Międzynarodowe prawo ochrony środowiska

Instytucja prawna bezpieczeństwa ekologicznego funkcjonuje równolegle w ramach trzech płaszczyzn systemów prawa: międzynarodowego, unijnego i pra-wa polskiego. Powstanie międzynarodowego prapra-wa ochrony środowiska poprzedzi-ły trzy niezwykle ważne wydarzenia polityczne, które wyznaczypoprzedzi-ły cezury czasowe w rozwoju tego systemu prawa. Były to: 1) Rezolucja XXIII Sesji Zgromadze-nia Ogólnego Narodów Zjednoczonych; 2) Raport Sekretarza Generalnego ONZ U Thanta z 26 maja 1969 r. na temat Człowiek i jego środowisko; 3) Konferencja Sztokholmska ONZ zorganizowana w czerwcu 1972 r. na temat ochrony środowi-ska. Wymieniając te inicjatywy bardzo istotne dla kształtowania się międzynarodo-wego prawa ochrony środowiska, należy także pamiętać o Konferencji Narodów Zjednoczonych na temat Środowisko i rozwój w Rio de Janeiro, która odbyła się 33 L. Lisiakiewicz, A. Turska, W kwestii dyferencjacji i integracji systemu prawa, PiP 1971/5, s. 693.

w 1992 r. Nazwana ona została w skrócie „Szczyt Ziemi”. Jej obrady przebiegały w okresie, w którym w większości państw była realizowana polityka i prawo ochro-ny środowiska uwzględniające instytucję prawną bezpieczeństwa ekologicznego. Niemniej jednak jej wyniki wywarły także duży wpływ na kształt wielu innych podejmowanych działań na rzecz ochrony środowiska w skali międzynarodowej powiązanych bezpośrednio lub pośrednio z bezpieczeństwem ekologicznym.

Rok 1968 został uznany za datę narodzin wyodrębnionej grupy zagadnień ochrony środowiska w prawie międzynarodowym34. Zgodnie z rezolucją przy-jętą na XXIII Sesji Zgromadzenia ONZ w 1972 r. Sekretarzowi Generalnemu ONZ zalecono przygotowanie sprawozdania dotyczącego przedmiotu Konfe-rencji. Przedłożył on Radzie Gospodarczo-Społecznej raport pt. Człowiek i jego środowisko. Dokument ten był sporządzony zgodnie z § 2 i 3 rezolucji 2398 (XXIII) Zgromadzenia Ogólnego NZ na temat problemów człowieka i jego śro-dowiska35. We wstępie do raportu stwierdzono, że kryzys dotyczący stosunku człowieka do środowiska ma zasięg globalny, „ogólnoświatowy”36. Dokument ten stanowił ostrzeżenie, podkreślające jednocześnie ogromną wagę zagadnień związanych z ochroną środowiska na świecie i dla zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego. U. Thant zaznaczył w raporcie, że życie na Ziemi w niektórych regionach może być zagrożone37. Określając podstawowe cele tej Konferencji, uznano, że „polityka powinna [...] stać się bodźcem do ogólnoświatowej akcji w celu uniknięcia kryzysu, który mógłby zagrozić warunkom bytu ludzkości”38. W tekście tym podkreślono, że jednym z najważniejszych zadań do spełnienia, jakie mają poszczególne rządy i organizacje międzynarodowe, jest akcja zapo-biegawcza. Zadanie to powinno być wspierane przez prowadzenie obszernych i kompleksowych badań związanych ze sprawami zanieczyszczenia i ochrony środowiska naturalnego. Dla zapobieżenia dalszej degradacji środowiska w ra-porcie zaproponowano podjęcie szczegółowo zaplanowanych działań, które po-winny mieć zasięg lokalny, regionalny, krajowy i międzynarodowy. W ten spo-sób wyznaczone zostały po raz pierwszy w prawie międzynarodowym obszary bezpieczeństwa ekologicznego.

