Zakres pojęcia „bezpieczeństwo ekologiczne” w poglądach teoretycznychteoretycznych

W rozdz. 1 książki zwróciłem uwagę, że filozoficzne i historyczne znaczenie pojęcia „bezpieczeństwo” należy do jednej z centralnych kategorii antropocen-trycznych1. Jego treść wywodzi się od łacińskiego słowa „securitas” oznaczają-cego spokój umysłu, wolność od trosk, prawość, bezpieczeństwo. W potocznym znaczeniu bezpieczeństwo oznacza brak zagrożenia oraz ochronę przed niebez-pieczeństwami. Może ono także być traktowane jako stan pewności, spokoju, zabezpieczenia i poczucia stabilności2. Jak starałem się to wykazać w poprzed-nim rozdziale, w poglądach filozoficznych zajmowano się tym zagadnieniem od dawna. Warto przypomnieć, że na początku lat osiemdziesiątych koncepcję bez-pieczeństwa rozumianą jako kategorię identyfikowalną i opartą na realistycznym idealizmie przedstawił m. in. B. Buzan3. Jego definicja bezpieczeństwa osadzona jest w obszarze teorii stosunków międzynarodowych oraz politologii. Dostrzec w niej można także poszukiwanie ładu ekologicznego zwłaszcza w relacjach międzyludzkich i międzynarodowych. Jego stanowisko miało istotny wpływ na kształtowanie się treści pojęcia bezpieczeństwa ekologicznego. Jest ono rodzajem szerokiego zbiorczego terminu „bezpieczeństwo”. Aparatura pojęciowa dotyczą-ca instytucji bezpieczeństwa ekologicznego nie rozwija się w sposób jednolity we wszystkich dziedzinach wiedzy. Powoduje to, że badanie instytucji prawnej bez-pieczeństwa ekologicznego musi uwzględnić ten brak równowagi w rozwoju jego

1 J. Kukułka, Bezpieczeństwo a współpraca europejska: współzależności i sprzeczności

intere-sów, „Sprawy Międzynarodowe” 1982/7, s. 29.

2 Słownik języka polskiego, t. 1, red. M. Szymczak, Warszawa 1978, s. 147.

3 B. Buzan, People, States and Fear. The National Security Problem in International Relations, Britighton 1983; zob. też J. Stańczyk, Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, Warszawa 1996.

teoretycznych podstaw. Zarówno w języku potocznym, jak również w próbach naukowego sprecyzowania zakresu pojęcia „bezpieczeństwo ekologiczne” uderza ogromna wieloznaczność tego terminu.

Zaobserwować można jednocześnie dużą chwiejność, a nawet wręcz dowol-ność w rozróżnieniach terminologicznych znaczenia bezpieczeństwa ekologicz-nego w wielu dyscyplinach naukowych. Nic dziwekologicz-nego, że próby wyjaśnienia treści tego pojęcia wiążą się najczęściej ze sposobami jakiejś jego typologizacji i odniesienia się do wartości w prawie. Według M. Boruckiej-Arctowej, „Czyn-nikiem o bardzo istotnym znaczeniu jest poczucie zgodności celów realizowa-nych za pomocą prawa przez ustawodawcę z systemem wartości preferowarealizowa-nych i uznawanych przez społeczeństwo, przy szeroko zakreślonej informacji i przeka-zywaniu do wiadomości społecznej racjonalnych argumentów przemawiających za podjętymi środkami dla realizacji tych celów”4. Brak definicji legalnej „bezpie-czeństwa ekologicznego” poważnie utrudnia stosowanie przepisów prawa ochro-ny środowiska. Jak twierdzi A. Shaff, „Najprostsza obserwacja może wykazać, że jedno i to samo słowo posiada różne znaczenia lub dokładniej – różne odcienie znaczenia”5. Znaczenie zawsze jest abstrakcyjne, ogólne i względnie stałe. Sens tworzy się za pomocą szeregu skojarzeń znaczeniowych, których jakość zależy od jakości podmiotu. Nie występuje wyraźna granica między sensem a znacze-niem, które nawzajem się przenikają6. Zdaniem cytowanego autora, analiza poję-cia wykazuje, iż w tej formie logicznego myślenia możemy wydzielić kilka stron. W pojęciu można wydzielić przedmiot i treść. Przedmiotem pojęcia są wszystkie zagadnienia, oznaczone ogólnym terminem. Treść pojęcia to uogólnione odbicie przedmiotu, które posiada charakter obiektywny7. Ogólne warunki bezpieczeń-stwa ekologicznego regulują przepisy ustawy p.o.ś.

