Rozdział 3. Skala i struktura polskich bezpośrednich inwestycji w Federacji Rosyjskiej
3.2. Napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Federacji Rosyjskiej
3.2.2. Struktura napływu BIZ do Rosji
Analizując strukturę napływu BIZ do Rosji według kraju pochodzenia kapitału,
przedstawioną w tabeli 10, widać wyraźnie, iż dominuje w niej kapitał zarejestrowany w krajach o bardzo liberalnej polityce podatkowej (Cypr)191, bądź też uznanych przez
OECD za tzw. raje podatkowe192 (Bermudy, Brytyjskie Wyspy Dziewicze, Gibraltar, Bahamy). Wśród pozostałych krajów aktywnym inwestorem na rynku rosyjskim są firmy niemieckie i amerykańskie. Udział firm polskich jest na tle pozostałych krajów jest bardzo mały, stanowiąc w 2009 roku zaledwie 0,23 % wartości napływu BIZ do Rosji.
191 W przypadku Cypru argumentem na rzecz rejestracji spółki w tym kraju jest bardzo niska stawka opodatkowania dochodów z działalności gospodarczej, wynosząca w 2009 roku zaledwie 10 proc. jak również możliwość korzystnego rozliczenia podatkowego dywidend otrzymywanych i wypłacanych przez spółki cypryjskie.
192 Według definicji OECD rajem podatkowym należy określić jurysdykcję charakteryzującą się czterema czynnikami: a)brakiem lub minimalną stawką podatku dochodowego; b) brakiem transparentności systemu podatkowego c) brakiem współpracy w dziedzinie wymiany informacji podatkowej d) brakiem działań istotnie zmieniających stan określony w podpunktach a-c. Źródło:www.oecd.org [10.12.2011 r.]
118
Tabela 10. Struktura napływu BIZ do Rosji w latach 2007 i 2009 według kraju pochodzenia kapitału
2007 r. 2009 r.
w mln USD w proc. w mln USD w proc.
Ogółem: 55 073 100 Ogółem: 36 500 100 1. Cypr 10 564 19,18 1. Luksemburg 6 203 16,99 2. Niderlandy 10 035 18,22 2. Cypr 4 270 11,70 3. Bermudy 8 369 15,20 3. Niemcy 2 916 7,99 4. Niemcy 7 626 13,85 4. Bermudy 2 243 6,15 5. Brytyjskie Wyspy Dziewicze 3 246 5,89 5. USA 2 077 5,69 6. USA 1 535 2,79 6. Szwajcaria 1 926 5,28 7. Norwegia 1 302 2,36 7. Szwecja 1 854 5,08
8. Gibraltar 873 1,59 8. Dziewicze Brytyjskie Wyspy 1 753 4,80
9. Finlandia 677 1,23 9. Bahamy 1 731 4,74
10. Wielka Brytania 656 1,19 10. Austria 892 2,44
39. Polska 29 0,05 29. Polska 85 0,23
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Centralnego Banku Rosji www.cbr.ru [17.08.2011 r.]
Tabela 11 pokazuje strukturę napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych do
Rosji w latach 2000 – 2009, w podziale na sektor finansowy i pozafinansowy oraz z uwzględnieniem formy finansowania BIZ. Na podstawie przytoczonych w niej danych,
widać wyraźny wzrost napływu BIZ do Rosji, jaki nastąpił zarówno w sektorze finansowym jak i pozafinansowym w latach 2000 – 2008. Wartość napływu BIZ do sektora finansowego w latach 2000 – 2008 wzrosła przeszło 42- krotnie, a do sektora pozafinansowego ponad 26-krotnie. Dopiero 2009 rok przyniósł, w wyniku wspomnianego wcześniej światowego kryzysu finansowego, odwrócenie tego trendu, skutkując znaczącym spadkiem wartości napływu BIZ w porównaniu z rokiem poprzednim (odpowiednio o 36 % w przypadku sektora finansowego i ponad 53 % w sektorze pozafinansowym).
119
Tabela 11. Struktura napływu BIZ do Rosji w latach 2000-2009 (w mln USD)
2000 2004 2006 2008 2009
Ogółem napływ BIZ: 2 714 15 444 29 701 75 002 36 500
w tym: Sektor finansowy 239 685 2 510 10 075 6 441 w tym: Kapitał własny 118 350 1 704 5 371 1 195 Zyski reinwestowane 86 268 697 4 149 5 403 Pozostały kapitał 36 67 110 556 -157 Sektor pozafinansowy 2 475 14 760 27 191 64 927 30 059 w tym: Kapitał własny 1 462 8 282 5 205 29 644 6 926 Zyski reinwestowane 9 5 062 14 020 29 300 10 031 Pozostały kapitał 1 004 1 416 7 966 5 982 13 101
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Centralnego Banku Rosji www.cbr.ru [17.08.2011 r.]
