Stopień rozwoju edukacji

Dostępność licznej siły roboczej na rynku jest jednym z atutów Rosji jako kraju lokalizacji inwestycji. Analizując ten element jako składnik klimatu inwestycyjnego, należy rozpatrzeć go pod kątem wpływu polityki państwa na jego kształt. Bardzo ważne w tej materii są regulacje prawne, omówione we wcześniejszej części pracy. Natomiast bezspornie jednym z zadań państwa w ramach polityki proinwestycyjnej powinno być

kształcenie kadr, stanowiących w przyszłości zasób wykwalifikowanej siły roboczej. W przypadku gospodarek państw bloku postsocjalistycznego, będących w okresie

transformacji ustrojowej i gospodarczej, dodatkowo dużym wyzwaniem edukacyjnym było przygotowanie młodego pokolenia do nowej rzeczywistości. Proces edukacyjny musiał zatem zaoferować nie tylko zdobycie nowej wiedzy, adekwatnej do potrzeb rynku, ale także jakościową zmianę mentalności społeczeństwa. Konieczna była także zmiana systemu kształcenia i reorientacja branżowa oferty edukacyjnej. Związek Radziecki kształcił siłę roboczą przede wszystkim na potrzeby przemysłu ciężkiego, a Federacja Rosyjska potrzebowała kadr legitymizujących się wyższym wykształceniem, wykazujących się dobrą znajomością języków obcych i płynnie poruszających się w świecie nowoczesnych technologii. Poddanie gospodarki rosyjskiej prawom wolnego rynku i prywatyzacji oraz rozwój obrotów handlowych z zagranicą, skutkowały zwiększonym zapotrzebowaniem na menedżerów i specjalistów w dziedzinach ekonomii, finansów i zarządzania. Znaczenie tych

zmian podkreślał wielokrotnie w swoich wystąpieniach Władimir Putin, mówiąc o konieczności dokonania przeskoku naukowo – cywilizacyjnego, pozwalającego skutecznie

rywalizować na polu nauki z największymi potęgami światowymi. Szansy na realizację tego projektu upatrywano m.in. w nanotechnologii278. Wraz z rozwojem technologicznym, poszukiwanymi na rynku pracy stali się specjaliści w dziedzinie informatyki czy też biotechnologii.

278 Rosja 2007 Raport z transformacji, pod red. Konstantina Simonova, materiały IV Forum Ekonomicznego Europa – Rosja Rym 2008, s.210.

188

Jednym z głównych zadań państwa rosyjskiego stało się zapewnienie instytucjonalnego zaplecza edukacyjnego, pozwalającego wykształcić, odpowiednią do potrzeb rynkowych, podaż siły roboczej. Jak prezentuje wykres 27, w badanym okresie lat 2000 – 2009 liczba szkół wyższych w Rosji uległa około 15 % wzrostowi, głównie wywołanemu zwiększeniem się ilości niepublicznych placówek. Według danych ROSSTAT, w 2000 roku liczba uczelni prywatnych w Rosji wynosiła 358, w 2009 roku – 452 (wzrost o 26%).

Wykres 27. Liczba szkół wyższych w Rosji w latach 2000 - 2009

Źródło: opracowanie własne na podstawie ROSSTAT www.gks.ru [27.06.2011 r.]

Bardziej znaczący wzrost statystyki rosyjskie odnotowują w przypadku liczby studentów. Jak prezentuje wykres 28, w 2000 roku na państwowych uczelniach rosyjskich kształciło się blisko 4,8 mln osób. W latach następnych liczba ta systematycznie wzrastała, finalnie osiągając w 2009 roku poziom blisko 7,5 mln osób. Jeszcze większy procentowo wzrost liczby studentów odnotowano w przypadku uczelni niepublicznych, gdzie w 2000 roku kształciło się 471 tys. osób, natomiast 9 lat później liczba ta wyniosła blisko 1,3 mln osób. 0 200 400 600 800 1000 1200 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 uczelnie niepubliczne uczelnie publiczne

189

Wykres 28. Liczba studentów szkół wyższych w Rosji w latach 2000 – 2009 (w tys.)

Źródło: opracowanie własne na podstawie ROSSTAT www.gks.ru [27.06.2011 r.]

Wzrost liczby osób podejmujących kształcenie na wyższym poziomie edukacji ma swoje odzwierciedlenie w postaci liczby absolwentów uczelni wyższych. W latach 2000 –

2009 liczba ta wzrosła dwukrotnie, przekraczając na koniec tego okresu 1,3 mln osób, w tym ponad 1,1 mln absolwentów ukończyło uczelnie publiczne, a ponad 230 tys.

niepubliczne (wykres 29).

Wykres 29. Liczba absolwentów szkół wyższych w Rosji w latach 2001 - 2009 (w tys.)