Czy w związku z tym powinniśmy całkowicie odrywać się od tego formal-nego znaczenia pojęcia „bezpieczeństwo ekologiczne” i pozostać jedynie np. przy potocznym jego znaczeniu? W mojej ocenie nie jest to możliwe. Zresztą to po-toczne rozumienie bezpieczeństwa ekologicznego i tak ma wiele wspólnego ze znaczeniem bezpieczeństwa ekologicznego wyinterpretowanego np. z przepisów ustawy p.o.ś. J. Wróblewski szeroko zajmuje się zagadnieniem znajomości ter-minów prawnych w społeczeństwie8. W jego ocenie, istnieją przesłanki do sta-łego rozszerzania kręgu osób, które z uwagi na swe funkcje społeczne muszą posługiwać się terminami prawnymi i posiadać związaną z tym kulturę prawną czy też elementy wiedzy prawniczej9. Jak twierdzi M. Borucka-Arctowa, „Zakres 4 M. Borucka-Arctowa, Świadomość prawna a planowane zmiany społeczne, Wrocław, War-szawa, Kraków, Gdańsk, Łódź 1981, s. 135.

5 A. Schaff, Pojęcie i słowo, Warszawa 1946, s. 102.

6 Tamże, s. 104.

7 Tamże, s. 134.

8 J. Wróblewski, Zagadnienia teorii wykładni prawa ludowego, Warszawa 1959, s. 231.

stykania się społeczeństwa z terminami prawnymi zależy nie tylko od jego kultury prawnej, lecz również od działu prawa, dla którego są właściwe pewne terminy, oraz od społecznej roli zjawisk regulowanych przez ten dział prawa”10. Zdaniem tej autorki charakterystycznym zjawiskiem dla naszej cywilizacji i społeczeństwa jest to, że coraz większa ilość wzorów postępowania o charakterze użytkowo-technicznym zostaje włączona do norm prawnych przez nadanie im charakteru obowiązujących przepisów.

Wiele z nich zawiera „techniczne wzory postępowania” w zakresie re-gulacji prawnych. „Wzory techniczne” zmierzają do osiągnięcia określonych skutków społecznych, uzasadniając obrane środki przy pomocy argumentów zaczerpniętych z innych dziedzin nauk społecznych. Według M. Boruckiej- -Arctowej, wiąże się to z ogólnym podejściem do prawa jako do pewnego in-strumentu oddziaływania społecznego, a do normodawcy jako do „inżyniera społecznego”, który w ramach swej działalności musi brać pod uwagę i wyko-rzystywać osiągnięcia innych nauk społecznych oraz tych nauk przyrodniczych i technicznych, które wykorzystuje człowiek w swej działalności objętej regu-lacją prawną11.

Bezpieczeństwo ekologiczne z punktu widzenia nauki prawa ochrony śro-dowiska, a więc w ramach dziedziny wiedzy zajmującej się głównie badaniem zestawu obowiązków i praw składających się na omawianą instytucję prawną, może być definiowane w dwóch zasadniczych aspektach. Z jednej strony, bie-rzemy pod uwagę zachowanie jednostki wobec środowiska jako element zakresu obowiązków regulowanych przez prawo ochrony środowiska. Jest to zachowanie nakazywane lub zakazywane. Z drugiej strony, bezpieczeństwo ekologiczne może być definiowane jako element zastosowania przez władze publiczne instrumen-tów prawnych zapewniających podmiotowe prawo do środowiska oraz prawo do bezpiecznego życia w środowisku naturalnym. To samo działanie może być więc elementem obowiązku i uprawnienia wynikającego z instytucji prawnej bezpie-czeństwa ekologicznego. Z drugiej strony może być także elementem zakresu regulacji prawnych gwarantujących zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego np. przez władze publiczne. Z instytucji prawnej bezpieczeństwa ekologicznego wynika określona więź uprawnień stanowiących podstawę dla zapewnienia reali-zacji podmiotowego prawa do środowiska.