W obu sektorach początkowo dominował udział kapitału własnego jako źródła
finansowania BIZ, a szczególnie było to widoczne na początku badanego okresu w przypadku sektora pozafinansowego. Brak znaczenia reinwestowanych zysków jako
źródła finansowania dalszych inwestycji wynikał z bardzo prozaicznego powodu. W końcówce lat 90. XX wieku wartość BIZ w Rosji kształtowała się na niewielkim
poziomie, dodatkowo w wyniku kryzysu rosyjskiego ujemny niejednokrotnie rachunek ekonomiczny tych przedsięwzięć nie pozwalał na ich rozbudowę z wypracowanych przychodów przedsiębiorstw. Należy także pamiętać o efekcie opóźnienia w przypadku inwestycji typu greenfield, tzn. od decyzji o podjęciu inwestycji w danym kraju do uruchomienia działalności, mogącej przynieść określone zyski, które następnie mogą służyć jako źródła finansowania inwestycji, mija zazwyczaj kilka lat.
Wspomniana zmiana w strukturze finansowania BIZ jest doskonale widoczna na wykresach 9 i 10. Jak prezentuje wykres 9, w strukturze finansowania BIZ w Rosji ulokowanych w 2000 roku dominował udział kapitału własnego (58 % wartości ogółem) wobec znikomego udziału reinwestowanych zysków (4% wartości ogółem).
120
Wykres 9. Struktura finansowania BIZ ulokowanych w Rosji w 2000 roku
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Centralnego Banku Rosji www.cbr.ru [17.08.2011 r.]
Tymczasem w strukturze finansowania BIZ w 2009 roku (wykres 10) zauważalna jest dominacja reinwestowanych zysków, stanowiących 42 % wartości napływu ogółem. Widać na tej podstawie wyraźnie, iż światowy kryzys ekonomiczny w największym stopniu odbił się niekorzystnie na napływie kapitału własnego jako formy finansowania BIZ w Rosji. Jego udział zmalał w 2009 roku do poziomu 22 % wartości całego napływu.
Wykres 10. Struktura finansowania BIZ ulokowanych w Rosji w 2009 roku
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Centralnego Banku Rosji www.cbr.ru [17.08.2011 r.]
Z uwagi na odmienną, w stosunku do Centralnego Banku Rosji, metodologię zbierania danych193, inne liczbowo dane prezentuje ROSSTAT, jednakże Autor postanowił je przytoczyć z uwagi na bardziej szczegółowe klasyfikacje publikowane przez ten urząd oraz na fakt, iż dane te są najczęściej źródłem informacji wykorzystywanym w materiałach
Wydziału Promocji Handlu i Inwestycji przy Ambasadzie Rzeczypospolitej Polskiej w Moskwie, który publikuje informacje m.in. na temat struktury polskich BIZ na obszarze
Federacji Rosyjskiej.
193 szerzej na ten temat www.gks.ru [27.08.2011 r.]
kapitał własny 58% zyski reinwestowane 4% pozostały kapitał 38% kapitał własny 22% zyski reinwestowane 42% pozostały kapitał 36%
121
Na podstawie danych ROSSTAT można, na przykładzie lat 2005 i 2009, zauważyć zmiany struktury napływu BIZ do poszczególnych sektorów gospodarki rosyjskiej. Jak wynika z wykresu 11, w 2005 roku zdecydowanie najwięcej kapitału w formie BIZ napłynęło do sektora przemysłowego. Sektor ten przyciągnął wówczas 78 % ogólnej wartości napływu BIZ do Rosji. Tylko 21 % kapitału zagranicznego zostało w formie BIZ zainwestowane w sektorze usług. 1 % BIZ napłynęło do sektora rolniczego.
Wykres 11. Struktura napływu BIZ do Rosji w 2005 r. wg sektorów gospodarki. (w %)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ROSSTAT www.gks.ru [29.08.2011 r.]
Tymczasem w 2009 roku zdecydowanie wzrosło, kosztem przemysłu, znaczenie usług jako sektora lokalizacji BIZ (wykres 12). Mimo, iż również wówczas sektor przemysłowy przyciągnął największą wartość napływu BIZ (50%), to udział sektora usług
w napływie BIZ był niewiele mniejszy (48 %). Nieznacznie wzrósł także w 2009 roku, w porównaniu z 2005 rokiem, udział rolnictwa (2%).
