Jednostka szkoleniowa
PODSUMOWANIE + Do zapamiętania:
2. Jednostka szkoleniowa nr 8: Deformacje w spostrzeganiu ludzi
3. Powiązanie z modułem baza wiedzy demonstratora
Bibliografia – wybór:
Lewicka M., Trzebiński J. (Red.) (1985), Psychologia spostrzegania społecznego.
Warszawa: Książka i Wiedza;
Mądrzycki T. (1986), Deformacje w spostrzeganiu ludzi. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN;
Skarżyńska K., (1981), Spostrzeganie ludzi. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
[Slajd 2]
4. Cel jednostki
4.1. Wiedza
– charakterystyka podstawowych przyczyn powstawania deformacji w spostrzeganiu innych, w szczególności imigrantów/cudzoziemców;
– charakterystyka typów tendencyjności w spostrzeganiu innych, w szcze-gólności imigrantów/cudzoziemców.
4.2. Umiejętności
– rozpoznawanie deformacji w postrzeganiu innych, zarówno własnych, jak i u osób trzecich.
4.3. Postawy
– zrozumienie dla powstawania deformacji w spostrzeganiu innych w tym tych dotyczących imigrantów/cudzoziemców oraz ich konsekwencji.
5. Czas przeprowadzenia jednostki: 45 minut
[Slajd 3]
6. Przebieg jednostki
– wykład zawierający treści dotyczące:
1/ nastawień apriorycznych i ich źródeł,
2/ podstawowych typów deformacji w spostrzeganiu ludzi: błędy, ilu-zje i tendencje,
3/ tendencyjności w spostrzeganiu i jej genezy,
4/ typów tendencyjności i ich wzajemnego powiązania;
– podsumowanie.
7. Opis jednostki jako procesu dydaktycznego
Jednostka składa się z wykładu i nie wymaga wcześniejszego przygoto-wania merytorycznego szkolonych. Szkolący w postaci wykładu prezentuje treści zawarte w jednostce szkoleniowej. W trakcie wykładu szkolący pobu-dza aktywność szkolonych za pomocą pytań dodatkowych, mających na celu także ugruntowanie treści przekazywanych w czasie wykładu. Odpo-wiedzi na pytania powinny być skomentowane przez szkolącego w kontek-ście ich adekwatności.
7.1. Treść wykładu
[Slajd 4]
Nastawienie to inaczej hipoteza spostrzeżeniowa, którą osoba przyjmuje przed procesem postrzegania innych. Określa ono wstępnie sposób, w jaki patrzymy na otaczający świat i to, co w tym świecie dostrzegamy.
Nastawienie w przypadku postrzegania innych ludzi wyznacza kieru-nek, sposób inferencji, czyli wyciągania wniosków o cechach osoby postrze-ganej. Oznacza to, że nastawienie wpływa na interpretowanie danych spo-strzeżeniowych, czyli napływających informacji o innych.
Nastawienie określa sposób selektywności spostrzegania, czyli wyboru tego, co dostrzegamy, a co pomijamy w naszej obserwacji (np. dwie osoby patrzą na ten sam rysunek, ale widzą na nim co innego). W ten sposób zosta-je obniżony próg percepcyjny na pewne informaczosta-je, które szczególnie
„wy-patrujemy” i podwyższony w odniesieniu do innych, tych, które wydają nam się nieistotne i ich nie dostrzegamy.
Pytanie do uczestników szkolenia: Proszę podać przykład odmiennego spostrzegania między osobami obserwującymi to samo zdarzenie, obiekt itp.
Nastawienie to pewien stan gotowości do określonego reagowania: spo-strzegania, zapamiętywania, myślenia, działania, stanowi gotowość odpo-wiednich struktur poznawczych (kategorii, schematów, przekonań), ukie-runkowaną na określone rozwiązanie problemu (np. wykonanie jakiejś czynności itp.).
[Slajd 5]
Nastawienie powstaje przed wzbudzeniem procesu spostrzeżeniowego lub w jego początkowej fazie – źródła nastawienia:
1/ silne utrwalenie określonych struktur poznawczych (np. stereotypy,
„skrzywienie zawodowe”, czyli rutyna), co wywołuje tendencję do nadmiernie częstego stosowania pewnych schematów poznawczych.