Źródło: opracowanie własne na podstawie ROSSTAT www.gks.ru [27.06.2011 r.]

Jak wynika z powyższych danych, w badanym okresie lat 2000 – 2009 w sposób znaczący wzrosła w Rosji liczba osób z wyższym wykształceniem, stanowiąca atrakcyjny dla inwestora potencjał siły roboczej, szczególnie dla inwestycji w branżach

0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Liczba studentów ogółem uczelnie publiczne uczelnie niepubliczne 0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Liczba absolwentów ogółem uczelnie publiczne uczelnie niepubliczne

190

zaawansowanych technologicznie. Czynnikiem jednak dość istotnie negatywnie rzutującym na obraz jakości kształcenia jest powszechnie obowiązująca korupcja. Według raportów

Transparency International wskaźnik korupcji w rosyjskim systemie edukacji jest jednym z najwyższych na świecie²⁷⁹. Badania rosyjskiej organizacji pozarządowej Indem wykazały,

iż najczęściej odbiorcami łapówek w Rosji, poza służbami mundurowymi, są przedstawiciele systemu edukacji280. Studenci z korupcją spotykają się już na etapie egzaminów wstępnych, a potem towarzyszy im ona już przez całe studia. Istnieją wręcz powszechnie znane „cenniki” zaliczenia danego przedmiotu. Dużo częściej spotyka się

przypadki korupcji na uczelniach państwowych niż prywatnych. Wynikać to jednak może z faktu, iż na tych drugich różnego rodzaju opłaty (przykładowo za przyjęcie na studia) są

usankcjonowane prawnie. Jako jeden z czynników sprzyjających szerzeniu się korupcji, wskazuje się bardzo niskie wynagrodzenia nauczycieli akademickich pracujących na państwowych uczelniach w Rosji281. Powszechność korupcji w rosyjskim systemie edukacji wypacza jego efektywne i rzetelne funkcjonowanie, powodując iż dyplom uczelni nie stanowi w żadnej mierze wykładni wiedzy absolwenta. Dodatkowo zjawisko to utrudnia dostęp do wykształcenia osobom z rodzin mniej zamożnym. Ma także swój wymiar „edukacyjny”, ucząc przyszłe kadry nieetycznych praktyk oraz łamania obowiązującego prawa. Korupcja zresztą już „zeszła w dół” systemu edukacji, dotykając także kształcenie na poziomie podstawowym i średnim. Do tego należy dodać, jak zauważa H. Nillson, dyrektor zarządzający firmy rekrutacyjnej Human Search, iż część Rosjan dyplom ukończenia studiów wyższych po prostu kupuje na czarnym rynku²⁸².

Wśród innych słabości rosyjskiego systemu edukacji jako instytucjonalnej bazy kształcenia przyszłych kadr, odpowiadających zapotrzebowaniu na rynku pracy wymienia się m.in.283:

 brak aktywnych powiązań kooperacyjnych pomiędzy instytucjami edukacyjnymi a rynkiem pracy,

 niewystarczające mechanizmy finansowania placówek naukowo – badawczych,  niski poziom dostępnych zasobów technologicznych na uczelniach technicznych,

279 Global Corruption Barometer, www.transparency.org [10.09.2011 r.]

280www.indem.ru [8.07.2011 r.]

281 A. Osipian, Corruption in Russian Higher Education as Reflected in the Media, MPRA Paper No.7594, March 2008, s. 10.

282 Wystąpienie H. Nillsona „CIS Challenges in Recruitment” na konferencji „Investments in Russia, Belarus and Ukraine” Warszawa, 2.02.2011r.

283 OECD Thematic Reviev of Tertiary Education - Country Background Report for The Russian Federation, luty 2007 www.oecd.org [2.07.2011 r.]

191

 niewystarczające zasoby wykwalifikowanej kadry naukowej,

 brak rozwiązań w zakresie ochrony prawnej zachęcającej uczelnie do opracowywania i rejestracji nowych patentów,

 niski poziom komercjalizacji badań naukowych.

Dość niska jest także światowa renoma rosyjskich uniwersytetów. W uznanym ogólnoświatowym rankingu szkół wyższych publikowanym przez Times Higher Education w 2009 roku wśród 200 najlepszych uczelni na świecie wymieniony jest jedynie na 155

miejscu Uniwersytet Łomonosowa w Moskwie (rok wcześniej zajął 183 miejsce)²⁸⁴. Z kolei QS World University Rankings 2009 obejmujący zestawienie 600 najbardziej

uznanych szkół wyższych na świecie, w pierwszej 200. tego rankingu poza wspomnianym Uniwersytetem Łomonosowa, sklasyfikowanym na 101 miejscu, wymienia tylko jeszcze na 168 miejscu Uniwersytet w Sankt Petersburgu285.