Wykres 12. Struktura napływu BIZ do Rosji w 2009 r. wg sektorów gospodarki (w %)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ROSSTAT www.gks.ru [29.08.2011 r.] rolnictwo 1% przemysł 78% usługi 21% rolnictwo, 2% przemysł 50% usługi 48%
122
Dokonując podziału na poszczególne działy gospodarki rosyjskiej widać wyraźnie, iż w 2005 roku zdecydowanie dominował napływ BIZ do dwóch działów: przemysłu wydobywczego (wartość napływu BIZ wyniosła ponad 4,0 mld USD, z czego ponad 97 % wartości kapitału zostało zainwestowane w wydobycie surowców energetycznych) oraz
przemysłu przetwórczego (wartość napływu BIZ wyniosła ponad 6,0 mld USD, w tym 59 % tej sumy zostało zainwestowane w produkcję koksu i wyrobów rafineryjnych). Oba te
działy gospodarki rosyjskiej łącznie przyciągnęły w 2005 roku kapitał w formie BIZ o wartości ponad 10 mld USD, co stanowiło blisko 77 % wartości napływu BIZ do całej
gospodarki rosyjskiej ogółem.
W 2009 roku wspomniane powyżej działy także stanowiły jedne z głównych obszarów zainteresowania inwestorów zagranicznych, jednak zarówno wartość kapitału zainwestowanego w nich w 2009 roku w stosunku do 2005 roku, jak i udział tych sektorów w napływie BIZ do gospodarki rosyjskiej uległy obniżeniu. Przemysł wydobywczy w 2009
roku przyciągnął w formie BIZ kapitał o wartości niespełna 3,2 mld USD, czyli o ponad 0,8 mld USD mniej niż cztery lata wcześniej. Natomiast wartość napływu BIZ do sektora
przetwórczego w 2009 roku wyniosła 4,1 mld USD, czyli o ponad 1,9 mld USD mniej niż w 2005 roku. Również, jak zostało wcześniej przytoczone, łączny udział tych dwóch działów w napływie BIZ do gospodarki rosyjskiej zmalał z 77 % w 2005 roku do 45 % w 2009 roku. Znacząco wzrosła natomiast wartość kapitału zainwestowanego przez podmioty zagraniczne w formie BIZ w dwóch innych działach: handlu i nieruchomościach. Do sektora handlu w 2009 roku napłynęło w postaci BIZ ponad 3,5 mld USD, co stanowiło ponad 22 % napływu BIZ do gospodarki rosyjskiej w tym roku ogółem. Wartość napływu BIZ do sektora nieruchomości w 2009 roku wyniósł natomiast, według danych ROSSTAT ponad 2,7 mld USD, czyli ponad 17 % napływu BIZ ogółem. Odczuwalny wzrost nastąpił również w sektorze budownictwa, który w 2009 roku zgromadził blisko 5 % łącznej wartości napływu BIZ do całej gospodarki.
Strukturę napływu BIZ do Rosji według rodzajów działalności gospodarczej prezentuje tabela 12.
123
Tabela 12. Struktura napływu BIZ do Rosji w 2005 i 2009 roku według rodzajów działalności gospodarczej
2005 rok 2009 rok
Napływ
(w mln USD) Udział (%) (w mln USD) Napływ Udział (%)
BIZ ogółem 13 072,0 100 15 906,0 100
w tym wg rodzajów działalności gospodarczej:
rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo 118,0 0,90 260,0 1,63
hodowla ryb 1,0 0,01 0,3 0
przemysł wydobywczy 4 012,0 30,69 3 175,0 19,96
w tym:
wydobycie surowców energetycznych 3 913,0 29,93 2 799,0 17,60
wydobycie pozostałych surowców 99,0 0,76 376,0 2,36
przemysł przetwórczy 6 028,0 46,11 4 104,0 25,80
w tym:
produkcja art. spożywczych i wyrobów tytoniowych 550,0 4,21 373,0 2,35
produkcja wyrobów włókienniczych 19,0 0,15 71,0 0,45
produkcja wyrobów skórzanych i obuwia 10,0 0,08 2,0 0,01
produkcja wyrobów z drewna 329,0 2,52 386,0 2,43
produkcja art. papierniczych 95,0 0,73 229,0 1,44
produkcja koksu i wyrobów rafineryjnych 3 555,0 27,20 1,0 0,01
produkcja art. chemicznych 229,0 1,75 350,0 2,20
produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych 154,0 1,18 213,0 1,34
produkcja innych wyrobów niemetalicznych 397,0 3,04 600,0 3,77
produkcja metali 173,0 1,32 421,0 2,65
produkcja maszyn i urządzeń 166,0 1,27 447,0 2,81
produkcja urządzeń elektrycznych, elektronicznych
i optycznych 71,0 0,54 512,0 3,22
produkcja sprzętu transportowego 217,0 1,66 465,0 2,92
energia elektryczna, gaz i woda 149,0 1,14 117,0 0,74
budownictwo 117,0 0,90 744,0 4,68
handel hurtowy i detaliczny 767,0 5,87 3 518,0 22,12
hotelarstwo i gastronomia 21,0 0,16 43,0 0,27
transport i komunikacja 245,0 1,87 480,0 3,02
sektor finansowy 589,0 4,51 634,0 3,99
nieruchomości 930,0 7,11 2 739,0 17,22
edukacja 0,1 0,00 0,1 0
służba zdrowia i pomoc społeczna 12,0 0,09 25,0 0,16
działalność społeczna 83,0 0,63 67,0 0,42
124
Rosja jest krajem o silnym zróżnicowaniu regionalnym pod względem stopnia rozwoju gospodarczego194. Dysproporcje pomiędzy poszczególnymi regionami Rosji widać także w przypadku napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych do tego kraju. Wykres 13 prezentuje regionalne zróżnicowanie przestrzenne napływu BIZ do Rosji w 2005 roku. Na podstawie danych ROSSTAT widać wyraźnie, iż w Rosji występuje silna koncentracja BIZ w trzech regionach – łącznie 82 % zlokalizowano w okręgu Dalekowschodnim (30%) Centralnym Okręgu Federalnym (27%) i Sybirskim Okręgu Federalnym (25%) .