Pytanie do uczestników szkolenia. Proszę podać przykład takich struk-tur poznawczych u funkcjonariuszy SG w odniesieniu do imigrantów/cu-dzoziemców,
2/ powiązanie pewnych struktur poznawczych z dominującymi potrze-bami, emocjami podmiotu – łatwiej aktywizowane są te struktury poznawcze, które wiążą się z względnie stałymi i dominującymi po-trzebami, popędami, dyspozycjami emocjonalnymi podmiotu czy aktualnymi jego stanami (np. „miłość jest ślepa”, ograniczanie spo-strzeżenia przez ból głowy),
[Slajd 6]
3/ aktywizacja określonych struktur poznawczych w niedawnej prze-szłości w efekcie napływu informacji zewnętrznych (np. wskutek uzyskania wiedzy o spostrzeganej osobie od innych ludzi, przeczyta-nia na temat SG artykułu w prasie, obejrzeprzeczyta-nia programu publicy-stycznego na temat uchodźców),
4/ właściwości spostrzeganej osoby oraz sytuacji spostrzegania:
– łatwiej dostrzegamy cechy i zachowania wyróżniające się, wyrazi-ste, nietypowe, ekstremalne (nadzwyczajna uroda lub jej brak, wie-lokrotnie powtarzające się gesty czy słowa itp.),
– wyróżnialność jest względna – pewien strój lub sposób zachowania jest wyróżniający się w jednej sytuacji, w innej nie (np. osoba tań-cząca na ulicy podczas pochodu karnawałowego nie zwróci uwagi
w przeciwieństwie do osoby tańczącej na tej ulicy w zwykły, po-wszedni dzień).
Pytanie do uczestników szkolenia. Proszę podać przykład względności wyróżnialności zachowania lub stroju na podstawie doświadczeń pracy w SG.
Po ukształtowaniu się nastawienia oraz identyfikacji właściwości fizycz-nych i zachowań spostrzeganej osoby następuje przypisywanie jej od-powiednich cech. Ten proces przypisywania cech ma charakter etapowy.
Najpierw przyporządkowujemy innym cechy bezpośrednio związane z per-cypowanymi właściwościami o charakterze podstawowym, bazowym (płeć, wiek, uroda). Są one łatwo dostrzegalne. Potem następuje przypisywanie następnych cech w oparciu o inferencję (czyli proces wnioskowania). Dzieje się to dzięki wykorzystaniu schematów, które określają związki między cechami. Na przykład zgodnie z jednym ze schematów osoba ładna (cecha bezpośrednia, dostrzegalna) to osoba mądra (cecha przypisana w procesie wnioskowania) lub osoba młoda (cecha bezpośrednia, dostrzegalna) to oso-ba lekkomyślna (cecha przypisana w oparciu o inferencję).
[Slajd 7]
Podstawowe deformacje w spostrzeganiu ludzi – można wśród nich wy-różnić następujące typy:
1/ błąd – zachodzi wtedy, gdy może być stwierdzona deformacja przy zastosowaniu w odpowiedni sposób pewnych, obiektywnych kryte-riów nieadekwatności spostrzegania w stosunku do rzeczywistości.
Łatwiej uczynić to w odniesieniu do cech fizycznych, np. deformacja dotycząca koloru oczu w sytuacji, w której spostrzegana osoba ma za-łożone kolorowe soczewki, czy koloru włosów w sytuacji, w której osoba zafarbowała włosy),
2/ iluzja to względnie stały i powszechny błąd – kryterium zgodności spostrzeżenia jednostki ze spostrzeżeniem innych jest tu zawodne, bowiem one popełniają ten sam błąd. W tym przypadku powielamy błędy, które uczyniły inne osoby w spostrzeganiu.
