Instytucjonalne otoczenie biznesu

Szeroka definicja otoczenia biznesu charakteryzuje je jako ogół uwarunkowań

prawnych i instytucjonalnych, w jakich prowadzona jest działalność gospodarcza¹⁶⁷. Z uwagi na szersze uwzględnienie aspektów prawnych jako odrębnego składnika klimatu

inwestycyjnego, w tym miejscu zostanie omówione znaczenie czynnika instytucjonalnego¹⁶⁸. Instytucjonalna sfera otoczenia biznesu jest tworzona przez podmioty oferujące szerokie wsparcie dla inwestorów w prowadzeniu działalności gospodarczej. Ich oferta obejmować może m.in. doradztwo, szkolenia, usługi badawczo-rozwojowe lub wsparcie finansowe działalności gospodarczej. B. Barczak do najważniejszych grup instytucji otoczenia biznesu zalicza169:

 jednostki administracji centralnej i samorządowej oraz agencje rozwoju regionalnego,

 podmioty zaplecza badawczo-rozwojowego, centra doskonalenia i kształcenia specjalistycznych kadr oraz instytucje konsultingowe i szkoleniowo-doradcze,

 szkoły wyższe,

 organizacje pracodawców i pracobiorców,

 izby gospodarczo-handlowe i stowarzyszenia producenckie,

 instytucje wsparcia przedsiębiorczości i innowacji (np. inkubatory przedsiębiorczości oraz parki technologiczno-przemysłowe),

 instytucje finansowe (m.in. banki, fundusze inwestycyjne i pożyczkowe, fundusze poręczeń kredytowych).

Państwo nie sprawuje formalnej kontroli nad większością tych podmiotów, lecz jego zadaniem w procesie tworzenia korzystnego klimatu inwestycyjnego jest podejmowanie wszelkich działań wspierających rozwój tej sfery, mającej znaczący wpływ na korzystny wizerunek regionu inwestycji. Jej jakość jest czynnikiem niezwykle istotnym także z punktu widzenia prowadzenia skutecznej polityki zrównoważonego rozwoju regionalnego. Pogląd

167 B. Barczak, Relacje sieciowe miedzy przedsiębiorstwem a otoczeniem biznesu, Studia i Prace Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2008, nr 1, s.63.

168Szerzej na ten temat m.in.: A. Bénassy-Quéré, M. Coupet, T. Mayer, Institutional Determinants of Foreign

Direct Investment, CEPII, Working Paper No 2005-05; A. Levchenko, Institutional Quality and International Trade, HIMF Working Paper, 2004, nr 4; D. North, Institutions, Institutional Change and Economic Performance, Cambridge University Press, 1990; E. Stein, C. Daude, Institutions, Integration and the Location of Foreign Direct Investment, Inter-American Development Bank, 2001.

92

ten znajduje swoje uzasadnienie w stanowisku Komisji ds. Gospodarki w Europie ONZ (United Nations Economic Commission for Europe), która podkreśla konieczność ciągłego doskonalenia czynników otoczenia biznesu, szczególnie na poziomie regionalnym¹⁷⁰.

W literaturze przedmiotu szeroko opisywane są wzajemne interakcje zachodzące między przedsiębiorstwami a otoczeniem biznesu, tworzące rodzaj powiązań sieciowych. Współpraca ta może zaowocować efektem o charakterze synergicznym, tzn. wspólnie może zostać wytworzona większa wartość dodana niż w przypadku działalności całkowicie niezależnej. Główne podmioty tych relacji stanowić będą171:

 nabywcy,  dostawcy,

 podmioty relacji w sferze ekonomicznej (np. izby skarbowo-podatkowe, banki i instytucje finansowe, organizacje pracodawców i pracobiorców),

 podmioty relacji w sferze polityczno-administracyjnej (m.in. partie polityczne, grupy lobbingowe, organy administracji różnego szczebla),

 podmioty relacji w sferze technologicznej (np. szkoły wyższe i instytuty badawczo-rozwojowe, organy normalizacyjne i patentowe), podmioty relacji w sferze społeczno-kulturowej (m.in. kościoły i organizacje kultu religijnego, media, grupy społeczności lokalnej),

 podmioty pozabranżowe.

Proces powstania więzi między tymi podmiotami przebiega w trzech etapach172:  etap I: podjęcie decyzji o kooperacji

 etap II: selekcja potencjalnych partnerów

 etap III: strukturyzacja więzi poprzez zawarcie odpowiednich umów

W efekcie zaistnienia tego procesu powstają relacje, które można podzielić według zróżnicowanych kryteriów, co przedstawia tabela 6.

170 Declaration on Small and Medium-sized Enterprises AT the Dawn of the 21st Century, Central European Initiative, Budapest, UNECE, 24 Nov 2000.

