Metoda badania instytucji prawnej bezpieczeństwa ekologicznego Po przeprowadzeniu wstępnych rozważań dotyczących metody nauki prawa Po przeprowadzeniu wstępnych rozważań dotyczących metody nauki prawa

ochrony środowiska ważne jest przedstawienie zagadnienia metod klasyfikacji in-stytucji prawnych ochrony środowiska. Wysuwane jest ono zarówno przez logikę rozwoju prawa ochrony środowiska, jak też przez praktyczne zagadnienia organi-zacji badań naukowych. Szczególne cechy rozwoju prawa ochrony środowiska na obecnym etapie badań polegają na tym, że praktyka stawia im do rozstrzygnięcia wielkie kompleksowe zagadnienia, przy których opracowaniu należy korzystać z licznych innych nauk prawnych. Pomyślne zbadanie charakteru instytucji praw-nej bezpieczeństwa ekologicznego może być dokonane wyłącznie kompleksowo z wykorzystaniem metod wszystkich nauk prawnych, a nawet wielu dziedzin przyrodniczych, społecznych i politycznych. Jednakże racjonalne zweryfikowa-nie treści takiej instytucji prawnej wymagało w pierwszej kolejności opracowania metodologicznie prawidłowej klasyfikacji badania samego prawa ochrony środo-wiska, w skład którego ona wchodzi. Zasygnalizowałem to w punkcie pierwszym tego rozdziału.

Badanie instytucji prawnej bezpieczeństwa ekologicznego może polegać na tłumaczeniu i wyjaśnianiu przepisów prawnych tworzących jej treść. W badaniu tym konieczne staje się przejście od analitycznego podejścia do syntetycznego ujęcia danej instytucji prawnej. Należy pamiętać jednak, aby abstrakcyjne i teo-retyczne konstrukcje nie były oderwane od rzeczywistości. Opanowanie metod badań bezpieczeństwa ekologicznego na płaszczyźnie systemu prawa ochrony środowiska powinno oznaczać umiejętność zbierania i ustalania faktów oraz ich wyjaśniania i uogólniania zgodnie z celami ochrony środowiska.

Klasyfikacja instytucji prawnych ochrony środowiska jest szczegółowym pro-blemem bardziej ogólnego zagadnienia systematyzacji prawa ochrony środowi-ska. Podział ten oznacza także ujawnienie związków wewnętrznych zachodzących

między tymi instytucjami, będących odzwierciedleniem obiektywnych relacji powstających w systemie prawa ochrony środowiska. Jednym z podstawowych celów bezpieczeństwa ekologicznego jest zapewnienie: skutecznej ochrony śro-dowiska, harmonijnego rozwoju człowieka zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju oraz ustalenie optymalnych warunków korzystania ze środowiska.

Środowisko jako przedmiot ochrony prawnej jest zagadnieniem niesłychanie złożonym dostarczającym w wielu wypadkach trudności w prowadzeniu szcze-gółowych analiz prawniczych. Nie chcemy tu zajmować się wielokrotnie roz-trząsaną kwestią przedmiotu ochrony prawnej środowiska. Ważne jest natomiast uzupełnienie badań prawno-środowiskowych tego przedmiotu analizami innych prawniczych nauk szczegółowych. Stworzy to, jak sądzę, możliwość prowadze-nia bardziej złożonych i celowych dociekań nad instytucją prawną bezpieczeń-stwa ekologicznego.

Jak wiadomo, główną bazą metodologiczną prawa ochrony środowiska pozo-staje nadal teoria prawa administracyjnego, a jej podstawą – metoda administra-cyjnoprawna. Osiągnięcia w badaniu instytucji prawnych ochrony środowiska są w określony sposób zależne od rozwoju teorii prawa administracyjnego i wzmoc-nione są ścisłą więzią łączącą naukę prawa administracyjnego z nauką prawa ochrony środowiska. Na licznych przykładach można też pokazać zależność osią-gnięć praktyki od rozwoju badań teoretycznych tych dwóch gałęzi prawa.

Jesteśmy ponadto świadkami wielu osiągnięć współczesnej teorii prawa ochro-ny środowiska, zwłaszcza w dziedzinie związanej z prawami człowieka52. Sprzyjały temu zwłaszcza analizy teoretyczne poświęcone zagadnieniu prawa do środowiska. W celu prowadzenia refleksji naukowych i dokonania działań praktycznych waż-ne znaczenie ma przebadanie metodologiczważ-ne podstawowych instytucji prawnych ochrony środowiska. Naukowy charakter metodologii w rozstrzyganiu podstawo-wych problemów prawa ochrony środowiska zagwarantowany jest w podejściu do zagadnień związanych z funkcjonowaniem jego instytucji prawnych.