W konstrukcji pojęcia „bezpieczeństwo ekologiczne” oprócz analizowane-go wcześniej terminu „bezpieczeństwo” zawiera się także słowo „ekologiczne”. Warto w tym miejscu wskazać na jego źródła. Pojęcie „ekologia” pojawiło się w XIX w. Nie ma pewności, kto jako pierwszy użył tego słowa. Zdaniem S. Zięby, termin ten łączy się najczęściej z E. Haecklem, który był twórcą licznych neolo-gizmów oraz różnego rodzaju idei rozwijanych w Niemczech. Nazwa „ekologia”

10 M. Borucka-Arctowa, O społecznym działaniu prawa, Warszawa 1967, s. 105.

konkurowała jego zdaniem z innymi terminami, takimi jak np. „mesologia” (teo-ria środowiska)12. E. Haeckel reprezentuje stanowisko, według którego zgodnie z zasadą monizmu istnieje jedność świata przyrody. W jego metodzie badawczej można dostrzec dwa elementy: 1) przyrodniczy i 2) filozoficzny. Uważa, że em-piryzm i filozofia przeplatają się wzajemnie i wspierają13. Przez ekologię rozumie „naukę o stosunkach organizmów ze światem zewnętrznym, w którym możemy rozpoznać szeroką gamę czynników. Należą one do natury nieorganicznej (są czę-ścią natury nieorganicznej); są one ważne dla form organizmów, ponieważ zmu-szone są do adaptacji”14. Zdaniem S. Zięby, pod koniec XIX i na początku XX w. dostrzeżono równocześnie znaczenie prawa jako regulatora zakresu korzystania z przyrody według zasad ekologii15. W ekologii występują liczne uogólnienia, których źródłem jest odnajdywanie podobnych praw, zbliżonych prostych wła-sności w skomplikowanych układach zależności16. Według tego autora, „termin « ekologia» pojawił się w osobliwym klimacie naukowym XIX w. Wiek ten ma szczególne zasługi w budowaniu nauk przyrodniczych, jest to czas nowego spoj-rzenia na przyrodę i na człowieka. Nowe spojrzenie wymagało nowych pojęć i nowych koncepcji. Jest to czas wprowadzania porządku w nauce, która obejmo-wała liczne gałęzie badawcze. Ekologia miała objąć obszar studiów mieszczący się pomiędzy ekonomią a biologią”17.

W trafnej ocenie J. Wróblewskiego „problemy ekologiczne charakteryzują cztery podstawowe cechy: kompleksowość przedmiotowa, uniwersalność pod-miotowa, wielokierunkowość praktyczna oraz wieloaspektowość refleksji”18. Uważa on, że „wieloaspektowość refleksji nad problemami ekologicznymi su-geruje potrzebę podejścia systemowego i integracyjnego, które łączy w jedną całość bardziej czy mniej fragmentaryczne rozważania poszczególnych nauk i próbuje integracyjnie przezwyciężać jednostronności partykularnych punk-tów widzenia, oraz wypracować niezbędne podstawy dla kompleksu społecznie potrzebnych działań praktycznych”19. Autor ten twierdzi, że refleksję prawni-czą dotyprawni-czącą ochrony środowiska uzupełniają wątki filozoficznoprawne oraz teoretycznoprawne, które stanowią „odbicie ogólnych zagadnień filozoficznych względnie odnoszą się do zagadnień prawniczych, które łączą problemy wystę-pujące w rozmaitych dziedzinach prawa”20. W poglądach tego autora „chodzi

12 S. Zięba, Historia myśli ekologicznej, Lublin 2004, s. 227.

13 E. Haeckel, Grundriss der Naturphilospohie, Leipzig 1809, s. 28.

14 E. Haeckel, Generelle Morphologie der Organismen, T. 1, Berlin 1866, s. 8.

15 S. Zięba, Historia…, s. 272.

16 M. Dupupet, Comprendre l’ècologie, Lyon 1984, s. 20 i n.

17 S. Zięba, Perspektywy ekologii człowieka, Lublin 2008, s. 24.

18 J. Wróblewski, Filozoficznoprawne aspekty ekologii, „Zeszyty Naukowe Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego” 1988, Studia Iuridica Martima 1, s. 7.

