i Wietnamczycy. Przyczyny przyjazdów do Polski
WIETNAMCZYCY Wiedza podstawowa
[Slajd 11]
Napływ Wietnamczyków do Polski ma charakter falowy. Zwiększanie się liczby przyjazdów można było zaobserwować w początkach lat 90. mi-nionego stulecia, do momentu kulminacyjnego w roku 1997, po tym okresie nastąpił wyraźny spadek. Zjawisko wyjaśnia fakt wprowadzenia w 1997 roku nowej ustawy o cudzoziemcach i zaostrzenia polityki migracyjnej.
[Slajd 12]
Liczebność Wietnamczyków
Na przestrzeni ostatnich 6 lat ma miejsce ponowny, dwukrotny wzrost liczby Wietnamczyków posiadających ważne dokumenty pobytu – z 6379 osób na koniec 2007 roku do 11696 na koniec 2012 roku. Polscy badacze zwracają jednak uwagę na problemy z oszacowaniem rzeczywistej grupy tychże imigrantów, związane przede wszystkim z ich cyrkulacyjnym sposo-bem życia oraz na fakt, że spora ich grupa przebywa nielegalnie. Szacują rzeczywistą wielkość imigracji wietnamskiej na nawet 25-30.000 osób. Na-wet biorąc pod uwagę o wiele niższe dane urzędowe, można zauważyć, że jest to druga pod względem wielkości obok Chińczyków grupa imigrantów przybywających do Polski spoza Europy.
Specyfika form imigrowania
Większość Wietnamczyków przybywa w Polsce legalnie, na podstawie wiz uzyskanych w ambasadzie RP w Hanoi. Przeważnie są to wizy krótko-terminowe umożliwiające wizyty u członków rodziny. Przyjeżdżają po-mimo, że polityka wizowa RP względem obywateli Wietnamu jest dość restrykcyjna – jak wynika z danych konsulatu RP w Hanoi, większość skła-danych wniosków uzyskuje decyzje odmowne. Imigranci docierają do Pol-ski drogą lotniczą. Zdecydowana większość przybywa bezpośrednio z kraju. Istnieje też znacząca grupa Wietnamczyków, którzy zamieszkali w Polsce po uprzednim pobycie w Czechach. Wielu z nich posiada czeskie dokumenty (karty stałego pobytu), umożliwiające im legalny pobyt w na-szym kraju, jako że w pierwszej dekadzie XXI wieku uzyskanie ich było łatwiejsze w Republice Czeskiej niż w Polsce.
Większość Wietnamczyków przed końcem upływu ważności dokumen-tów pobytowych legalizuje swój pobyt (zezwolenie na pobyt czasowy lub stały). Jednak część osób, które przybywa do Polski drogą legalną, staje się migrantami o nieuregulowanym statusie, na skutek wygaśnięcia ważności wizy pobytowej. Odnotowano również obecność kanałów nielegalnego przerzutu obywateli Wietnamu do Polski (oraz przez Polskę dalej na Za-chód, do Niemiec i innych krajów Europy Zachodniej). Ten proceder z regu-ły odbywa się przez Rosję. W pierwszych trzech kwartałach 2013 roku, Straż Graniczna zatrzymała 58 obywateli Wietnamu za przekroczenie lub próbę przekroczenia granicy państwowej wbrew przepisom; w roku 2012 liczba ta wynosiła 101 osób. Większość zatrzymań miała miejsce w wewnętrznych granicach Unii Europejskiej, co świadczy o tym, iż zatrzymania związane z główną linią przemytu ludzi (przez wschodnią granicę, głównie z Ukrai-ną) zdarzają się względnie rzadko: 14 przypadków w pierwszych trzech kwartałach 2013 roku, 21 przypadków w 2012 roku.
[Slajd 13]
Charakter migracji
Wietnamczycy cechują się dużą mobilnością także w ramach Unii Euro-pejskiej. Z tego względu należy uwzględnić, iż część spośród Wietnamczy-ków posiadających ważne dokumenty uprawniające do pobytu w Polsce faktycznie rezyduje w innym kraju Unii – możemy mieć również do czynie-nia ze zjawiskami odwrotnymi. Należy przypuszczać, iż w ramach społecz-ności wietnamskiej w Polsce mamy do czynienia także z osobami, które uzy-skały karty pobytu w Czechach, gdzie polityka migracyjna była przez wiele lat bardziej swobodna, co potwierdzają doniesienia badaczy czeskich, jak i polskich. Pobyt Wietnamczyków ma więc często charakter cyrkulacyjny.
