Jednostka szkoleniowa
PODSUMOWANIE + Do zapamiętania:
2. Jednostka szkoleniowa nr 5: Interakcja społeczna jako występ – koncepcja Ervinga Goffmana
3. Powiązanie z modułem baza wiedzy demonstratora
Bibliografia – wybór:
Goffman E. (1981), Człowiek w teatrze życia codziennego (tłum. H. Śpiewak, P. Śpie-wak). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy;
Goffman E. (2006), Rytuał interakcyjny (tłum. A. Szulżycka), Warszawa: Wydaw-nictwo Naukowe PWN;
Goffman E. (2011), Relacje w przestrzeni publicznej (tłum. O. Siara), Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN.
[Slajd 2]
4. Cel jednostki
4.1. Wiedza
– charakterystyka interakcji społecznej jako indywidualnego i zbiorowe-go występu przed innymi,
– charakterystyka technik stosowanych podczas interakcji rozumianej w kategoriach występu przed innymi.
4.2. Umiejętności
– konstruowanie własnych występów przed innymi oraz rozpoznawanie i rozumienie występów realizowanych przez innych w trakcie interak-cji społecznej.
4.3. Postawy
– otwartość wobec innych, w szczególności imigrantów/cudzoziemców po-przez zrozumienie uzasadnienia stosowanych po-przez nich technik, uży-tych podczas interakcji społecznej rozumianej w kategoriach występu.
5. Czas przeprowadzenia jednostki: 45 minut
[Slajd 3]
6. Przebieg jednostki
– wykład zawierający treści dotyczące:
a/ interakcji jako występu indywidualnego w tym:
– sposobu odgrywania roli w perspektywie kategorii cynizmu i szczerości, – fasady, fasady osobistej i dekoracji,
– technik stosowanych w trakcie występu;
b/ występu zespołowego jako działania zbiorowego i jego uwarunkowań;
– podsumowanie.
7. Opis jednostki jako procesu dydaktycznego
Jednostka składa się z wykładu i nie wymaga wcześniejszego przygoto-wania merytorycznego szkolonych. Przeprowadzenie tej jednostki wymaga natomiast wcześniejszego przeprowadzenia jednostki nr 4 w tym projekcie.
Szkolący w postaci wykładu prezentuje treść zawartą w jednostce szkole-niowej. W trakcie wykładu szkolący pobudza aktywność szkolonych za po-mocą pytań dodatkowych, mających na celu także ugruntowanie treści przekazywanych w czasie wykładu. Odpowiedzi na pytania powinny być skomentowane przez szkolącego w kontekście ich adekwatności.
7.1. Treść wykładu
[Slajd 4]
Podstawowe pojęcia analizy w koncepcji Ervinga Goffmana
W interakcji rozumianej w kategoriach metafory występu teatralnego przed publicznością możemy wskazać na cztery podstawowe składniki:
1/ interakcja (face-to-face) – to wzajemny wpływ jednostek znajdujących się w swojej bezpośredniej fizycznej obecności na swoje postępowanie;
w tym kontekście interakcja może być określana mianem spotkania, 2/ działanie, inaczej występ lub spektakl – wszelka działalność danego
uczestnika interakcji w danej sytuacji, służąca wpływaniu w jakiś sposób na któregokolwiek z innych jej uczestników.
Pytanie do uczestników szkolenia. Proszę podać przykład występu oparty na doświadczeniach w pracy w SG.
3/ rola, inaczej punkt programu – ustalony wcześniej wzór działania (sposób postępowania), ujawniający się w trakcie występu, ale mogą-cy mieć zastosowanie także przy innych okazjach, podczas innych występów,
4/ publiczność – wszystkie osoby, wobec których skierowane jest dzia-łanie, czyli występ.
[Slajd 5]
Występ indywidualny i jego uwarunkowania
Występ indywidulany to sytuacja, w której mamy do czynienia z działa-niem pojedynczej osoby wobec innej osoby lub grupy osób. Jest on warun-kowany przez dwie grupy czynników.
1/ sposób odgrywania roli w występie, czyli realizacja wcześniej przyję-tego wzoru działania.
Ten sposób odgrywania roli może cechować:
– cynizm – podporządkowanie działania wywołaniu określonego efektu u osoby/osób, wobec której/których działamy (np. w trakcie rozmowy poruszanie tematu, który nas nie interesuje, tylko po to, aby wywołać pozytywne wrażenie na naszym rozmówcy),
– przekonanie/szczerość – podporządkowanie działania pewnym nor-mom, wzorcom, zasadom, wartościom bez względu na konsekwencje (także negatywne), które takie działanie wywoła u osób, wobec któ-rych działamy.