W raporcie zaproponowano, aby wszelkie podejmowane działania związane z ochroną środowiska niezależnie od ich zasięgu wynikały z przyjęcia określo-nej integralokreślo-nej koncepcji. Akcja międzynarodowa na rzecz ochrony środowiska i zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego miała być wspierana przez obo-wiązywanie ogólnoświatowych lub regionalnych regulacji prawnych oraz stan-daryzację norm jakości środowiska. Raport określił ponadto główne zadania

34 K. Kocot, Prawnomiędzynarodowe zasady sozologii, Warszawa–Wrocław 1975, s. 5.

35 Człowiek i jego środowisko, Raport Sekretarza Generalnego ONZ U. Thanta z 21.05.1969 r.

opublikowany w „Biuletynie Polskiego Komitetu Do Spraw UNESCO. Numer Specjalny” 1969.

36 Tamże, s. 4.

37 Tamże, s. 7.

Konferencji Sztokholmskiej. Prace Konferencji, która odbyło się 5–16 czerwca 1972 r. w Sztokholmie, koncentrowały się wokół czterech zagadnień: 1) osiedla ludzkie oraz rozwój przemysłu; 2) racjonalne wykorzystanie i ochrona zasobów naturalnych; 3) zapobieganie klęskom żywiołowym oraz 4) zatruwanie i zanie-czyszczenia środowiska człowieka.

Konferencję Sztokholmską poprzedziły europejskie sympozja na temat pro-blemów dotyczących środowiska człowieka, które odbyły się 2–15 maja 1971 r. w Pradze, Ostrawie i Katowicach39. O zorganizowaniu takich spotkań dyskuto-wano podczas XXII i XXV sesji Europejskiej Komisji Gospodarczej. W trakcie 45. sesji Rady Ekonomiczno-Społecznej ONZ zatwierdzono ostatecznie potrzebę zwołania takiej konferencji40.

Konferencja Sztokholmska ONZ odbyła się od 5 do 16 czerwca 1972 r. Przyniosła ona istotny postęp w kształtowaniu wspólnego podejścia wszyst-kich państw do spraw łączących się z ochroną środowiska i bezpieczeństwem ekologicznym. Od 1972 r. zagadnienia te zostały włączone do treści regulacji prawnych kształtujących zasadnicze funkcje państwa. Jako podstawową zasadę międzynarodowego prawa ochrony środowiska uznano zasadę ochrony środo-wiska. W Deklaracji Sztokholmskiej zostało zawartych 26 zasad ONZ, które stworzyły akt zbliżony w swojej formie do tzw. międzynarodowego kodeksu ochrony środowiska. Opracowano także 109 zaleceń skierowanych do Zgroma-dzenia Ogólnego ONZ, Sekretarza Generalnego ONZ, organizacji wyspecjali-zowanych w systemie ONZ oraz do rządów państw członkowskich. Zalecenia dotyczyły m. in. takich zagadnień, jak: 1) potrzeba wprowadzenia międzynaro-dowych norm dotyczących ograniczenia hałasu (zalecenie nr 14); 2) problem koordynacji w procesach chemizacji produkcji roślinnej (zalecenie nr 21); 3) zagadnienie walki z odpadami i sprawy związane z utylizacją ścieków dla celów rolniczych (zalecenie nr 22) oraz 3) problem tworzenia obszarów ochrony eko-systemów (zalecenie nr 38). Ponadto zaproponowano utworzenie przynajmniej 110 stacji w systemie światowym wykrywania zanieczyszczeń atmosfery. Wy-magania międzynarodowego prawa ochrony środowiska wyznaczają standardy, które muszą być spełnione przy podejmowaniu wszelkich działań ochronnych w określonym czasie w stosunku do środowiska jako całości lub w odniesieniu do jego poszczególnych elementów w warunkach określonego poziomu rozwo-ju gospodarczego i społecznego41.