Wykres 13. Struktura regionalnego rozmieszczenia napływu BIZ w Rosji w 2005 roku (w %)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ROSSTAT www.gks.ru [29.08.2011 r.]
Cztery lata później, w 2009 roku widoczna jest zmiana w strukturze regionalnego
rozmieszczenia BIZ w Rosji (wykres 14). Ponad dwukrotnie zwiększył się udział w napływie BIZ do Rosji Centralnego Okręgu Federalnego (58,1%), natomiast zmniejszył
się zarówno do Okręgu Dalekowschodniego (9,4%), jak i Sybirskiego (6,3%). Równocześnie odnotowano wzrost zainteresowania zagranicznych inwestorów Okręgiem Północno - Zachodnim (15,9%), co można w dużym stopniu tłumaczyć rozwojem gospodarczym tego regionu, w szczególności Sankt Petersburga i utworzeniem Specjalnej Strefy Ekonomicznej w administracyjnym obszarze tego miasta.
194 Udział Moskwy wraz z obwodem moskiewskim, Sankt Petersburga oraz obwodu tiumeńskiego w generowaniu PKB Rosji wynosi ponad 42 %, w tym Moskwa blisko 25 %.. Źródło: dane ROSSTAT
www.gks.ru Dalekowschodni Okręg Federalny 30% Centralny Okręg Federalny 27% Sybirski Okręg Federalny 25% Pozostałe okręgi 11% Północno– Zachodni Okręg Federalny 7%
125
Wykres 14. Struktura regionalnego rozmieszczenia napływu BIZ w Rosji w 2009 roku (w %)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ROSSTAT www.gks.ru [29.08.2011 r.
Podsumowując statystyczne ujęcie napływu BIZ do Rosji oraz ich struktury, w badanym okresie widać silną dynamikę zmian tego zjawiska. Wynika ona głównie z dwóch powodów. Pierwszym z nich jest relatywnie niewielkie zainteresowanie
zagranicznych inwestorów rynkiem rosyjskim z powodu przekonania o wysokim ryzyku inwestycyjnym, szczególnie w pierwszej połowie badanego okresu tj. w latach 2000 - 2005. Dlatego nawet nieznaczny w wartościach bezwzględnych wzrost zaangażowania
inwestycyjnego podmiotów zagranicznych znajdował swoje silne odzwierciedlenie w statystykach prezentujących dynamikę tego zjawiska. Drugi powód tych silnych wahań
stanowi światowy kryzys ekonomiczny, który w 2008 roku zahamował rosnący od 2005 roku napływ BIZ, a w 2009 roku spowodował już mocny spadek wartości strumienia tych inwestycji. Powoduje to w efekcie konieczność ostrożnej analizy i interpretacji danych, celem uniknięcia wysnucia zbyt daleko idących wniosków. Dodatkowo dużym utrudnieniem dla badacza tego zjawiska jest niedostępność pełnych danych statystycznych oraz konieczność posiłkowania się zasobami danych pochodzącymi z różnych instytucji, stosujących odmienną metodologię badań.
Jednakże na podstawie dostępnych danych można z całą pewnością sformułować tezę o znaczącym wzroście zainteresowania lokalizacją bezpośrednich inwestycji na terytorium Federacji Rosyjskiej w badanym okresie lat 2000 – 2009.
Centralny Okręg Federalny 58,1% Dalekowschodni Okręg Federalny 9,4% Północno–Zachodni Okręg Federalny 15,9% Sybirski Okręg Federalny 6,3% Pozostałe okręgi 10,3%
126