Ochrona środowiska i bezpieczeństwo ekologiczne należą do węzłowych problemów całego życia publicznego. Z tego powodu dla wyznaczenia obszaru badań instytucji prawnej bezpieczeństwa ekologicznego ważne jest udzielenie odpowiedzi na następujące pytania: Czy władze publiczne traktują zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego jako jeden z celów swojej działalności, czy też jako środek i warunek do osiągnięcia innych celów, takich np. jak zrównoważony rozwój, czy zapewnienie wysokiego poziomu ochrony środowiska?

W instytucji prawnej bezpieczeństwa ekologicznego rozróżniamy dwa aspekty: publiczny (obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego) oraz podmiotowy (prawo do bezpieczeństwa ekologicznego). Ich stosunek jest bardzo różny w poszczególnych systemach prawnych ochrony środowiska wielu państw. 52 Zob. szerzej J. Sommer, Prawo do środowiska, [w:] Prawa człowieka. Model prawny, Wro-cław, Warszawa, Kraków 1991, s. 939 i n.

Bezpośrednia zależność bezpieczeństwa ekologicznego w tym czy innym syste-mie prawa ochrony środowiska od poziomu ochrony środowiska tłumaczy się prostym faktem, że zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego wymaga przede wszystkim stworzenia skutecznego prawa ochrony środowiska. Według Z. Kmie-ciaka, „prawo jest skuteczne (w znaczeniu ogólnym), jeżeli wywołuje skutki zgodne w dostatecznie wysokim stopniu z założonym celem”53. Zdaniem tego autora, operowanie tym pojęciem łączy się z ustaleniem „skuteczności progowej” prawa, tj. określeniem minimalnego poziomu zgodności skutków działania pra-wa z realizopra-wanym celem, przekroczenie którego pozpra-wala na przypisanie prawu cechy skuteczności. Wyłania się tu także problem wyboru metody wyznaczania owego „minimum”, w tym posługiwania się miarami ilościowymi w badaniu sku-teczności prawa54.

Zbiorczym ogólnym wskaźnikiem bezpieczeństwa ekologicznego może być zrównoważony rozwój. Od niego w wprost proporcjonalnej zależności znajduje się poziom bezpieczeństwa ekologicznego. Stąd możliwość zapewnienia bezpieczeń-stwa ekologicznego znajduje się w wystarczająco wyraźnej zależności od ogólnego poziomu ochrony prawnej środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Do ważniejszych zagadnień metodologicznych prawa ochrony środowiska można zaliczyć ustalenie cech poszczególnych instytucji prawnych oraz sposobów ich funkcjonowania w systemie prawa ochrony środowiska. Sensowne jak sądzę jest w tym miejscu postawienie następującego pytania: Jaką szczegółową metodę powinniśmy zastosować do badania instytucji prawnej bezpieczeństwa ekologicz-nego? Na to pytanie chciałbym znaleźć odpowiedź w dalszych rozważaniach tego studium.

Metoda jest sposobem osiągania określonych wyników w poznaniu i prakty-ce. Każda metoda zawiera poznanie obiektywnych prawidłowości. Ustalenie ich stanowi obiektywną stronę metody, natomiast powstałe na ich podstawie sposoby badania i przekształcania zjawisk – jej stronę subiektywną. Na zewnątrz każda metoda naukowa występuje w postaci zastosowania jakiegokolwiek racjonalnego systemu w stosunku do różnych przedmiotów w procesie teoretycznej i praktycz-nej działalności człowieka. Metodę można rozumieć jako określona procedurę, zespół sposobów, działań nad badanym przedmiotem.

G. W. F. Hegel zwracał uwagę, że „metoda występuje jako narzędzie, jako śro-dek przynależny stronie podmiotowej, za pomocą którego strona ta odnosi się do przedmiotu”55. Na zewnątrz metoda przejawia się więc jako coś subiektywnego, jako przeciwstawienie przedmiotu. Za pomocą uświadomionego w określony spo-sób systemu podmiot realizując swoje cele dąży do zrozumienia i przeobrażenia badanego przedmiotu. G. W. F. Hegel podkreśla, że „Metoda może występować

53 Z. Kmieciak, Skuteczność regulacji administracyjnoprawnej, Łódź 1994, s. 15.

54 Tamże, s. 16.

jako sam tylko sposób poznawania i faktycznie ma ona tego rodzaju charakter”56. Metoda ustala w określony sposób formy oraz przebieg każdej ludzkiej działalno-ści. Poznanie ich oznacza zrozumienie metody w określonym rodzaju działania57.