Wraz z usytuowaniem spraw dotyczących ochrony środowiska i bezpieczeń-stwa ekologicznego na poziomie zadań priorytetowych w prawie międzynaro-dowym pojawiła się konieczność opracowania polityki stanowiącej podbudowę

39 W. Michajłow, Środowisko i polityka, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk 1976, s. 23.

40 M. Fleszar, Zanieczyszczenie i ochrona środowiska naturalnego w świecie, Warszawa 1972, s. 200.

ideologiczną wszystkich podejmowanych w tym celu działań. Została ona włą-czona do polityki państwowej państw członkowskich i stała się jej integralną czę-ścią. Zespół roboczy powołany na Konferencji Sztokholmskiej w 1972 r. opraco-wał zbiór zasad, który miał służyć celom tej polityki. Dokument pt. Deklaracja Konferencji ONZ w sprawie ochrony środowiska uchwalony został 16 czerwca 1972 r. Zgodnie z zaleceniami Konferencji Sztokholmskiej Zgromadzenie Ogól-ne NZ powołało Program Ochrony Środowiska Narodów Zjednoczonych (Uni-ted Nations Environmental Programm) UNEP. Najważniejszym zadaniem UNEP od początku jego istnienia było upowszechnienie zagadnień związanych z ochro-ną środowiska oraz rozwijanie współpracy międzynarodowej w tym zakresie. Realizację tego przedsięwzięcia miał wspierać systemem obserwacji środowiska i następujących w nim zmian (monitoring) oraz proces wymiany informacji i wy-ników badań naukowych związanych z ochroną środowiska (IRS – International Referal System).

Do zadań UNEP od początku należało również inicjowanie i dalsze stymu-lowanie działalności naukowo-badawczej w sprawach ochrony środowiska i bez-pieczeństwa ekologicznego. Zarządzanie programem powierzono Radzie Wyko-nawczej. Przy Radzie powołano bank informacji o stanie środowiska naturalnego w świecie. Rada stała się odpowiedzialna za koordynowanie obserwacji FAO (Food and Agriculture Organization of the United Nations) Organizacji NZ ds. Wyżywienia i Rolnictwa i WHO (World Health Organization) Światowej Orga-nizacji Zdrowia.

Na I Sesji Rady Zarządzającej Programu Ochrony Środowiska UNEP zosta-ły określone ogólne i szczegółowe cele polityki ochrony środowiska. Do celów ogólnych zaliczyć można m. in.: 1) stworzenie właściwych warunków bytowania człowieka w ramach funkcjonujących systemów ekologicznych; 2) uwzględnie-nie w procesach planowania i kierowania rozwojem wpływu na środowisko i jego zasoby naturalne dla uzyskania lepszych rezultatów w dziedzinach: socjalnej, ekonomicznej i ochrony środowiska; 3) wspieranie pomocy dla krajów rozwija-jących się ukierunkowanej na rozwiązywanie problemów dotyczących ochrony środowiska oraz 3) tworzenie systemu pomocy finansowej przeznaczonej na edu-kację, szkolenie, wymianę informacji oraz badania nad poprawą stanu środowiska oraz bezpieczeństwa ekologicznego.

Cele szczegółowe obejmowały m. in.: 1) prowadzenie działalności profilak-tycznej, mającej na celu zapobieganie zagrożeniom zdrowia ludzkiego wywo-łanym przez skażenie wody, powietrza i żywności oraz polepszanie warunków socjalno-bytowych ludności; 2) lokalizowanie i zapobieganie poważnym za-grożeniom czystości oceanów poprzez kontrolowanie źródeł zanieczyszczeń; 3) działanie mające na celu poprawę jakości wody przeznaczonej na potrzeby lud-ności i docelowe osiągnięcie takiego stanu, który będzie zgodny z wymaganiami koniecznymi dla zdrowia ludzkiego.