Pytanie do uczestników szkolenia. Proszę podać przykład iluzji jako deformacji spostrzegania innych związane z doświadczeniem pracy w SG,
3/ tendencyjność/stronniczość – dominacja w spostrzeganiu określo-nych struktur poznawczych powiązaokreślo-nych z potrzebami, emocjami postrzegającej osoby. W tym przypadku sytuacja zdeterminowana dążeniem do zaspokojenia potrzeby decyduje o sposobie dostrzegania cech obserwowanych obiektów. Na przykład spostrzeganie karpia ja-ko ryby ozdobnej z jednej strony i ryby usmażonej w dzwonkach.
W pierwszym przypadku dostrzegamy walory estetyczne karpia, w drugim walory smakowe.
Pytanie do uczestników szkolenia: Proszę podać przykład tendencyjno-ści/stronniczości w spostrzeganiu innych związane z doświadczeniem pra-cy w SG.
[Slajd 8]
Tendencje nie oznaczają błędów, ale często do nich prowadzą. Związa- ne jest to ze skłonnością do określonej interpretacji obserwowanych zda- rzeń, np.:
– atrybucja sytuacyjna – jest to skłonność do wyjaśniania własnego za-chowania czynnikami sytuacyjnymi, czyli „zrobiłem tak, ponieważ okoliczności mnie do tego zmusiły” – dominacja czynników zewnętrz-nych,
– atrybucja dyspozycyjna – jest to skłonność do wyjaśniania zachowania innych czynnikami dyspozycyjnymi, czyli „on zachował się tak, po-nieważ taką ma osobowość” – dominacja czynników wewnętrznych.
Pytanie do uczestników szkolenia. Proszę podać przykłady atrybucji sytuacyjnej i dyspozycyjnej w kontaktach między funkcjonariuszami SG i imigrantami/cudzoziemcami.
Ludzie mają skłonność do wewnętrznej atrybucji sukcesów (sukcesy za-wdzięczamy sobie) i zewnętrznej porażek (porażki zdarzają się „dzięki”
działaniu innych ludzi).
Błąd, iluzja i tendencyjność to pewne formy deformacji spostrzegania.
Spośród nich ta ostatnia zasługuje na szczególną uwagę. Tendencyjność stanowi najczęstszą formę deformacji – wynika to z relatywnie słabej ostro-ści kryteriów tendencyjnoostro-ści w porównaniu do zdecydowanie ostrzejszych kryteriów błędu i iluzji.
[Slajd 9]
Podstawowe tendencje, rodzaje tendencyjności występujące w procesie spostrzegania:
1/ tendencja do zgodności informacji napływających z posiadanymi, 2/ tendencja do przeceniania związków pomiędzy zachowaniami lub
cechami innych osób,
3/ tendencja do kontroli sytuacji,
4/ tendencja do pozytywnej oceny własnej osoby, 5/ tendencja do pozytywnej oceny innych osób,
6/ tendencja do uproszczonego spostrzegania jednostek i grup ludzkich.
[Slajd 10]
W każdej z powyższych można wyróżnić szereg szczegółowych tenden-cji. Można przyjąć, że te tendencje występujące w niezbyt dużym natężeniu pełnią pozytywną rolę w regulowaniu kontaktów z otoczeniem (np. infor-macje zgodne i do pewnego stopnia uproszczone mogą być łatwiej wyko-rzystane przez jednostkę niż niezgodne i zbyt złożone).
Pytanie do uczestników szkolenia. Na podstawie doświadczeń w pracy w SG proszę podać przykład tendencji o niewielkim natężeniu, która okaza-ła się pomocna w kontaktach z imigrantami/cudzoziemcami.
Nadmierne tendencje powodują deformacje i są wywoływane przez:
– czynniki osobowe (np. tendencja do zgodności jest silniejsza u osób au-torytarnych),
– czynniki sytuacyjne (np. tendencja do pozytywnej oceny innych nasila się, gdy pozytywną ocenę formułują także inni).
[Slajd 11]
PODSUMOWANIE + Do zapamiętania:
Co to jest ludzkie nastawienie jako hipoteza spostrzeżeniowa?
Jakie są źródła ludzkiego nastawienia?
Jakie są rodzaje deformacji w spostrzeganiu ludzi?