171 B. de Wit, R. Meyer, Synteza strategii, PWE, Warszawa, 2007 s. 218-222.

172 W. Czakon, Strategie wyłaniające się a zrównoważona karta wyników, w: Przegląd Organizacji, 2004, nr 10 s.17.

93

Tabela 6. Typy relacji zachodzących pomiędzy przedsiębiorstwem a jego otoczeniem biznesowym Typy relacji przedsiębiorstwo – otoczenie biznesu

Ze względu na rozkład władzy Wzajemna niezależność Niezależne podmioty o pełnej swobodzie działania Nierównorzędna

niezależność ^{Luźna współpraca między podmiotami, z których jeden dysponuje większą} władzą Wzajemna zależność Ścisła współpraca pomiędzy podmiotami

Ze względu na charakter powiązań Relacje rynkowe

Współpraca z kontrahentami o charakterze pionowym (dostawca – klient -nabywca) bądź poziomym ( z innymi podmiotami branżowymi lub pozabranżowymi)

Relacje organizacyjne Poprzez posiadanie udziałów w innych spółkach sieci Relacje regionalne W ramach wspólnego obszaru terytorialnego działania Relacje nieformalne Poprze powiązania polityczne, rodzinne, koleżeńskie itp./

Ze względu na dobrowolność udziału

Relacje wymuszone ^{Współpraca przymusowa np. na linii przedsiębiorstwo – administracja} _państwowa Relacje dobrowolne ^{Współpraca dobrowolna prowadzona z uwagi na dostrzeżone korzyści z niej} _wynikające

Ze względu na stopień współpracy Relacje przyjazne Współpraca przyjazna wytwarzająca efekt synergii

Relacje wrogie ^{Brak współpracy, podmioty dążą do maksymalnego osłabienia pozycji} _{przeciwnika (np. konflikty miedzy pracodawcami a pracobiorcami)} Relacje neutralne ^{Powstała więź ma charakter luźny, ograniczony do przesyłu informacji, nie} _{powoduje powstania efektu synergii} Relacje rywalizacyjne

Wieź powstała w wyniku rywalizacji podmiotów w niej uczestniczących, może mieć zarówno charakter destrukcyjny jak i wzmacniający pozycję uczestników z uwagi na wzajemne samodoskonalenie

Relacje partnerskie ^{Więź ma charakter ścisły, emocjonalny często o podłożu rodzinnym, generuje} _{efekt synergii} Relacje gronowe ^{Podmioty tworzą zwarty układ o silnych połączeniach formalnych i} _{nieformalnych}

Ze względu na kierunki współpracy

Relacje horyzontalne Współpraca pozioma pomiędzy podmiotami o podobnym profilu działalności Relacje wertykalne ^{Współpraca pionowa, powstała przykładowo w obrębie jednego łańcucha} _produkcji Źródło: B. Barczak, Relacje sieciowe między przedsiębiorstwem…, op. cit., s.67-68.

94

Jak wynika z przytoczonej tabeli, istnieje mnogość relacji zachodzących pomiędzy przedsiębiorstwem a jego otoczeniem biznesowym, zróżnicowanych pod kątem rozkładu władzy, charakteru i dobrowolności powiązań, kierunku i stopnia współpracy. Współpraca ta może przebiegać od szeregu luźnych, niesformalizowanych płaszczyzn współpracy, aż po powstanie grona, tworzącego zwarty układ o silnych formalnych i nieformalnych relacjach w jego wnętrzu. Aspekt ten także musi zostać wzięty pod uwagę w procesie podejmowania decyzji lokalizacji BIZ.

Istnieje silna zależność między uwarunkowaniami instytucjonalnymi a konkurencyjnością gospodarki. Instytucje poprzez m.in. oddziaływanie na powstawanie

i wielkość kosztów transakcyjnych tworzą rynek, na którym dochodzi do podziału i specjalizacji pracy, wpływającej następnie na poziom produktywności, będącej

wyznacznikiem konkurencyjności gospodarki, co prezentuje rysunek 12.

Rysunek 12. Zależność między instytucjami a konkurencyjnością

Źródło: T. J. Yeager, Institution, Transition Economies and Economic Development, Westwview Press, Oxford 1999, s. 36, [za]: M. Wosiek, Instytucjonalne uwarunkowania konkurencyjności jednostek terytorialnych w:

Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy, Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów 2009, s.175

Znaczenie otoczenia instytucjonalnego dla konkurencyjności gospodarki zostało również podkreślone poprzez umieszczenie tego czynnika jako jednego z przedmiotów oceny w międzynarodowych rankingach takich jak: Index of Economic Freedom oraz Global Competitivenes Index, które zostaną omówione w następnym podrozdziale.

INSTYTUCJE

Koszty transakcyjne

Tworzenie rynków

Specjalizacja i podział pracy

95

2.2.3. Syntetyczne wskaźniki jako narzędzia wykorzystywane w ocenie klimatu