Stworzenie międzynarodowej polityki ochrony środowiska zapewniającej bezpieczeństwo ekologiczne stało się działaniem podstawowym UNEP. Ocenia-jąc sformułowane tam ogólne i szczegółowe cele, chciałbym podkreślić przede wszystkim, iż po raz pierwszy formalnie na forum międzynarodowym wyznaczo-ne zostały podstawy polityki ochrony środowiska, która miała zapewniać bezpie-czeństwo ekologiczne. Miało to ważne znaczenie, gdyż tak sformułowane tezy polityki określiły przyszłe kierunki rozwoju międzynarodowego prawa ochrony środowiska zapewniającego bezpieczeństwo ekologiczne.

Na to prawo niewątpliwie duży wpływ miała koncepcja zrównoważonego rozwoju. Pojęcie zrównoważonego rozwoju pojawiło się w wyniku rozpoznania środowiskowych kosztów rozwoju zagrażających warunkom życia i bezpieczeń-stwa ekologicznego. Teoria zrównoważonego rozwoju opiera się na założeniu polegającym na zapewnieniu właściwych form gospodarowania, pozwalających na zahamowanie procesów narastania zagrożeń podważających perspektywy roz-woju oraz zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego. Zrównoważony rozwój nadaje procesom rozwoju gospodarczego i społecznego cechę trwałości. Powi-nien on także zapewniać rzeczywistą poprawę jakości życia ludzi. Zasada zrów-noważonego rozwoju w prawie międzynarodowym „zakłada, że obecnie trwające procesy rozwoju gospodarczego z jednej strony zapewniają osiąganie wymienio-nych celów, ale mogą prowadzić do globalnego załamania”42. Zgodnie z założe-niami pierwszego Raportu Medowsów z 1972 r. zatytułowanego Granice wzro-stu przygotowanego dla Klubu Rzymskiego zagrożenia dla przyszłości świata są spowodowane kumulacją negatywnych następstw ekspansji przemysłowej oraz eksplozji ludnościowej43.

Powyższy dokument wskazuje na konieczność przyjęcia w świecie tzw. kon-cepcji wzrostu zerowego w celu osiągnięcia i utrzymania równowagi globalnej i dla zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego. Stan równowagi miał spro-wadzać się do tego, że liczba ludności i kapitał powinny mieć charakter stały44. Wnioski, które znalazły się w tym raporcie, zwracały ponadto uwagę na koniecz-ność ograniczenia wzrostu gospodarczego. W 1974 r. ukazał się kolejny Raport rzymski, w którym przedstawiono m. in. wizję tzw. wzrostu ograniczonego. Miał on doprowadzić co najmniej do złagodzenia drastycznych różnic w poziomie rozwoju między „Północą”, a „Południem”. Raporty przygotowane w latach

sie-42 Z. Sadowski, Ekorozwój a wzrost gospodarczy, [w:] Sterowanie ekorozwojem, red. B. Po-skrobko, t. 1, Teoretyczne aspekty ekorozwoju, Białystok 1998, s. 13.

43 W 1968 r. doszło do utworzenia Klubu Rzymskiego, będącego stowarzyszeniem grupują-cym uczonych, przemysłowców i nauczycieli z wielu krajów świata. Tworzyli oni w ramach tego stowarzyszenia nowe idee dotyczące przyszłego modelu świata. Zob. też D. Meadows, D. Mead-ows, J. Randers, Beyond the Limits. Globar Collapse or a Sutainable Future, Chelsea Greek Pub-lishing Company, White River Junction, VT 1992, przekład polski: Przekraczanie granic. Globalne

załamanie czy bezpieczna przyszłość?, Warszawa 1995, s. 129.

demdziesiątych dla Klubu Rzymskiego oraz dla ONZ szczegółowo rozwijały za-łożenia koncepcji bezpieczeństwa ekologicznego. Także odzwierciedlała je treść innych dokumentów poruszających problematykę wzrostu gospodarczego.