Pytanie do uczestników szkolenia. Proszę podać przykład działania cy-nicznego i szczerego wynikający z doświadczeń pracy w SG.
Schematycznie wykonanie roli może przebiegać:
Wykonanie roli
Cynizm Przekonanie (szczerość)
[Slajd 6]
2/ udział tzw. fasady, fasady osobistej i dekoracji w występie.
Fasada – jest to część występu jednostki, która funkcjonuje niezmiennie przez cały czas jego trwania, dostarczając obserwatorom definicji sytuacji, czyli pozwala określić, z jakiego rodzaju sytuacją mamy do czynienia (np.
spotkanie odbywające się w budynkach Ośrodka Szkolenia w Koszalinie, które prowadzi pracownik Ośrodka z pracownikami SG z terenu sugeruje, że mamy do czynienia z jakimś rodzajem szkolenia).
Na fasadę składa się kilka innych elementów. Dzieli się ona na dekorację i fasadę osobistą. Ta pierwsza odnosi się do elementów materialnych towa-rzyszących występowi (np. w przypadku szkolenia w Ośrodku: komputery, stoły, krzesła, tablica, plansze itp.). Ta druga dotyczy cech występującej oso-by. Fasada osobista dzieli się na powierzchowność (np. ubiór, czyli mundur w przypadku procesu szkolenia we wspomnianym Ośrodku) i sposób bycia (zachowanie, które powinno być dostosowane do charakteru i przebiegu danego szkolenia).
Fasada
Dekoracja Fasada osobista
Powierzchowność (wygląd) sposób bycia (zachowanie) Osoby, wobec których skierowany jest występ, oczekują zgodności po-między wszystkimi elementami fasady – np. zajęcia szkoleniowe SG powin-ny odbywać się w dostosowapowin-nych do tego celu pomieszczeniach, powinpowin-ny być prowadzone przez osoby odpowiednio do tego celu ubrane i charakte-ryzujące się określonym zachowaniem, włącznie z używanym w celach szkoleniowych językiem.
Pytanie dla uczestników szkolenia. Proszę na podstawie doświadczeń z pracy w SG podać przykład występu, w którym pojawiła się niezgodność pomiędzy poszczególnymi elementami fasady.
[Slajd 7]
Techniki stosowane w trakcie występu
Są to narzędzia i techniki psychologiczne, za pomocą których staramy się uczynić występ wobec innych bardziej skutecznym.
1/ ‘dramatyzacja’ – to technika pozwalająca uwidocznić niewidoczne nakłady.
Przy niej pojawia się dylemat: robić dobre wrażenie czy działać?
(np. szkolony zapewniający szkolącego, że kilka dni przygotowywał się do testu sprawdzającego wiedzę w sytuacji, w której tego testu nie zaliczył, stosuje tego typu technikę, pokazuje własny wysiłek, ‘dramatyzuje’ własną osobę).
2/ ‘idealizacja’ – to technika pozwalająca pokazać światu lepszego siebie.
Przy niej pojawia się problem odzwierciedlania, potwierdzania wartości cenionych w danej społeczności (np. szkolony zapewniający koleżanki i ko-legów, że zdał znakomicie test sprawdzający wiedzę bez uczenia się do eg-zaminu, mimo że podjął taki wysiłek, stosuje tego typu technikę – stara się bowiem pokazać, że jest „geniuszem”, ‘idealizuje’ własną osobę).
3/ ‘ukrywanie konsumpcji’ – to technika pozwalająca ukryć rozbieżności między wrażeniem, jakie robimy na innych, a rzeczywistością nasze-go codziennenasze-go życia (np. ukrywanie nadmiernej skłonności do sło-dyczy przez przełożonego, ponieważ taka ‘słabość’ mogłaby obniżyć jego prestiż wśród podwładnych).
4/ ‘powołanie’ – to technika pozwalająca lepiej uzasadnić wykonywanie danej roli, chodzi w niej o sprawianie wrażenia dopasowania posia-danych kwalifikacji do przyjmowanej roli.
Pytanie do uczestników szkolenia. Proszę o podanie przykładu zasto-sowania techniki ‘powołanie’ przez funkcjonariuszy SG.
[Slajd 8]
5/ ‘idealizacja chwili’ – to technika wzmacniania występu, podkreślająca jego szczególne znaczenie. Ma ona na celu wskazanie publiczności, że to, co robię w danym momencie, jest najważniejszym moim zajęciem (np. zapewnianie przez szkolącego, że nigdy nie spotkał w swojej pracy tak wspaniałej grupy szkolonych – ta technika pojawia się wte-dy, gdy mówi to wszystkim kolejnym grupom szkolonych).
