewozów ciężarowych w Rosji oraz blisko 100 % międzynarodowych przewozów ciężarowych265.

Rosja zajmuje 2 miejsce na świecie (pierwsze przypada USA) pod względem długości dróg kolejowych. Większość obrotu ładunków realizowana jest za pomocą transportu kolejowego. Szczególnie jest to popularne rozwiązanie dla transportu surowców mineralnych. Głównym usługodawcą w tym zakresie są rosyjskie koleje państwowe, realizujące ponad 98 % obrotu towarowego, udział kolei niepublicznych nie przekracza 2%.

Tabela 33. Infrastruktura transportowa w Rosji (stan na 2009 r.)

Długość dróg samochodowych ( w tys. km) 1 284,2

Długość dróg federalnych, (w tys. km) 48,8

Obrót ładunków w transporcie drogowym (mld tonokilometrów) 384,8

Długość torów kolejowych (w tys. km) 154,0

Obrót ładunków wykonywany przez koleje państwowe (mld tonokilometrów) 2 090,3

Praca przewozowa niepublicznych kolei (mld tonokilometrów) 33,8

Źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów Ambasady RP w Moskwie

www.moskwa.trade.gov.pl [10.05.2011 r.]

Przewozy towarowe realizowane także są za pomocą żeglugi morskiej (w 2008 roku przewieziono ok. 84 mld tonokilometrów ładunków) oraz śródlądowej (64 mld tonokilometrów ładunków). Rosja posiada 44 porty wodne, największe z nich pod względem przewozów towarowych prezentuje tabela 34. Zalew Wiślany stanowi najkrótszą drogę transportu towarów między Polską a Rosją. W latach 2006 – 2009 wskutek braku porozumienia pomiędzy stroną polską i rosyjską żegluga na tej trasie była niemożliwa.

180

Dopiero podpisana umowa z 1.09. 2009 roku miedzy rządami RP i FR na nowo przywróciła tą możliwość, co powinno skutkować rozwojem handlu i turystyki transgranicznej pomiędzy oboma krajami.

Tabela 34. Wielkość przewozów towarowych w głównych portach Rosji (dane na koniec 2008 roku)

Port Przewozy towarowe (w mln ton)

Noworosyjsk 81,6 Primorsk 75,0 Petersburg 60,0 Tuapse 19,4 Nachodka 15,2 Wostocznyj 15,0 Murmańsk 14,3

Źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów Ambasady RP w Moskwie

www.moskwa.trade.gov.pl [10.05.2011 r.]

Olbrzymia skala odległości między poszczególnymi rosyjskimi miastami powoduje,

iż popularnym rozwiązaniem, w przypadku zarówno transportu pasażerskiego jak i towarowego, jest transport powietrzny. Rosja na koniec 2008 roku posiadała ponad 300

czynnych lotnisk cywilnych, czego 70 z nich miało status lotniska międzynarodowego. W 2008 roku zostało odprawionych na nich blisko 50 mln pasażerów oraz przewieziono ok.

3,7 mld tonokilometrów ładunków.

Jak przedstawia tabela 35, zdecydowaną większość pasażerów skupiają cztery

największe porty lotnicze w Rosji: moskiewskie Domodiedowo, Szeremietiewo i Wnukowo oraz Pułkowo w Sankt Petersburgu.

181

Tabela 35. Największe porty lotnicze w Rosji

Port lotniczy Lokalizacja Ilość pasażerów w 2008 roku

Domodiedowo Moskwa 20 437 516 Szeremietiewo Moskwa 15 066 354 Wnukowo Moskwa 7 923 220 Pułkowo Petersburg 7 070 770 Kolcowo Jekaterynburg 2 43 919 Tołmaczewo Nowosybirsk 1 941 483 Chrabrowo Kaliningrad 1 874 460 Paszkowskij Krasnodar 1 609 406 Adler Soczi 1 575 312 Kurumocz Samara 1 391 884 Jemieljanowo Krasnojarsk 1 001 303

Źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów Ambasady RP w Moskwie

www.moskwa.trade.gov.pl [10.05.2011 r.]