Naukowcy przedstawili ciekawą, szczegółową propozycję odwołującą się do idei tzw. społeczeństwa konserwacyjnego. Miało to być społeczeństwo, którego organizacja będzie przywiązywała dużą wagę do takich celów, jak: ograniczenie marnotrawstwa w procesie przetwarzania przemysłowego, osiągniecie większej harmonii z naturą, podejmowanie decyzji z uwzględnieniem głębszej perspektywy czasowej45. Autorzy tego stanowiska zaproponowali trzy alternatywne modele tak urządzonego społeczeństwa. Pierwszy kładzie nacisk na wzrost gospodarczy przy oszczędnym gospodarowaniu zasobami środowiska. Opiera się on na zasadzie „pro-dukować więcej, zużywać mniej”. Drugi – wskazuje na stan obfitości i stabilizacji ustalony na wysokim poziomie. Opiera się na zasadzie „produkować tyle samo, zu-żywać mniej”. Trzeci – odwołuje się do koncepcji postprzemysłowego społeczeń-stwa konserwacyjnego i wynika z realizacji zasady „produkować mniej, zużywać mniej, i jednocześnie produkować coś innego”46. Z tego widać, że bezpieczeństwo ekologiczne oparte na zrównoważonym rozwoju powinno zaspokajać bieżące po-trzeby bez uszczerbku dla możliwości realizacji potrzeb przyszłych pokoleń.

Współcześnie zasada zrównoważonego rozwoju wyznacza w podstawowym zakresie koncepcję programową instytucji prawnej bezpieczeństwa ekologicz-nego. Z tego powodu może być badana na trzech płaszczyznach prawa: 1) we-wnętrznego; 2) unijnego47 oraz 3) międzynarodowego.

Na kształtowanie się międzynarodowego znaczenia pojęcia bezpieczeństwa ekologicznego szczególnie istotny wpływ miała treść dwóch dokumentów między-narodowych: Światowej Strategii Ochrony Przyrody z 1980 r. oraz Światowej Karty Przyrody z 1982 r. Pierwszy z nich, opracowany w 1980 r. przez ekspertów Mię-dzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Zasobów Naturalnych (International Union for Conservation of Nature – IUCN), zawiera definicję zrównoważonego rozwoju rozumianego jako przekształcenie biosfery oraz wykorzystanie zasobów ludzkich, finansowych oraz wartości przyrody żywej i nieożywionej dla zaspokojenia potrzeb ludzi oraz polepszenia poziomu ich życia48. Głównym celem tego dokumentu było wsparcie szybkiego osiągnięcia zrównoważonego rozwoju poprzez zachowanie ży-wych zasobów. Celem Światowej Strategii Ochrony Przyrody było przyczynienie się do trwałego rozwoju poprzez ochronę żywych zasobów przyrody49.

45 K. Valaskakis, S. P. Sindell, J. G. Smith, J. Fitzpatrick-Martin, Propozycje dla przyszłości.

Społeczeństwo konserwacyjne, przeł. J. Krycki, Warszawa 1988, s. 106. 46 Tamże, s. 25–26.

47 K. Równy, Koncepcja zrównoważonego rozwoju w prawie wspólnotowym i polskiej

rzeczy-wistości, „Przegląd Prawa Europejskiego” 2000/2, s. 66–67.

48 Tekst tego dokumentu opublikowany został przez LOP w przekł. R. Olaczka, wyd. LOP, Warszawa 1985, s. 39.

49 Światowa Strategia Ochrony Przyrody: Ochrona żywych zasobów dla trwałego rozwoju,