Każda metoda może występować też jako system zasad lub sposobów od-krywania jakiegoś obszaru naszych zainteresowań, wypracowanych dla celów poznawczych i praktycznych. Według S. Nowaka, „metoda to tyle, co określony, powtarzalny i wyczuwalny sposób-schemat lub wzór-postępowania, świadomie skierowanego na realizację pewnego celu poprzez dobór środków odpowiednich do tego celu”58. Metodą naukową jest pewien wyznaczony z góry sposób postępo-wania, który zmierza świadomie do realizacji pewnego celu czy pewnej kategorii celów poznawczych w nauce59. Jedną z podstawowych cech nauki jest metoda. Zdaniem J. Pietera, „metoda naukowa jest mniej więcej ogólna lub specjalna, za-leżnie od stopnia ogólności danego problemu lub dyscypliny naukowej”60. Z tego powodu istnieje obszerna skala jej ogólności, która dotyczy zasad i przepisów ważnych dla wielu nauk, a skończywszy na zasadach ważnych w jednej tylko, wąskiej dyscyplinie naukowej61. Zasady takie, które charakteryzują metodę są najczęściej znormalizowane i szczegółowe. Mogą one się różnić między sobą stopniem podobieństwa i zastosowania. Z uwagi na to, że są to jednak zasady po-winny być one jednoznaczne oraz względnie stałe. Zasady te mogę się zmieniać, ponieważ nie są one raz na zawsze ustalone w sposób absolutny. Metoda może oznaczać pewien sposób działalności, w którym łączymy w jedną całość poznane przez nas prawidłowości w sposób obiektywny. Nasze badanie wtedy głównie ukierunkowujemy na poznanie przedmiotu i jego przekształcenie.

Od metody należy odróżnić metodologię, tzn. naukę o metodzie oraz teorię metody, o której pisałem szerzej w poprzednim punkcie tego rozdziału. Istnieje niebezpieczeństwo polegające na tym, że uświadamiając sobie znaczenie pewnej metody naukowej można przecenić jej rolę i możliwości uznając ją za jedyną i ab-solutną. Metoda zwykle oparta jest na pewnych systemach obiektywnie prawdziwej wiedzy. Tworzone są one przez całą naukę oraz przez poszczególne jej dyscypliny. Różnorodność tych systemów stwarza bogactwo metod naukowych. Pewne me-tody znajdują zastosowanie w wielu dziedzinach naukowych inne natomiast tylko w jednej, a czasami jedynie przy badaniu tylko ściśle specjalistycznego przedmiotu. Z tego powodu możemy zaproponować wiele różnych klasyfikacji metod poznania instytucji prawnej bezpieczeństwa ekologicznego, uwzględniając za podstawę po-działu różne cechy takie jak: sferę zastosowania metody oraz charakter prawidło-wości, który leży u jej podstaw. Do celów badania bezpieczeństwa ekologicznego

56 Tamże, s. 774.

57 J. Pieter, Zarys metodologii pracy naukowej, Warszawa 1975, s. 25.

58 S. Nowak, Metodologia badań społecznych, Warszawa 1985, s. 19.

59 Tamże.

60 Tamże, 26.

na gruncie prawa sensowny wydaje się podział metod poznania na dwie kategorie: metody filozoficzne i oraz metody badania prawa (specjalistyczne). U podstaw tego podziału legły systemy teoretyczne badań naukowych, z których one wynikają.

Filozofia, a zwłaszcza filozofia prawa, posiada własny przedmiot oraz okre-ślające ją kategorie, a zatem posiada również własną metodę. Mówiąc o właści-wościach metody filozoficzno-prawnej, zwykle podkreśla się jej uniwersalność, możność zastosowania we wszystkich dziedzinach prawa. Zdaniem Z. Ziembiń-skiego, „różnorodność problemów podejmowanych przez szczegółowe nauki prawne wymaga stosowania przez te nauki różnorodnych metod, odpowiednio do charakteru rozwiązywanego problemu”62.