Poza tym wielu spośród „polskich Wietnamczyków” posiadających ważne dokumenty pobytu wraca do kraju na stałe, ale również czasowo, na przy-kład na okres kilku miesięcy, faktycznie prowadząc życie (i aktywność eko-nomiczną) w obydwu krajach.
Imigracja do Polski jest w przypadku Wietnamczyków – przynależących do wszystkich fal migracyjnych – jednoznacznie postrzegana jako awans.
Jak wynika z badań Ewy Nowickiej i Teresy Halik (2002), Wietnamczycy postrzegają Polskę jako kraj zasadniczo przyjazny Wietnamczykom i czują się w Polsce dobrze, oceniając Polaków jako przyjaznych i życzliwych. Ich pobyt w Polsce ułatwiony jest przez fakt, że migracje tej grupy są migracja-mi łańcuchowymigracja-mi. Polega to na tym, że osoby, które przyjechały do Polski przed 1989 rokiem w celach edukacyjnych, następnie zaś pozostały w tym
kraju, stworzyły swoisty rdzeń przyszłej społeczności migranckiej, zapo-czątkowując „łańcuch migracyjny”. Obecność w Polsce osiadłych i dobrze zintegrowanych ze społeczeństwem większościowym migrantów z Wiet-namu niewątpliwie stanowiła czynnik przyciągający dla kolejnych fal mi-gracji. Równie istotnym czynnikiem był fakt, iż we wczesnych latach 1990., kiedy mieliśmy do czynienia z dużą liczebnie falą migracyjną, Polska dawa-ła możliwość względnie szybkiego zarobku poprzez dziadawa-łalność w zakresie handlu tanimi towarami, sprowadzanymi z Azji. Lata 90. minionego stulecia w Polsce to okres rozkwitu bazarów i targowisk, gdzie ludność polska przy-należąca do różnych warstw społecznych zaopatrywała się w ubrania.
W początkach XXI wieku, wraz z rozkwitem tanich marek oferujących ubra-nia, handel bazarowy stracił na atrakcyjności. W chwili obecnej, wielu spo-śród Wietnamczyków zmuszonych jest poszukać innych źródeł zarobku, między innymi otwierając lokale gastronomiczne nowego typu – nastawione na „autentyczną” kuchnię bądź serwujące potrawy wegetariańskie.
Z Wietnamczykami, którzy mają tu szerszą sieć kontaktów biznesowych, dzięki dłuższej tradycji zamieszkiwania w Polsce oraz znajomości języka polskiego – przede wszystkim przez drugie pokolenie imigrantów, chętnie współpracują Chińczycy. Zazwyczaj zajmują się oni importem towarów z Chin, gdyż mają tam lepsze kontakty, natomiast Wietnamczycy przeważa-ją w handlu detalicznym.
Rozmieszczenie w Polsce
Zdecydowana większość „polskich Wietnamczyków” zamieszkuje w Warszawie lub jej bezpośrednich okolicach (Wólka Kosowska, inne miej-scowości gminy Lesznowola, Raszyn). Nieliczne, kilkusetosobowe społecz-ności wietnamskie gromadzą się w innych dużych polskich miastach: Wro-cław, Kraków, Szczecin, Gdańsk, Białystok (tab. 2). Ich obecność w tych ośrodkach często zapoczątkowana została studiami na uczelniach technicz-nych (Politechnika Wrocławska, Szczecińska) w okresie PRL-u. W mniej-szych miejscowościach Wietnamczycy mieszkają rzadziej, jednakże zdarzają się pojedyncze rodziny prowadzące działalność gospodarczą (bar, restaura-cja). Owa skłonność do koncentracji przestrzennej jest cechą wyróżniającą polską zbiorowość Wietnamczyków wśród zbiorowości z Czech czy Nie-miec, gdzie zamieszkują często małe miejscowości, prowadząc tam np. sklepy.
Wietnamczycy w Polsce zajmują się
– handlem (w przeważającej mierze handel tekstyliami i obuwiem, sprowadzanymi z Azji);
– gastronomią etniczną;
– działalnością usługową na potrzeby własnej zbiorowości (prowadze- nie kancelarii prawnych, biur pośredniczących w załatwianiu do- kumentów i formalności urzędowych, biur podróży, salonów fryzjer-skich itp.).