Na ogólną ocenę stanu infrastruktury transportowej Rosji wpływa niewątpliwie przytaczana rozległość obszaru Federacji Rosyjskiej. Podnosi ona znaczenie jakości tej infrastruktury jako czynnika klimatu inwestycyjnego rozpatrywanego w procesie lokalizacji bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Rosji. W słabej przepustowości rosyjskiej sieci transportowej upatruje się bariery hamującej rozwój wymiany handlowej z zagranicą266. Duże odległości pomiędzy poszczególnymi regionalnymi rynkami zbytu powodują, iż udział

transportu w koszcie produkcji jest w Rosji szacowany na około 15 – 20 %, podczas gdy w krajach Europy Zachodniej nie przekracza on 7 – 8 %267. Również z uwagi na zły stan

istniejących połączeń drogowych, poziom bezpieczeństwa na drogach w Rosji negatywnie odbiega od wskaźników europejskich. Większy w stosunku do krajów rozwiniętych jest także wskaźnik udziału transportu w zanieczyszczeniu powietrza. Bardzo dużym i nadal aktualnym wyzwaniem jest podjęcie działań na rzecz zmniejszenia dysproporcji pomiędzy

poziomem rozwoju infrastrukturalnego europejskiej części Rosji a obszarem Syberii i Dalekiego Wschodu kraju. Azjatycka część kraju charakteryzuje się niskim stopniem

rozwoju infrastruktury transportowej, z kolei największe ośrodki w części europejskiej mierzą się z powszechnym problem olbrzymiego zakorkowania ruchu ulicznego. Zróżnicowanie to ma także wpływ na dysproporcję w rozwoju gospodarczym

266 Szerzej o tym: W. Oniszczuk, Czynniki zewnętrzne transformacji gospodarki Rosji, Semper, Warszawa 2002.

182

poszczególnych regionów Rosji. Również dostęp firm zagranicznych do zamówień publicznych w tej sferze w Rosji był mocno ograniczony. Przyjęte na lata 2002 – 2010 rozwiązania prawne zawarte w Federalnym Programie „Modernizacja Systemu Transportowego Rosji”²⁶⁸ miały za zadanie znaczną poprawę sytuacji w tym obszarze poprzez ułatwienie procesu modernizacji transportu w Rosji. Rozwój i modernizacja infrastruktury transportowej zostały uznane za jeden z trzech najważniejszych (obok dywersyfikacji struktury gospodarki rosyjskiej, oraz rozwoju kapitału ludzkiego) priorytetów polityki rosyjskiego rządu, co potwierdza także zatwierdzona w 2004 roku „Strategia Transportowa Rosji do 2020 roku”. Wśród najważniejszych celów przyjętej strategii wymienia się269:

a) W zakresie infrastruktury kolejowej:

 modernizację posiadanych obiektów, urządzeń i pojazdów;

 zwiększenie wydajności głównych magistral kolejowych oraz rozbudowę infrastruktury granicznej Rosji celem poprawy jej wykorzystania w transporcie międzynarodowym;

 wzrost przepustowości sieci kolejowej o 70 mln ton przewożonych towarów rocznie;

 rozwój kolei dużych prędkości; b) w zakresie infrastruktury drogowej:

 zwiększenie nośności oraz przepustowości dróg federalnych łączących najważniejsze ośrodki miejskie i przemysłowe z Moskwą;

 modernizację i rozbudowę sieci dróg dojazdowych do stacji kolejowych, portów wodnych i lotniczych oraz węzłów przeładunkowych;

 rozwój sieci dróg regionalnych i lokalnych , w szczególności w północnej i wschodniej części kraju;

 wprowadzenie efektywnego systemu zarządzania ruchem w dużych miastach; c) w zakresie infrastruktury lotniczej:

 modernizację i rozbudowę najważniejszych międzynarodowych portów lotniczych w Rosji;

 otwarcie nowych międzynarodowych połączeń z rosyjskich miast;

268 Программа „Модернизация транспортной системы России (2002–2010 годы)”, Подпрограмма Международные транспортные коридоры”, Распоряжение Правительства Российской Федерации [16.02.2001 г.]

183

 rozwój infrastruktury regionalnej i połączeń krajowych;  przebudowę i modernizację systemów bezpieczeństwa; d) w zakresie infrastruktury morskiej i śródlądowej:

 zwiększenie przepustowości portów morskim celem wzrostu udziału transportu morskiego w handlu zagranicznym Rosji;

 budowę nowoczesnej floty lodołamaczy w celu zapewnienia drożności zamarzających szlaków północnych, strategicznych z punktu widzenia transportu surowców energetycznych;

 zapewnienie trwałej i bezpiecznej żeglugi po wodach śródlądowych Federacji Rosyjskiej;

 poprawę przepustowości sieci rzecznych kanałów transportowych; e) w zakresie infrastruktury przesyłowej gazu ziemnego i ropy naftowej:

 zwiększenie przepustowości istniejących rurociągów naftowych celem wzrostu eksportu ropy naftowej przez Rosję;

 modernizację infrastruktury w celu zapewnienia stabilnych dostaw gazu do rosyjskich odbiorców;

 realizację projektu Gazociągu Północnego;

 budowę ropociągów, gazociągów oraz terminali morskich do transportu ropy naftowej oraz skroplonego gazu ziemnego do krajów Azji i Pacyfiku.