Najbardziej ogólną podstawą metodyki badania bezpieczeństwa ekologicz-nego mogą być zasady prawne ochrony środowiska. Są one jednym z istotnych wyznaczników wszelkich procesów poznania prawa ochrony środowiska. W pro-cesie badania instytucji prawnej bezpieczeństwa ekologicznego pozwalają też na prawidłowe formułowanie problemów oraz pomagają w wyznaczeniu głównego przedmiotu bezpieczeństwa ekologicznego. W metodyce nauki prawa ochrony środowiska istotne znaczenie mają ponadto związki i zależności między instytu-cjami tego prawa.

Cechą, która wyróżnia podstawy badania instytucji prawnej bezpieczeństwa ekologicznego, jest podejście systemowe. Polega ono na całościowym, a zarazem wielopłaszczyznowym rozpatrywaniu problemów związanych z prawną ochroną środowiska. W podejściu systemowym występuje cecha w postaci przechodzenia w kierunku całościowej analizy przedmiotów badania.

Powszechnie podkreśla się konieczność badań systemowych jako szczegól-nego kierunku rozwoju współczesszczegól-nego poznania naukowego. Metoda systemowa stanowiła w XIX w. zaprzeczenie postawy mechanistycznej i indywidualistycznej w nauce. Ujęcie systemowe wynikało na początku z tego, że przed nauką stanęły do rozwiązania nowe problemy znajdujące się na pograniczu biologii i nauk spo-łecznych. W metodzie systemowej całość jest czymś więcej niż sumą poszczegól-nych komponentów zbioru. Szukając narzędzi, które mogą objąć wszystkie zło-żone zbiory, punkt ciężkości przenosimy na relacje między składnikami całości63. W koncepcji systemów L. von Bertalanffy’ego występują takie podstawowe poję-cia, jak: system, podsystem i środowisko. W każdym systemie występuje swoisty metabolizm ze środowiskiem, w którym on działa. Każdy system wydala odpady i wchłania ze środowiska to co jest niezbędne do jego istnienia64.

Teoretyczną podstawą analizy systemowej w tej pracy jest teza, że bezpie-czeństwo ekologiczne oraz inne instytucje prawne ochrony środowiska funkcjo-nują w systemie prawa ochrony środowiska oraz oscylują wokół elementów

skła-62 Z. Ziembiński, Szkice..., s. 43.

63 L. von Bertalanffy, Problem of Life, New York 1960, s. 60 i n.

dowych, którymi są regulacje sektorowe oraz zasady prawne ochrony środowiska. System prawa ochrony środowiska tworzy też względnie zamkniętą całość nor-matywną, która zabezpiecza w sposób kompleksowy ochronę środowiska. Rdze-niem tego systemu są właśnie instytucje prawne.

Analiza systemowa bezpieczeństwa ekologicznego stwarza wreszcie moż-liwość, a jednocześnie potrzebę badania jej w ramach systemu prawa ochrony środowiska złożonego z wielu innych instytucji prawnych. Każdy zbiór takich instytucji prawnych można i należy rozpatrywać w ścisłym powiązaniu jednych z drugimi. Ten sposób analizy wymusza także funkcjonalne badanie systemu prawa ochrony środowiska. Chodzi tu o określenie wyspecjalizowanych funkcji poszczególnych instytucji prawnych ochrony środowiska tworzących w systemie pewne układy organizacyjno-funkcjonalne. Dotyczą one celów i relacji, które za-chodzą między nimi. W praktyce oznacza to konieczność takiego konstruowania metod badawczych, które będą uwzględniać wszystkie aspekty prawne funkcjo-nowania danej instytucji w systemie.

Jednym z najpoważniejszych niedociągnięć badań z wykorzystaniem me-tody systemowej może być nieuwzględnienie w niej w wystarczającym stopniu tego, co dzieje się na zewnątrz badanej instytucji prawnej. Fakt ten uwidacznia się szczególnie w świetle rozwoju dotychczasowych sposobów poznania prawa.