19 Tamże, s. 10.

więc o aksjologiczne założenia prawnej ochrony środowiska, o funkcje ochrony środowiska oraz o podstawowe zagadnienia użycia i doboru środków prawnych dla realizacji tej funkcji”21.

J. Wróblewski analizę prawną regulacji ochrony środowiska przeprowadza w dwóch podstawowych wymiarach. Pierwszy obejmuje ramy systemu praw-nego określopraw-nego państwa lub grupy państw, drugi – prawo międzynarodowe22. Prawo jest dla niego instrumentem społecznego zabezpieczenia prawa do życia i jego niezbywalną ochroną poprzez ekologię23. W zaprezentowanych poglą-dach J. Wróblewskiego wyraźnie widoczne jest podejście kompleksowe w ba-daniu prawa ochrony środowiska oraz jego instytucji. Autor ten podkreśla na pierwszym miejscu potrzebę analizy systemowej prawa ochrony środowiska. W stanowisku tym można odnaleźć symptomy samodzielności prawa ochrony środowiska na tle innych gałęzi systemu prawa. Autor zamiennie używa pojęć „prawo ochrony środowiska” i „prawo ekologiczne” oraz „ekologia” i „ochrona środowiska”, nie wprowadzając ich terminologicznego rozróżnienia. Brak od-dzielania treści tych pojęć był charakterystyczny dla opinii wygaszanych w tym czasie przez większą część autorów na temat regulacji prawnych dotyczących ochrony środowiska.

Według Ch. J. Krebsa, ekologia jest nauką zajmującą się regułami rzą-dzącymi występowaniem i rozmieszczeniem organizmów. Podstawowym ce-lem tak definiowanej ekologii jest wskazanie na przyczyny warunkujące roz-mieszczenie i liczebność organizmów. Autor ten dzieli ekologię na: opisową, polegającą na opisywaniu wszystkich formacji roślinnych pojawiających się na Ziemi, funkcjonalną zajmującą się poszukiwaniem i badaniem związków i wzajemnych zależności oraz oddziaływaniem między częściami składowy-mi środowiska i ogólnyskładowy-mi zasadaskładowy-mi funkcjonowania systemów ekologicznych oraz ekologię ewolucyjną wskazującą na relacje istniejące między systemami ekologicznymi24.

Wraz z rozwojem form ustroju państwa tradycyjne zadania reglamentacyj-no-porządkowe realizowane w oparciu o nakazy i zakazy wynikające z zasad ekologii zaczęły być przekształcane w ogólne zasady prawa. Zdaniem J. Wró-blewskiego, problematykę ekologiczną należy rozpatrywać łącznie z innymi pod-stawowymi zagadnieniami prawoznawstwa oraz w świetle refleksji nauk szcze-gółowych25. Według tego autora, prawoznawstwo de lege lata zajmuje się analizą instytucji prawnych związanych z regulacją ochrony środowiska. Na gruncie tych