Co to jest tendencyjność i jakie jej typy możemy wyróżnić?
P o d s u m o w a n i e (odpowiedzi)
Nastawienie jako hipoteza spostrzeżeniowa określa wstępnie sposób, w jaki patrzymy na otaczający świat i to, co w tym świecie dostrzegamy.
W przypadku postrzegania innych ludzi wyznacza kierunek, sposób infe-rencji, czyli wyciągania wniosków o cechach osoby postrzeganej.
Tymi źródłami nastawienia są: silne utrwalenie określonych struktur po-znawczych, powiązanie pewnych struktur poznawczych z dominującymi potrzebami i emocjami podmiotu, aktywizacja określonych struktur po-znawczych w niedawnej przeszłości w efekcie napływu informacji ze-wnętrznych, właściwości spostrzeganej osoby oraz sytuacji spostrzegania.
Podstawowe deformacje spostrzegani u ludzi to błąd, iluzja i tendencyj-ność/stronniczość.
Tendencyjność oznacza dominację w spostrzeganiu określonych struktur poznawczych powiązanych z potrzebami, emocjami postrzegającej osoby.
Wyróżniamy tendencje do: zgodności informacji napływających z posiada-nymi, przeceniania związków pomiędzy zachowaniami lub cechami innych osób, kontroli sytuacji, pozytywnej oceny własnej osoby, pozytywnej oceny innych osób, uproszczonego spostrzegania jednostek i grup ludzkich.
7.2. Ćwiczenia
Rolę ćwiczeń pełnią pytania aktywizujące, zadawane przez szkolącego podczas wykładu.
8. Narzędzia sprawdzające
Test.
9. Narzędzia wykorzystane w trakcie szkolenia
Prezentacja PP.
Jednostka szkoleniowa
1. Projekt szkoleniowy: Społeczno-kulturowe i psychologiczne uwarunkowania kontaktów z cudzoziemcami
2. Jednostka szkoleniowa nr 9: Tendencyjność w spostrzeganiu ludzi, cz. 1
3. Powiązanie z modułem baza wiedzy demonstratora
Słownik:
dysonans poznawczy, „samospełniające się proroctwo”.
Bibliografia-wybór:
Lewicka M., Trzebiński J. (red.) (1985), Psychologia spostrzegania społecznego. War-szawa: Książka i Wiedza;
Mądrzycki T. (1986), Deformacje w spostrzeganiu ludzi. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN;
Skarżyńska K., (1981), Spostrzeganie ludzi. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
[Slajd 2]
4. Cel jednostki
4.1. Wiedza
– charakterystyka przyczyn i skutków stronniczości w spostrzeganiu in-nych, w tym cudzoziemców/imigrantów wynikających z tendencji do zgodności napływających i posiadanych informacji;
– charakterystyka przyczyn i skutków tendencyjności w spostrzeganiu innych, w tym cudzoziemców/imigrantów wynikającej z przeceniania związku między cechami i zachowaniami ludzi.
4.2. Umiejętności
– kontrolowanie przez szkolonych stronniczości w spostrzeganiu innych w tym cudzoziemców/imigrantów;
– rozpoznawanie tego typu stronniczości innych w tym cudzoziem-ców/imigrantów w odniesieniu do własnej osoby.
4.3. Postawy
– otwartość dla przejawów stronniczości postrzegania ludzi.
5. Czas przeprowadzenia jednostki: 45 minut
[Slajd 3]
6. Przebieg jednostki
– wykład zawierający treści dotyczące:
1/ tendencyjności opartej na poszukiwaniu zgodności między posia-danymi i percepowanymi informacjami, w tym:
a/ problem selekcji informacji: mechanizm i jego konsekwencje, b/ mechanizm projekcji: przebieg i konsekwencje,
c/ „fałszywe poczucie powszechności”: mechanizm i jego konse-kwencje,
d/ charakterystyka ujednolicania spostrzeżenia;
[Slajd 4]
2/ tendencyjności opartej na przecenianiu związków między zacho-waniami i/lub cechami innych, w tym:
a/ mechanizm iluzorycznej korelacji i jego skutki,
b/ czynniki dyspozycyjne a sytuacyjne: błąd atrybucji motywów postaw i zachowań oraz jego konsekwencje;
– podsumowanie.