Z uwagi na charakterystykę prowadzonej działalności gospodarczej (handel, często o charakterze hurtowym), społeczność wietnamska począw-szy od początku lat 90. minionego stulecia wykazywała tendencję do gro-madzenia się wokół miejsc swojego zatrudnienia – bazarów. Pierwszym istotnym ośrodkiem grupującym Wietnamczyków był Stadion Dziesięciole-cia. Wielu Wietnamczyków wynajmowało wówczas mieszkania w pobliżu miejsca pracy. Wraz z likwidacją stadionu przed igrzyskami Euro 2012 instytucje te zniknęły lub przeniosły się do nowego centrum skupiającego Wietnamczyków, zespołu centrów handlowych w Wólce Kosowskiej. Kom-pleks centrów handlowych w Wólce Kosowskiej, stanowi jądro nowej enklawy wietnamskiej, znajdującej się w chwili obecnej w fazie intensyw-nego rozwoju. Mniejszymi ośrodkami na terenie Warszawy są: centrum handlowe przy ul. Marywilskiej oraz małe uliczne bazary np. na ul. Bakalar-skiej, przy Hali MirowBakalar-skiej, stanowiska handlowe w przejściach podziem-nych. W Krakowie, mieście stanowiącym znacznie mniejszy, lecz również znaczący ośrodek zamieszkiwania Wietnamczyków, miejscem koncentrują-cym ich aktywność ekonomiczną oraz społeczną jest rejon bazaru zwanego
„tandetą”.
Choć najistotniejszym ośrodkiem gromadzącym Wietnamczyków pozo-staje Warszawa, to zaobserwować można, iż Wietnamczycy stosunkowo częściej skłonni są osiedlać się w rejonie Warszawy oferującym dogodny dojazd do Wólki (Ochota, Włochy, Ursus). Ich mobilność stanowi rezultat wykształcenia się wspomnianego centrum skupiającego aktywność gospo-darczą Wietnamczyków – zespołu centrów handlowych. Zasadniczo kon-centruje się ona na linii: Warszawa – gminy Lesznowola i Raszyn. Inne prze-jawy mobilności wewnętrznej są słabo udokumentowane.
Niektórzy badacze zaobserwowali występowanie pewnego wzorca mo-bilności zagranicznej, zasadzającej się na przeprowadzce z Czech, następnie obejmującej przenosiny w rejon Śląska i Małopolski i finalizującej się po-przez zamieszkanie w Warszawie (wzorzec Czechy – Śląsk/Małopolska – Warszawa). Wietnamczycy deklarowali, iż o ostatecznym wyborze stolicy decyduje fakt obecności w niej licznej społeczności wietnamskiej. Można zatem wysunąć hipotezę, że zarówno Warszawa, jak i okolice Wólki Kosow-skiej stanowią swego rodzaju centra przyciągające Wietnamczyków, którzy we wcześniejszych etapach swej migracyjnej historii znaleźli się w innych ośrodkach (np. na skutek faktu ukończenia tam studiów).
Zagadnienie postrzegania Polski jako kraju docelowego, tymczasowego bądź też tranzytowego należy rozpatrywać oddzielnie dla poszczególnych kategorii migrantów, w zależności od ich przynależności do pierwszej fali, drugiej fali bądź też drugiego (i kolejnego) pokolenia migrantów.
Pierwsza fala migrantów. Zgodnie z założeniami polityki migracyjnej przed 1989 rokiem pobyt w Polsce miał mieć charakter ściśle tymczasowy, jednak-że część spośród Wietnamczyków przybywających do tego kraju zdecy-dowała się pozostać tu na stałe. Większość wróciła do kraju pochodzenia, tworząc zalążek społeczności migrantów powrotnych. Dla tych, którzy po-zostali, Polska stanowi bądź miejsce docelowe, bądź obszar migracji długo-terminowej. Wielu z nich decyduje się na powrót do kraju pochodzenia na-wet po 30-40 latach pobytu w Polsce, np. po odchowaniu dzieci.
Druga fala migrantów. Osoby, które przyjechały do Polski po 1989 roku, w założeniu przybywały tu na pobyt tymczasowy, nakierowany na zarobek w celu poprawy własnej sytuacji materialnej oraz sytuacji rodziny w kraju.