21 Tamże.

22 Tamże.

23 T. Gałkowski, Prawo kanoniczne a środowisko naturalne i środowisko ludzkie, „Prawo Ka-noniczne” 1998/1–2, s. 220.

24 Ch. J. Krebs, Ekologia, przeł. A. Kozakiewicz, M. Kozakiewicz, I. Szacki, Warszawa 1996, s. 8.

przepisów prawa występuje duża różnorodność instytucji prawnych oraz wieloto-rowość sposobów organizacji ochrony środowiska. J. Wróblewski dostrzega dwa podstawowe wymiary analizy prawnej regulacji ochrony środowiska. Pierwszy stanowią ramy systemu prawnego określonego państwa, względnie grupy państw. Drugi obejmują normy prawa międzynarodowego26. Zgadzam się z twierdzeniem cytowanego autora, że „cechą problemów ekologii jest wieloaspektowość reflek-sji naukowej. Dotyczy ona bowiem relacji człowiek-środowisko, która stymuluje refleksję należącą systematycznie do różnorodnych dziedzin myśli”27. Dwa nurty analizy prawnej regulacji ochrony środowiska zaproponowane przez J. Wróblew-skiego wyznaczają dwie ważne płaszczyzny badania i funkcjonowania instytucji prawnej bezpieczeństwa ekologicznego. Są to wewnętrzne bezpieczeństwo eko-logiczne i zewnętrzne bezpieczeństwo ekoeko-logiczne.

R. Molvaer definiuje „bezpieczeństwo ekologiczne” jako „bezpieczeństwo środowiska naturalnego przed takim sposobem jego użytkowania i jego degrada-cją, że w efekcie może zagrażać istnieniu ludzi i społeczeństw”28. W rozumieniu „bezpieczeństwa ekologicznego” G. Prins zwraca uwagę na świadome i celowe działania, które podporządkowane są zapobieganiu niekorzystnym zmianom w środowisku. W jego ocenie, „bezpieczeństwo ekologiczne” oznacza likwido-wanie cech zwiększających zmiany w środowisku naturalnym. Autor ten odwołu-je się także do teorii rozwoju samopodtrzymującego29.

W doktrynie rosyjskiej została przedstawiona koncepcja międzynarodo-wego bezpieczeństwa ekologicznego. Zaprezentował ją m. in. O. Kołbasow. Jego zdaniem, możemy mówić o systemie „przedsięwzięć eliminujących nie-bezpieczeństwo masowej eksterminacji jednostek ludzkich na skutek antropo-genicznie uwarunkowanych zmian ekologicznych, które umożliwiają ludziom egzystencję”30. W literaturze rosyjskiej silne jest zapatrywanie na instytucję bezpieczeństwa ekologicznego jako na normatywny sposób dążenia państwa do ochrony swojego środowiska naturalnego oraz zdrowia ludzi przed zagrożenia-mi, które mogą się pojawić jako konsekwencja anty środowiskowych zachowań innych państw.

Według tego autora, „polityka w dziedzinie ochrony środowiska realizowana jest za pomocą różnych środków ideologicznych, wychowawczych, ekonomicz-nych, technicznych i innych. Ważna rola należy do prawa, które pozostaje w

ści-26 Tamże, s. 10.

27 Tamże.

28 R. K. Molvaer, Environmentally Induced Conflicts? A Disscusion Based on Studiem from the

Horn of Africa, „Bulletin of Peace Proposals” 1991/2, s. 175.

29 G. Prins, Putting Environmental Security In Context, [w:] Threats Without Enemies. Facing

Environmental Insecurity, ed. G. Prins, London 1993, s. XIV.

30 Za S. Vinogradov, International Environmental Security: The Concept and its

słym wzajemnym związku z polityką”31. W koncepcji tej wyraźne widoczne jest miejsce bezpieczeństwa ekologicznego w ramach funkcji zewnętrznej państwa. A. Bodnar wymienia wśród wyznaczników zewnętrznej funkcji państwa m. in. 1) naturalne, takie jak: położenie geograficzne, klimat, zasoby naturalne, 2) de-mograficzne obejmujące potencjał ludnościowy oraz 3) gospodarcze w skład, których wchodzi potencjał ekonomiczny i jego struktura32.