6/ ‘kontrolowanie ekspresji’ – to technika służąca podtrzymywaniu jed-norodności występu.
Emocjonalne i behawioralne kontrolowanie zachowania – problem roz-bieżności pomiędzy ludzkim, jednostkowym ja (‘I’), podatnym na chwilowe nastroje i ja uspołecznionym (‘me’), spowitym „maską obyczaju”, norm i zasad, które człowiek uzyskuje w procesie socjalizacji.
7/ ‘fałszywa prezentacja’ – to technika umożliwiająca podtrzymanie do-brego wrażenia w sytuacji rozbieżności między rzeczywistością a po-żądanym wizerunkiem występującego.
Trzeba przy tym pamiętać, że prezentowanie działalności różni się do pewnego stopnia od działalności i tym samym nieuchronnie przedstawia ją fałszywie.
Przy tej technice stosujemy takie narzędzia jak przesada, niedomówie-nia, przemilczeniedomówie-nia, podawanie się za kogoś innego (manipulowanie statu-sem, wiekiem, pochodzeniem itp.).
Pytanie do uczestników szkolenia. Na podstawie doświadczeń z pracy w SG proszę podać przykład rozbieżności pomiędzy działaniem a jego słowną lub pisemną prezentacją.
8/ ‘mistyfikacja’ – ta technika pozwala na ukrycie tego, czego nie ma, polega na tworzeniu nimbu tajemniczości krępującego i onieśmielają-cego publiczność.
Jest to postępowanie zgodnie z zasadą: „Prawdziwa tajemnica polega na tym, że nie kryje ona żadnego sekretu; chodzi o to, by nie dowiedziała się o tym publiczność”.
[Slajd 9]
Występ zespołowy jako działanie zbiorowe – uwarunkowania
Zespół to każda grupa osób współpracujących ze sobą w inscenizacji ja-kiegokolwiek fragmentu występu.
Podstawowa różnica między występem indywidulanym i zespołowym polega na konieczności korelacji działań uczestników w tym drugim przy-padku. Wzajemne uzupełnianie się wykonawców w zespole służy podsta-wowemu celowi, jakim jest podtrzymywanie jednorodności spektaklu.
Członkowie zespołu ze względu na zależność i zażyłość starają się reduko-wać rzeczywistości do kanonu odpowiadającego wszystkim (np. członkowie patrolu SG ustalają wspólnie formę i treść przedstawienia zdarzeń w terenie, których byli uczestnikami, świadkami).
Pytanie do uczestników szkolenia. Proszę podać przykład występu ze-społowego zrealizowanego przez cudzoziemców/imigrantów.
W występie zespołowym stosowane są te same techniki działania, pod-lega on także tym samym zasadom ogrywania roli i funkcjonowania fasady jak w przypadku występu indywidualnego.
[Slajd 10]
PODSUMOWANIE + Do zapamiętania:
Co to jest występ indywidualny?
Na czym polega cynizm i szczerość występu?
Co to jest fasada i jaka jest jej rola w występie?
Jakie techniki stosowane są podczas występu?
Czym charakteryzuje się występ zbiorowy?
P o d s u m o w a n i e (odpowiedzi)
Występ indywidulany to sytuacja, w której mamy do czynienia z działa-niem pojedynczej osoby wobec innej osoby lub grupy osób.
Cynizm to podporządkowanie działania wywołaniu określonego efektu u osoby/osób, wobec której/których działamy, szczerość występu to pod-porządkowanie działania określonym, normom, wartościom, wzorcom i zasadom bez względu na konsekwencje.
Fasada jest to część występu jednostki, która funkcjonuje niezmiennie przez cały czas jego trwania, dzięki temu dostarcza obserwatorom definicji sytuacji, czyli pozwala określić, z jakiego rodzaju sytuacją mamy do czy-nienia.
Te techniki to: dramatyzacja, idealizacja, ukrywanie konsumpcji, powo-łanie, idealizacja chwili, kontrolowanie ekspresji, fałszywa prezentacja i mi-styfikacja.
Charakterystyczną cechą występu zbiorowego jest uzupełnianie się i ko-relacja działań wszystkich uczestników prowadzących zbiorowy występ.
7.2. Ćwiczenia
Rolę ćwiczeń pełnią pytania aktywizujące szkolonych podczas wykładu
8. Narzędzia sprawdzające
Test.
9. Narzędzia wykorzystane w trakcie szkolenia
Prezentacja PP.