W sumie metoda analizy systemowej jest najbardziej przydatna do badania instytucji prawnej bezpieczeństwa ekologicznego. Wiedeński biolog L. von Bar-talanffy w 1937 r. w Uniwersytecie w Chicago po raz pierwszy zaprezentował zarys ogólnej koncepcji systemowej. Zaproponował, aby traktować organizmy żywe jako zorganizowane całości o charakterze dynamicznym. Oparł swoją teorię na zasadzie całościowości organizmów żywych. Polega na tym, że poszczególne ich części można określić jedynie przez poznanie ich miejsca w całości. L. von Bartalanffy prowadził badania interdyscyplinarne, w ramach których szeroko sto-sował metody, narzędzia i aparaturę pojęciową innych dziedzin wiedzy65. Z dąże-nia do integracji nauk stworzył podstawy ogólnej teorii systemów. Jest uznawany za twórcę teorii systemów oraz podejścia systemowego w nauce. W Ogólnej teo-rii systemów wskazać można na następujące cechy typowe ujęcia systemowe-go w badaniach naukowych: 1) dążenie do integracji nauki oraz usuwanie barier międzydyscyplinarnych; 2) całościowe traktowanie badanych obiektów jako sys-temów otwartych; 3) poszukiwanie ogólnego i sformalizowanego języka opisu oraz 4) uznanie ogólnej teorii systemów jako teoretycznej wiedzy podstawowej, będącej wiedzą zasadniczą nauk stosowanych.

W badaniach problematyki ochrony środowiska J. M. Dołęga zaproponował używanie pojęcia „systemowa koncepcja sozologii”66. Z jej podstawowych zało-żeń „wynika systemowe ujęcie zagadnień metateoretycznych i merytorycznych

65 L. von Bartalanffy, Ogólna teoria systemów, przeł. E. Wodyłło-Woźniak, Warszawa 1984, s. 8.

tej nauki”67. W zaprezentowanej przez tego autora systemowej koncepcji sozo-logii zostają ujęte w jedną całość następujące obszary badawcze: antroposfera, biosfera, atmosfera, hydrosfera, litosfera oraz kosmosfera. Przedmiot badań łączy wzajemne oddziaływanie biosfery i antroposfery. Formalny przedmiot badań so-zologii dotyczy ochrony biosfery przed destrukcyjnym działaniem na nią antro-posfery68. J. M. Dołęga uważa, że w metodologii sozologii systemowej nie można wskazać na jedną charakterystyczną metodę stosowaną w sozologii69. Interdyscy-plinarny charakter tej dziedziny powoduje konieczność korzystania z wielu me-tod: empirycznych, humanistycznych, filozoficznych i systemowych70.

Metoda systemowa dotyczy całego prawa ochrony środowiska oraz wszyst-kich jego instytucji prawnych. Poszczególne instytucje prawne badanego obszaru lub części prawa ochrony środowiska mogą być stopniowo wyodrębniane i wią-zane z sobą tylko za pomocą metod badania abstrakcyjnego. Przez metodę ba-dania instytucji prawnej bezpieczeństwa ekologicznego rozumiem ogólny zbiór wszystkich metod stosowanych w prawoznawstwie wyznaczonych treścią i za-kresem zasad prawnych ochrony środowiska.

Opierając się na takim założeniu, możemy wyodrębnić dwa główne ujęcia metody badania instytucji prawnej bezpieczeństwa ekologicznego. Pierwsza po-lega na przechodzeniu od wyjściowego zakresu przedmiotu instytucji prawnej bezpieczeństwa ekologicznego do wyróżnienia w nim poszczególnych instrumen-tów prawnych, takich jak: zasady prawne ochrony środowiska, uwzględniające w szczególności dostęp do informacji o środowisku i jego zagrożeniach, udział społeczeństwa w ochronie środowiska, odpowiedzialność prawna w ochronie śro-dowiska, oceny oddziaływania na środowisko, system ochrony obszarów Natura 2000, prawną reglamentację korzystania z zasobów środowiska, standardy jakości środowiska oraz systemy zarządzania środowiskowego. Badanie wtedy przebiega według schematu od zagadnienia konkretnego (instrument prawny bezpieczeń-stwa ekologicznego) do zagadnienia abstrakcyjnego (instytucja prawna bezpie-czeństwa ekologicznego). Druga metoda badania przedmiotu instytucji prawnej bezpieczeństwa ekologicznego przebiega w odwrotnym kierunku .