Jak wynika choćby z pobieżnej i wstępnej analizy przedstawionych poglądów w nauce rosyjskiej, podstawy instytucji prawnej bezpieczeństwa ekologicznego wy-pracowane zostały w dużej mierze na gruncie teorii prawa międzynarodowego33. Wyrazem takiego stanowiska mogą być zapatrywania na bezpieczeństwo ekolo-giczne przedstawiane przez R. Szewardnadze. Jego zdaniem, bezpieczeństwo eko-logiczne jest stanem stosunków międzypaństwowych, który powinien gwarantować utrzymanie, racjonalne wykorzystanie, reprodukcję i jakościową poprawę środo-wiska w interesie stabilnego i bezpiecznego rozwoju państw oraz tworzenia ko-rzystnych warunków życia jednostek. Tak rozumiane bezpieczeństwo ekologiczne przyjmuje za punkt wyjścia istnienie systemu normatywnych, organizacyjnych oraz gospodarczych przedsięwzięć, które powinny być podejmowane w ramach szero-kiej współpracy międzynarodowej i na podstawie prawa międzynarodowego34. Po katastrofie elektrowni atomowej w Japonii w marcu 2011 r. w sprawie bezpieczeń-stwa ekologicznego w kontekście odpowiedzialności pańbezpieczeń-stwa za szkodę jądrową, stanowisko swoje przedstawił m. in. prezydent Rosji D. A. Miedwiediew35.

Teoretyczne koncepcje bezpieczeństwa ekologicznego prezentowane głów-nie w nauce rosyjskiej znalazły swoje odzwierciedległów-nie w normach konstytucyj-nych. Wyrazem aktualnego wewnętrznego zagwarantowania bezpieczeństwa eko-logicznego w Federacji Rosyjskiej jest art. 42 Konstytucji Federacji Rosyjskiej. W treści tej normy zostały sformułowane trzy podstawowe prawa zapewniające bezpieczeństwo ekologiczne36. Są to: 1) prawo do życia w sprzyjającym środo-wisku naturalnym; 2) prawo do wiarygodnej informacji o stanie środowiska oraz 3) prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej w zdrowiu lub mieniu przez naruszenie przepisów37.

31 O. Kołbasow, Polityka Związku Radzieckiego w dziedzinie ochrony środowiska i jej

od-zwierciedlenie w prawodawstwie, przeł. J. Lenik, [w:] Polityka ochrony środowiska w krajach so-cjalistycznych, red. B. Prandecka, Warszawa 1980, s. 314.

32 A. Bodnar, Zewnętrzna funkcja państwa i cele polityki zagranicznej, [w:] Stosunki

między-narodowe. Problemy badań i teorii, red. A. Bodnar, W. J. Szczepański, Warszawa 1983, s. 151. 33 Zob. szerzej na ten temat. G. I. Tunkin, Zagadnienia teorii prawa międzynarodowego, przeł. W. Morawiecki, Warszawa 1964, s. 44 i n.

34 E. Szewardnadze, „Literaturnaja Gazieta” 1989/47.

35 Zob. szerzej na temat przesłanek odpowiedzialności międzynarodowej państwa za szkodę jądrową, T. Gadkowski, Odpowiedzialność międzynarodowa państwa za szkodę jądrową, Poznań 1990, s. 97–114.

36 B. Rakoczy, Prawa ekologiczne w Konstytucji Rosji, PiŚ 2005/2, s. 112–119.

Odmienny od rosyjskiej koncepcji bezpieczeństwa ekologicznego punkt wi-dzenia zaprezentowano w nauce niemieckiej38. Cenną uwagę na temat interdyscy-plinarnego charakteru bezpieczeństwa ekologicznego wyraził niemiecki filozof G. Picht. Twierdzi, że „fizycznego środowiska człowieka nie można rozpatrywać w izolacji od środowiska społecznego, ponieważ wszystkie czynniki zmieniające nasze środowisko fizyczne mają swe źródło w procesach socjoekonomicznych. Chcąc u korzeni i na długo zwalczyć niebezpieczeństwo zagrażające naszemu środowisku fizycznemu, trzeba odmienić mechanizmy socjoekonomiczne, które to niebezpieczeństwo wytwarzają”39.