W Strategii określono także ważne dla bezpieczeństwa ekologicznego obowiąz-kowe działania dotyczące prawodawstwa ochronnego50. Istotną rolę przewidziano także dla rozwoju prawa międzynarodowego. Za najważniejszą formę działalności na płaszczyźnie międzynarodowej uznano zwłaszcza tworzenie międzynarodowego prawa ochrony przyrody oraz instrumentów służących wprowadzaniu go w życie. Do zespołu środków prawnych, gwarantujących ochronę żywym zasobom przy-rody i zapewniających bezpieczeństwo ekologiczne, zaliczono: międzynarodowe konwencje i porozumienia51. Jako instrumenty wdrażania Strategii wymieniono główne konwencje uzgodnione w latach osiemdziesiątych. Należą do nich: Kon-wencja ramsarska – o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzyna-rodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego (Ramsar, 2 lutego 1971 r.)52, Konwencja waszyngtońska – o międzynarodowym handlu dzikimi zwie-rzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem (Convention of Interna-tional Trade In Endangered Species of Wild fauna and Flora – CITES, Waszyngton 3 marca 1973 r.)53 oraz Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwie-rząt (Bonn, 23 czerwca 1979 r.)54. Państwa i organizacje międzynarodowe zostały zobowiązane do uczestniczenia w opracowywaniu nowych porozumień między-narodowych oraz do tworzenia „miękkiego” prawa ochrony przyrody. Ogłoszenie Światowej Strategii Ochrony Przyrody miało duży wpływ na początkowe kształto-wanie się treści instytucji prawnej bezpieczeństwa ekologicznego. Ogólna koncep-cja bezpieczeństwa ekologicznego została w ten sposób włączona do dokumentów Zgromadzenia Ogólnego ONZ. Rezolucje uchwalone w 1980 i 1981 r. wzywały do takiego korzystania z zasobów przyrody, aby pozwalało to zapewnić utrzymanie naturalnych procesów i różnorodności form życia oraz zachować właściwą równo-wagę pomiędzy rozwojem i ochroną środowiska.

Kolejnym ważnym dokumentem dla ustalenia treści instytucji bezpieczeń-stwa ekologicznego w międzynarodowym prawie ochrony środowiska jest Świa-towa Karta Przyrody z 1982 r. Jest ona aktem zdecydowanie mniej obszernym i skromniej rozbudowanym pod względem merytorycznej zawartości w porów-naniu z Światową Strategią Ochrony Przyrody. Postanowienia Karty Przyrody określają w sposób zwięzły generalne standardy korzystania przez człowieka z zasobów przyrody.

Karta wymienia 24 zasady, które zostały podzielone na 3 grupy: 1) zasady ogólne, 2) reguły funkcjonalne i 3) reguły implementacyjne. Można wyodręb-nić w związku z tym pięć zasad, które mają postać obowiązków o charakterze ogólnym, mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego: 1)

po-50 Tamże, s. 90.

51 Tamże, s. 114–115.

52 Dz.U. 1978, nr 7, poz. 24 ze zm.

53 Dz.U. 1991, nr 27, poz. 112, zał. Dz. U. 2003, nr 11, poz. 14, uzup. Dz.U. 2004, nr 112, poz. 1.

szanowanie przyrody i nieosłabianie jej istotnych procesów, 2) nienarażanie na niebezpieczeństwo możliwości genetycznej życia na Ziemi, 3) stosowanie zawar-tych w Karcie zasad ochrony do wszystkich obszarów na kuli ziemskiej, 4) użyt-kowanie ekosystemów i organizmów w sposób umożliwiający utrzymanie ich optymalnej i trwałej produktywności bez narażania współistniejących z nimi eko-systemów lub gatunków oraz 5) zabezpieczenie przyrody przed zniszczeniami powodowanymi prze wojnę lub inne działania55.

Podstawy koncepcji bezpieczeństwa ekologicznego można odnaleźć w treści art. III deklaracji o prawach człowieka i prawach ludzi do pokoju i rozbrojenia, której projekt został przedstawiony w 1982 r. przez Sekretariat Międzynarodowe-go Stowarzyszenia Prawników Demokratów56. Według tego dokumentu wszystkie jednostki ludzkie oraz ludzkość jako całość mają prawo do takiego środowiska, które umożliwi im życie w warunkach godności i powodzenia. W żadnych sytua- cjach człowiek nie może być pozbawiony środków, które służą mu do egzysten-cji57. Powinien istnieć obowiązek państw, polegający na dbałości, by działalność na terenie podlegającym ich jurysdykcji lub pozostającym pod ich kontrolą nie wywoływała szkód w środowisku innych państw lub stref oraz obszarów, które z nimi graniczą. W związku z powyższym postulowano wprowadzenie zakazu powodowania zmian w środowisku wynikających z celów wojskowych. Poważ-ne naruszenie międzynarodowych obowiązków w dziedzinie ochrony środowiska człowieka miało być traktowane jako przestępstwo międzynarodowe. Bezpie-czeństwo ekologiczne powinno przewidywać konieczność szczególnego zapew-nienia opieki oraz pomocy medycznej w stanach kryzysowych.