7. Opis jednostki jako procesu dydaktycznego
Jednostka składa się z wykładu i nie wymaga wcześniejszego przygoto-wania merytorycznego szkolonych. Wymaga natomiast wcześniejszego przeprowadzenia jednostki szkoleniowej nr 8. Szkolący w postaci wykładu prezentuje treści zawarte w jednostce szkoleniowej. W trakcie wykładu szko-lący pobudza aktywność szkolonych za pomocą pytań dodatkowych,
mają-cych na celu także ugruntowanie treści przekazywanych w czasie wykładu.
Odpowiedzi na pytania powinny być skomentowane przez szkolącego w kontekście ich adekwatności.
7.1. Treść wykładu
[Slajd 5]
Tendencja do zgodności między informacjami percepowanymi a zako-dowanymi obejmuje także zgodność w obrębie informacji napływających oraz zgodność pomiędzy różnymi elementami informacji zakodowanych w umyśle człowieka.
Tą tendencję dobrze unaocznia teoria dysonansu poznawczego L. Fes-tingera, która mówi, że człowiek dąży do zniesienia sprzeczności pomiędzy posiadanymi dwoma sprzecznymi sądami poznawczymi (np. „palę papiero-sy” i „papierosy to trucizna” – znoszenie sprzeczności pomiędzy tymi dwoma elementami poznawczymi polega na próbie racjonalizacji własnego postępowania, poprzez takie stwierdzenia jak np. „przecież ograniczam palenie”, „nie palę na czczo”, „palę papierosy lekkie” itp.).
Ta tendencja prowadzi do mechanizmów selekcji informacji i projekcji psychologicznej.
Selekcja informacji, czyli ich wybór związany z posiadanym nastawie-niem dokonuje się na poziomie:
1/ sensorycznym – kwestia działania zmysłów (tzw. słuchanie i nasłu-chiwanie, patrzenie i baczne przyglądanie się itp.),
2/ percepcyjnym – informacje odebrane i pominięte zależą od:
– stałych właściwości podmiotu (mamy lepszy lub gorszy słuch, lepszy lub gorszy wzrok, większe lub mniejsze kompetencje kulturowe itd.), – jego chwilowych stanów (np. dobre lub złe samopoczucie),
– właściwości bodźca (bodźce wyróżniające się np. niezwykła fryzu-ra, niezwykły ubiór) – bodziec może dotyczyć cech mało istotnych, ale i tak na jego podstawie przypisuje się dalsze cechy obserwowa-nej osoby,
– kontekstu sytuacyjnego. Generalnie inaczej dokonujemy selekcji in-formacji w sytuacji publicznej, inaczej w prywatnej,
– właściwości systemu poznawczego postrzegającej osoby (schematy, przekonania) i emocjonalno-motywacyjnego (potrzeby, popędy, emocje).
Pytanie do uczestników szkolenia: Proszę podać przykład percepcyjnej selekcji informacji podczas pracy w SG i wskazać jej powód.
[Slajd 6]
Działanie tendencji do zgodności prowadzi do utrwalenia raz ukształ-towanych struktur poznawczych, stereotypów, uprzedzeń, do samopo-twierdzania przyjętych w ten sposób hipotez.
Takie samopotwierdzanie zachodzi:
1/ w sposób poznawczy (podmiot partycypuje, zapamiętuje, interpretuje reakcje spostrzeganej osoby w sposób zgodny z jego nastawieniami), 2/ w sposób behawioralny (podmiot utrzymujący określone nastawienie
zachowuje się wobec osoby tak, że przejawia ona zachowania zgodne z tym nastawieniem, np. samospełniające się proroctwo),
Pytanie do uczestników szkolenia: Proszę podać przykład samospełnia-jącego się proroctwa związanego z doświadczeniem w pracy w SG.
[Slajd 7]
Projekcja psychologiczna to rzutowanie na świat zewnętrzny wewnętrz-nych stanów i cech jednostki.