Podjęte działania wymagały zainwestowania znacznych środków finansowych. O ile w 2002 roku rząd rosyjski wydał na modernizację sieci transportowej około 15 mld

USD, to w 2007 roku kwota ta uległa podwojeniu²⁷⁰.

Innym obszarem działań został objęty sektor usług transportowych w Rosji. Wśród instrumentów niezbędnych do rozwoju tego sektora przyjęta przez rosyjski rząd Strategia Transportowa wymienia zwiększenie konkurencji na rynku usług transportowych m.in. poprzez osłabienie stopnia regulacji i kontroli sektora przez państwo oraz demonopolizację rynku. Eksport usług transportowych docelowo ma stanowić ważny składnik produktu krajowego brutto, a Rosja pragnie wykorzystać swoje położenie geograficzne, stanowiąc naturalny pomost między krajami Azji a Unią Europejską.

Z uwagi na swoje położenie geograficzne Rosja wyraża aspiracje do odgrywania znaczącej roli jako korytarza tranzytowego w handlu miedzy Europą a Azją. Przez

270 The Transport Infrastucture In Russia, The Finnish Institute of International Affairs, Briefing Paper, 2008, nr 16, s.5.

184

terytorium Federacji Rosyjskiej przebiegają trzy z dziesięciu wytyczonych paneuropejskich korytarzy transportowych²⁷¹:

 Korytarz I (odgałęzienie): Helsinki – Tallin – Ryga – Sowietsk – Kaliningrad –– Gdańsk;

 Korytarz II: Berlin – Warszawa – Mińsk – Krasnoje – Moskwa – Niżnij Nowgorod, połączony z magistralą transsyberyjską aż do Władywostoku;

 Korytarz IX: Helsinki – Busłowskaja – Sankt Petersburg – Moskwa – Suziemka – Kijów – Lubaszewka – Kiszyniów – Bukareszt – Dimitrowgrad – Alexandroupoli i jego odgałęzienie Kijów – Mińsk – Wilno – Kowno – Niestierow – Kaliningrad. W przyjętej w 2008 roku przez rosyjski rząd „Strategii rozwoju transportu kolejowego w Federacji Rosyjskiej do 2030 roku” podkreślono znaczenie rozwoju transsyberyjskiej magistrali kolejowej i korytarza „Północ – Południe”272. Rozbudowa zachodniego odgałęzienia tego korytarza transportowego pozwoli Rosji uzyskać bezpośrednie połączenie kolejowe z Iranem, tworząc w ten sposób najkrótszą trasę kolejową pomiędzy portami morza Bałtyckiego i Zatoki Perskiej, a w perspektywie zapewni bezpośrednie połączenie kolejowe z Pakistanem i Indiami. Rosja także aktywnie współuczestniczy w pracach nad projektem międzynarodowym „Północny korytarz transportowy „Wschód – Zachód”. Realizacja tego projektu transportowego ma zapewnić połączenie USA - Kanada – Norwegia- Szwecja- Finlandia – Rosja – Kazachstan – Chiny.

Mimo podjętych działań ustawowych oraz zwiększonych wydatków finansowych stan infrastruktury transportowej należy uznać jako jeden z czynników niekorzystnie wpływających na ogólną ocenę klimatu inwestycyjnego w Rosji. Jej przepustowość stanowi czynnik ograniczający wymianę handlową z zagranicą, a wiele zaplanowanych działań, celem poprawy tej sytuacji, póki co pozostało jedynie zapisem w przyjętej Strategii Transportowej. Poprawa stanu infrastruktury transportowej poza zmianami prawno – administracyjnymi wymaga zaangażowania jeszcze większych środków finansowych.

Tymczasem światowy kryzys ekonomiczny zahamował wydatki inwestycyjne państwa w sferze infrastruktury. W obliczu wciąż rosnących potrzeb tej sfery oraz

niewystarczających zasobów kapitałowych państwa źródeł finansowania części istotnych z

271 Паневропейский транспортный коридор № 1 (PE1), Министерство транспорта Российской

Федерации, http://www.mintrans.ru [ 2.06.2011 r.]

272 R. Demjaniuk,Rozwój międzynarodowych korytarzy transportowych w polityce transportowej Federacji Rosyjskiej w: Logistyka, nr 5/2011, s.1026.

185

punktu widzenia polityki transportowej rządu inwestycji upatruje się w zastosowaniu mechanizmu partnerstwa publiczno – prywatnego. Dotyczy to w szczególności budowy sieci płatnych dróg, rozwoju kolei i transportu miejskiego.