Po II wojnie światowej w Niemczech nastąpił generalny zwrot ku prawu na-tury. Szczególne znaczenie dla praktyki prawniczej w Niemczech miały poglądy G. Radbrucha. Zdaniem K. Opałka, „Odrodzenie prawa natury w Niemczech stało pod znakiem dużego zróżnicowania reprezentowanych poglądów”40. Głównymi problemami w dyskusji zwolenników i przeciwników prawa natury w Niemczech były: stosunek prawa natury do prawa pozytywnego oraz stosunek pomiędzy dok-trynami prawa natury a pozytywizmem prawniczym41. Dla późniejszego kształto-wania się koncepcji bezpieczeństwa ekologicznego w Niemczech duże znacznie miał „spór o pozytywizm jako zderzenie koncepcji empiryczno-analitycznych nauk społecznych, koncepcji opartych na pozytywizmie filozoficznym, oraz neo-marksistowskiej «krytycznej teorii społeczeństwa» szkoły frankfurckiej”42.

Jednym z tematów charakterystycznych dla badań i dyskusji po 1980 r. w dziedzinie filozofii i teorii prawa stał się problem ochrony środowiska. W roz-ważaniach z tym związanych nastąpiło wyraźne powiązanie aspektów prawnych z etycznymi. W ocenie K. Opałka „Można tu dostrzec zwrot w kierunku podkre-ślania związku prawa i sprawiedliwości w ramach odrodzonej filozofii praktycz-nej”43.

Problematyka bezpieczeństwa ekologicznego stała się w Niemczech przed-miotem głębszej refleksji zwłaszcza po katastrofie elektrowni atomowej w Czar-nobylu, a ostatnio też po awarii uszkodzonej w wyniku trzęsieniu ziemi 11 marca 2011 r. japońskiej elektrowni atomowej Fukushima. W Republice Federalnej Nie-miec pierwszą elektrownię jądrową uruchomiono w 1961 r. Od tego czasu zagad-nienia bezpieczeństwa ekologicznego powiązane są bezpośrednio z problematyką prawną bezpieczeństwa atomowego. Po katastrofie w Czarnobylu program prac 38 Por. B. Molo, Niemcy wobec międzynarodowego bezpieczeństwa ekologicznego. Problem

redukcji emisji gazów cieplarnianych do atmosfery na początku XXI wieku, „Bezpieczeństwo.

Teo-ria i Praktyka” 2009/1–2, s. 20.

39 G. Picht, Odwaga utopii, Warszawa 1981, s. 313.

40 K. Opałek, Główne kierunki niemieckiej teorii i filozofii prawa po II wojnie światowej, [w:] K. Opałek, Studia z teorii i filozofii prawa, Kraków 1997, s. 17.

41 Tamże.

42 Tamże, s. 24.

legislacyjnych wzbogacono o uchwalenie 19 grudnia 1986 r. ustawy o zapobiega-niu skutkom promieniowania (Strahlenschutzvorsorge G). Ustawa ta regulowała przede wszystkim instrumenty gwarantujące zapewnienie bezpieczeństwa ekolo-gicznego w postaci dostępu do informacji oraz obiegu informacji o wypadkach w energetyce jądrowej44. Równolegle zostało utworzone Ministerstwo ds. Środo-wiska, Ochrony Przyrody i Bezpieczeństwa Reaktorów Jądrowych (Bundesmini-sterium für Umwelt, Naturschutz und Reaktorsicherheit).

Po katastrofie w Czarnobylu w piśmiennictwie niemieckim dotyczącym in-stytucji prawnej bezpieczeństwa ekologicznego zaczęto też silnie akcentować za-gadnienia etyczne związane z odpowiedzialnością obciążającą twórców nowych technologii.

Termin „etyka ekologiczna” pojawił się jako instrument zapewnienia bezpie-czeństwa ekologicznego zwłaszcza w pracach powołanej w 1985 r. przez Bunde-stag Komisji Ankietowej ds. Oceny Skutków Rozwoju Techniki (Enquette-Kom-mission „Technikfolgenabschätzung”). W programie rządowym RFN z 1987 r. zwrócono również uwagę na konieczność dalszego rozwijania legislacji w za-kresie ochrony środowiska uwzględniającej bezpieczeństwo ekologiczne. W do-kumencie podkreślono ponadto, że przyczyny kryzysu w środowisku człowieka mają charakter złożony i kompleksowy oraz wymagają takiego samego podejścia w procesie tworzenia prawa. Jednocześnie wskazano na ograniczoność środków