Rzutowanie często prowadzi do deformacji świata – zgodność rzeczywi-sta nie jest osiągana, natomiast może być uzyskiwane subiektywne poczucie zgodności.
Rzutowanie oznacza przypisywanie cech akceptowanych i nieakcepto-wanych u siebie zarówno osobom lubianym, jak i nielubianym (np. w przy-padku kierowania się w życiu zasadą „cel uświęca środki” przypisujemy tę zasadę innym ludziom).
Pytanie do uczestników szkolenia. Proszę podać przykład projekcji do-tyczący kontaktów funkcjonariuszy SG z cudzoziemcami.
Ze względu na funkcję projekcji możemy mieć do czynienia z:
a/ projekcją obronną, która motywowana jest obroną pozytywnej samo-oceny czy dążeniem do likwidacji nieprzyjemnych stanów i frustracji (np. po przeżyciu własnej porażki związanej z awansem zaczynamy z większą sympatią traktować tych, o których wiemy, że też ostatnio ponieśli jakąś porażkę – celem jest poczucie utożsamienia z innymi ludźmi, obrona przed myśleniem o sobie w kategoriach nieuka, nie-dorajdy itp.),
b/ projekcją nieobronną, gdzie występuje brak motywacji, a człowiek pa-trzy na świat i innych w sposób, w jaki potrafi, przez pryzmat wła-snych przekonań, uczuć, pragnień.
Ze względu na treść:
a/ projekcja przyczyn – przypisywanie własnych stanów, zachowań czy cech osobowych przyczynom zewnętrznym (np. stwierdzenie: „to nie
ja jestem nerwowy, tylko moja żona mnie cały czas wyprowadza z równowagi psychicznej”),
b/ projekcja stanów i cech – przypisywanie innym osobom własnych stanów psychicznych i cech, co prowadzi do upodobnienia podmiotu projekcji do innych, a w jej ramach:
– projekcja upodabniająca (w efekcie postrzegamy inną osobę jako podobną do mnie),
– projekcja komplementarna (w efekcie postrzegamy inną osobą jako posiadającą cechy uzupełniające moje własne).
W projekcji stanów i cech może pojawić się zasada kontrastu – przypi-sywanie innym cech przeciwstawnym własnym, co prowadzi do przecenia-nia różnicy pomiędzy sobą i innymi.
Fałszywe poczucie powszechności jest mechanizmem psychologicznym podobnym do projekcji, polega na generalizacji własnych cech, zachowań i przeżyć na wiele osób (np. wykonujących ten sam zawód), członków okre-ślonej zbiorowości ludzkiej (np. zwolenników okreokre-ślonej partii politycznej) lub ludzi w ogóle.
[Slajd 8]
Tendencja do zgodności między informacjami działa na rzecz ujednoli-cenia spostrzeżenia.
Ujednolicanie spostrzeżenia
Ujednolicenie, a tym samym uproszczenie spostrzeżenia ułatwia orienta-cję jednostki w otoczeniu i kontrolę nad nim, a przynajmniej zwiększa po-czucie kontroli nad otoczeniem. Ujednolicanie dokonuje się w oparciu o kilka procesów:
a/ wpływ pierwszego wrażenia
Pierwsze informacje działają na „umysł czysty”, gdy podmiot nie posia-da jeszcze ukształtowanych struktur poznawczych dotyczących posia-danej osoby – pierwsza impresja działa jako specyficzne nastawienie, ukierunkowuje i organizuje proces spostrzegania innej osoby, więc dalsze cechy i zachowa-nia innej osoby są spostrzegane przez pryzmat pierwszej impresji;
b/ rola cech centralnych i ukrytych teorii osobowości
– cechy centralne – te, które mają istotny wpływ na przypisywanie dalszych. Na przykład według Asha (amerykańskiego psychologa społecznego) cechy centralne: „życzliwy” i „chłodny” powodują przypisywanie kolejnych cech: bliski, przyjazny, bezpieczny z jednej strony i zdystansowany, nieprzyjazny, niebezpieczny z drugiej.