Faktycznie jednak w wielu przypadkach pobyt tych osób w Polsce często przeciąga się na wiele lat, stając się pobytem długoterminowym. Większość z nich deklaruje chęć powrotu do Wietnamu w bliżej nieokreślonej przyszło-ści, bądź też w momencie osiągnięcia wieku emerytalnego. Dla części spo-śród migrantów drugiej fali Polska jest jednym z elementów ich migracyjnej trajektorii – w razie niepowodzenia ekonomicznego szukają szczęścia w innym kraju Unii Europejskiej. Jednakże zjawisko migracji pomiędzy po-szczególnymi krajami UE ma miejsce w przypadku relatywnie niewielkiej zbiorowości, z uwagi na rolę, jaką przy tej migracji odgrywają sieci społecz-ne bazujące na więziach rodzinnych.
Drugie pokolenie migrantów. Dla większości z nich Polska stanowi pod-stawowe miejsce odniesienia, jednakże z badań wynika, iż wiele spośród nich podejmuje edukację za granicą (studia w USA, Wielkiej Brytanii, innych państwach europejskich). Część decyduje się w dorosłym życiu na powrót do Wietnamu, uzasadniając to m.in. posiadaniem sieci kontaktów społecz-nych korzystspołecz-nych dla ich kariery.
[Slajd 14]
Warto zapamiętać:
W jakich sektorach gospodarki (branżach) są najbardziej aktywni imi-granci z Chin?
Jakie statusy pobytowe posiadają Chińczycy w Polsce?
Jakie jest rozmieszczenie Chińczyków w Polsce?
W jakich sektorach gospodarki (branżach) są najbardziej aktywni imi-granci z Wietnamu?
Jaka jest liczebność i rozmieszczenie Wietnamczyków w Polsce?
P o d s u m o w a n i e (odpowiedzi)
Przede wszystkim jest to handel hurtowy i detaliczny, a następnie sektor budowlany. Wielu Chińczyków prowadzi własne przedsiębiorstwa lub jest zatrudnionych w firmach prowadzonych przez jego rodaków. Rośnie liczba osób studiujących w Polsce (Chińczycy i Wietnamczycy).
Zdecydowana większość Chińczyków (ok. 90%) posiada zezwolenia na pracę.
Większość z nich mieszka w miastach, a szczególne skupiska można zi-dentyfikować w ośrodkach związanych z ich działalnością gospodarczą (zwł. Wólka Kosowska). Nie tworzą oddzielnych dzielnic mieszkalnych, są grupą bardzo mobilną.
Wietnamczycy zajmują się przede wszystkim handlem (zwł. tekstylia i obuwie), gastronomią (kuchnia etniczna) oraz działalnością usługową na rzecz własnej grupy imigranckiej.
Zdecydowana większość Wietnamczyków mieszka w Warszawie i jej okolicach (Wólka Kosowska w gminie Lesznowola). Mniejsze grupy imi-grantów zamieszkują inne duże miasta (Wrocław, Kraków, Trójmiasto, Bia-łystok). Szacuje się, że rzeczywista liczba imigrantów z Wietnamu w Polsce wynosi 25-30 tysięcy osób.
[Slajd 15]
7.2. Ćwiczenia
Ć w i c z e n i e podsumowujące część wykładową: Quiz (15 min.) Powrót do zaproponowanego na początku quizu.
Tytuł ćwiczenia: Chińczycy i Wietnamczycy strategie przyjazdu
Cel: Skupienie uwagi kursantów na wykładzie na temat zagadnieniu imi-gracji do Polski Chińczyków i Wietnamczyków: motywach, strategiach i rozmieszczeniu.
Czas ćwiczenia: 15 minut.
Metoda: quiz.
Przebieg ćwiczenia:
– w grupach uczestnicy formułują 10 krótkich pytań do strony przeciw-nej, następnie przygotowują się do odpowiedzi na pytania (8 min.). Py-tania i odpowiedzi powinny być krótkie.
– zadawanie pytań – prowadzący ustala kolejność – naprzemiennie (5 min.).
– za dobrą odpowiedź grupa otrzymuje jeden punkt. Grupa pytająca powinna znać odpowiedź na zadawane przez siebie pytanie. Jeśli nie zna traci dwa punkty.
– podliczanie punktów (2 min.).
8. Narzędzia sprawdzające
Test.
9. Narzędzia wykorzystywane podczas szkolenia
Prezentacja PP, tablica, kreda, notatniki.