Na koncepcję instytucji prawnej bezpieczeństwa ekologicznego powoływano się następnie m. in. w 1987 r. w raporcie G. H. Brundtland Nasza wspólna przy-szłość, ogłoszonym przez Światową Komisję do spraw Środowiska i Rozwoju (Word Commission on Environment and Development – WCED58. Raport G. H. Brundtland wyjaśnia także pojęcie zrównoważonego rozwoju, wymienia jego elementy składowe oraz wskazuje zakres i metody jego stosowania. Raport był pierwszym międzynarodowym dokumentem tej rangi, w którym została podjęta próba szczegółowego zdefiniowania tego pojęcia, tak bardzo ważnego dla póź-niejszego kształtu bezpieczeństwa ekologicznego.

55 Światowa Karta Przyrody, „Przyroda Polska” 2001/1.

56 Tekst projektu Deklaracji, ,,International Review of Contemporary Law” 1982, wkładka, s. 8.

57 Por. N. Wolański, Zmiany środowiska a rozwój biologiczny człowieka, Wrocław 1983, s. 14 i n.

58 Our Common Future, The Word Commission on Environment and Development,

Ox-ford–New York 1987, s. 6, wydanie polskie raportu, przeł. U. Grzelońska i E. Kolankowska, Nasza

wspólna przyszłość. Raport Światowej Komisji do spraw Środowiska i Rozwoju, Warszawa 1991,

s. 71. Warto też przypomnieć, że autorka Raportu G. H. Brundtland była przewodniczącą Światowej Komisji do spraw Środowiska i Rozwoju, trzykrotnie też była premierem Norwegii w latach 1981, 1986–1989, 1990–1996.

W konstrukcji tej instytucji prawnej widoczne są zagrożenia wynikające z powiązania pomiędzy przyrodą a rozwojem gospodarczym, społecznym, kultu-rowym i cywilizacyjnym. Podczas Konferencji Narodów Zjednoczonych „Śro-dowisko i rozwój” w Rio de Janeiro w 1992 r. głównym przedmiotem obrad była koncepcja zrównoważonego rozwoju. Stała się ona podstawą wszystkich przyję-tych na konferencji aktów prawnych i dokumentów. Dokumentami rozwijającymi treść zasady zrównoważonego rozwoju i oraz instytucji prawnej bezpieczeństwa ekologicznego są: Deklaracja z Rio, Globalny Program Działań – Agenda 21 i Deklaracja o ochronie lasów.

Deklaracja pierwotnie miała być nazwana Kartą Ziemi. Preambuła Deklaracji nawiązywała do Deklaracji Sztokholmskiej i wskazywała na dążenie do tego, aby za pomocą porozumień międzynarodowych zapewnić wprowadzenie „integralno-ści światowego systemu środowiska i rozwoju”. Deklaracja z Rio stwierdza, że jedyną drogą osiągnięcia długotrwałego wzrostu gospodarczego jest łączenie go z ochroną środowiska59. Pojęcie „zrównoważonego rozwoju” pojawia się kilka-naście razy w całej treści 27 zasad zawartych w Deklaracji. Zgodnie z zasadą 4 koniecznym warunkiem osiągnięcia zrównoważonego rozwoju jest traktowanie ochrony środowiska jako integralnej części procesów rozwojowych i nierozpa-trywanie jej w oderwaniu od tych procesów. W dokumencie tym zostały wymie-nione także składniki zrównoważonego rozwoju decydujące o bezpieczeństwie ekologicznym.

Postanowienia Deklaracji z Rio znalazły swoje odzwierciedlenie w