Przeciwieństwem metody systemowej badania instytucji prawnej bezpie-czeństwa ekologicznego może być natomiast metoda jednostkowa (cząstkowa). W pewnym stopniu posiada ona również charakter ogólny. W stosunku do bez-pieczeństwa ekologicznego powinniśmy mówić nie o jednej metodzie cząstkowej, ale raczej o wielu metodach cząstkowych. Każda z tych metod nie dotyczy bada-nia bezpieczeństwa ekologicznego ujętego w całości, lecz tylko z jednej określonej jego strony (np. bezpieczeństwo ekologiczne w gospodarce odpadami, w ochronie różnorodności biologicznej, w ochronie klimatu czy też w energetyce jądrowej oraz

67 Tamże.

68 Tamże, s. 47.

69 Tamże, s. 49.

w gospodarce wodnej). Analizując wyniki, jakie osiągamy przy zastosowaniu me-tod jednostkowych, łatwo zauważyć, że ogólne właściwości, jak i cechy szczególne danych metod wyznaczane są w dużym stopniu przez przedmiot instytucji prawnej bezpieczeństwa ekologicznego. Występowanie w jego ramach określonych aspek-tów, wyrażanych w kategoriach badania ogólnego i jednostkowego, rodzi koniecz-ność stosowania równolegle dwóch metod badania: indukcyjnego oraz dedukcyj-nego. W metodzie indukcyjnej przechodzi się od szczegółu do ogółu. W sposobie badania dedukcyjnego przechodzi się natomiast od znanego już ogółu do umiesz-czonego w nim i jeszcze nie odkrytego szczegółu.

Przedstawione powyżej jednostkowe metody badania instytucji prawnej bez-pieczeństwa ekologicznego mogą również stanowić konkretyzację ogólnej me-tody systemowej w badaniu prawa ochrony środowiska. Warunkiem tego musi być jednak uwzględnienie metod: indukcji i dedukcji w wewnętrznej jedności i wzajemnym związku całej konstrukcji instytucji prawnej bezpieczeństwa ekolo-gicznego. W procesie badania niezbędna jest w szczególności analiza teoretyczna. Jako metoda badania naukowego posiada ona wyraźną przewagę nad indukcją.

Badanie instytucji prawnej bezpieczeństwa ekologicznego w sensie teore-tycznym nie może sprowadzać się wyłącznie do opisu tego co już znamy na temat bezpieczeństwa ekologicznego. Powinniśmy poznawać zwłaszcza stosunek tego co badamy do tego co już istnieje w ramach systemu prawa ochrony środowiska i jest związane w ogóle z bezpieczeństwem ekologicznym. Musimy, jak sądzę, w ramach analizy teoretycznej określić zwłaszcza miejsce instytucji prawnej bez-pieczeństwa ekologicznego w systemie prawa ochrony środowiska.

Szczególne znaczenie w badaniu analizowanej instytucji ma hipoteza. Jest ona próbą teoretycznego wniknięcia w istotę niewystarczająco jeszcze zbadanego obszaru systemu prawa ochrony środowiska, stanowiącego otoczenie normatywne badanej instytucji71. Postęp nauki prawa ochrony środowiska powinien być zwią-zany z ustawicznym sprawdzaniem starych i nowych hipotez. Brak hipotez może prowadzić bowiem do chaosu w prowadzonych badaniach naukowych. Praktyka stosowania prawa ochrony środowiska będzie odgrywała decydującą rolę w póź-niejszym uściśleniu stawianej w tej pracy hipotezy bądź w ustaleniu jej błędności.

Najczęściej badania szczegółowe prowadzone w ramach systemu prawa ochrony środowiska zmierzają systematycznie do sprawdzania stawianych hipo-tez. Sprzyja to np. zgłębieniu istoty oceny instytucji prawnych. Nowe hipotezy w ochronie środowiska wyznaczają kierunek myślenia teoretycznego i z tego po-wodu mogą być w przyszłości formą rozwoju teorii prawa ochrony środowiska. Stawiając nowe tezy na gruncie teoretycznym, mamy szanse odkryć nowe zjawi-ska zachodzące w bardzo już złożonym obecnie systemie prawa ochrony środo-wiska, które mogą zmienić nasz dotychczasowy sposób interpretacji przepisów

71 Zob. szerzej Z. Ziembiński, Problemy podstawowe prawoznawstwa, Warszawa 1980, s. 191 i n.

prawa. Wyjaśnianie znaczenia przepisów prawa tworzących instytucję prawną bezpieczeństwa ekologicznego będzie czynnością mającą na celu formułowanie odpowiedzi na stawiane w tej pracy pytania.

Postęp nauki prawa ochrony środowiska polegać może m. in. na odkrywa-niu nowych zależności w ramach pewnej grupy norm prawnych, które tworzą instytucję prawną. Takie podejście do badania systemu prawa ochrony