Najczęściej określenia przynależności kulturowej etnicznej i naro-dowej, rasowej, klasowej, zawodowej prowadzą także do przypi-sywania osobom tak określonym kolejnych cech.
Pytanie do uczestników szkolenia. Proszę wymienić cechy imigran-tów/cudzoziemców, które można traktować jako centralne, czyli takie które wpływają na przypisywanie dalszych cech,
– centralność/peryferyjność cech ma charakter względny (kontekstowy, sytuacyjny, czasowy). Przykładowo przynależność do określonego na-rodu w pewnych sytuacjach jest cechą centralną (np. konflikt między narodami, z których jeden jest „naszym” narodem) w innych traci na znaczeniu (np. praca w korporacji międzynarodowej, gdzie miejsce w strukturze firmy, zajmowane stanowisko jest ważniejsze niż przyna-leżność narodowa),
– w określaniu cech jako centralnych istotną rolę odgrywają właściwości spostrzegającego podmiotu, czyli system schematów i przekonań doty-czący innych ludzi (np. patrzymy na innych ludzi dzieląc ich na ucz-ciwych i nieuczucz-ciwych, dobrych i złych, ładnych i brzydkich itp.), – ukryte teorie osobowości – określają związki pomiędzy wyglądem i
za-chowaniem ludzi a cechami osobowościowymi ludzi oraz między jed-nymi cechami osobowościowymi i kolejjed-nymi z nich wyprowadzajed-nymi (np. jeżeli dana osoba jest życzliwa, to jest szczęśliwa i ma na przykład poczucie humoru; ludzie o niewielkich uszach są niemuzykalni i mają słabą pamięć),
– ukryte teorie osobowości umożliwiają szybko oceniać innych ludzi w oparciu o ograniczone informacje; te braki uzupełniane są przez da-ne zakodowada-ne w poznawczych schematach jednostki,
– ukryte teorie osobowości są efektem doświadczenia społecznego prze-jętego przez jednostkę w postaci stereotypów, uprzedzeń, naiwnej filo-zofii człowieka. Powstają także jako rezultat utrwalonych w danej kul-turze powszechnych skojarzeń językowych (np. wieśniak to…). Są również wynikiem indywidualnych doświadczeń zdobytych w kon-taktach z innymi, szczególnie z innymi znaczącymi (czyli osobami, któ-rych poglądy, postawy i zachowania są ważne dla naszego postępo-wania);
[Slajd 9]
c/ „halo efekt” – na podstawie pewnej cechy (cech) o silnej walencji (wartości) i określonym znaku (dodatnim lub ujemnym) przypisywa-ne są spostrzegaprzypisywa-nej osobie dalsze cechy o tym samym znaku:
– „halo efekt” pozytywny – np. na podstawie urody przypisuje się dalsze cechy, np. wysoką inteligencję czy silną motywację,
– „halo efekt” negatywny (inaczej efekt diabelski) – np. na podstawie braku taktu przypisuje się np. brak inteligencji, nieuczciwość, cho-ciaż brak jest podstaw do ich przypisywania. Halo efekt jest genera-lizacją afektywną, nieświadomą i nieracjonalną, prowadzi do de-formacji w spostrzeganiu ludzi.
Pytanie do uczestników szkolenia. Proszę podać przykład „halo efektu”
związany z pracą w SG.
d/ wpływ cech kontekstowych na ocenę cech ogniskowych
Ogniskowe to cechy aktualnie oceniane, kontekstowe stanowią tło dla oceny, pryzmat, przez który się tej oceny dokonuje – np. wpływ wielkości biustu na ocenę inteligencji kobiet, wpływ przynależności etnicznej na mo-ralność (cygan – złodziej).
Pytanie do uczestników szkolenia. Proszę podać przykład wpływu cech kontekstowych na cechy ogniskowe w oparciu o doświadczenia pracy w SG.
[Slajd 10]
Tendencja do przeceniania związków pomiędzy zachowaniami lub ce-chami innych osób
Tendencja ta przyjmuje dwojaką postać:
Tendencja ta przyjmuje dwojaką postać: