Jednostka szkoleniowa
PODSUMOWANIE + Do zapamiętania:
2. Jednostka szkoleniowa nr 7: Straż Graniczna jako instytucja totalna
3. Powiązanie z modułem baza wiedzy demonstratora
Słownik:
instytucja kultury (społeczna).
Bibliografia – wybór:
Baranowska A. (2013), Człowiek w instytucji totalnej. Kraków: Nomos.
Goffman E. (2011), Instytucje totalne. Gdańsk: Wydawnictwo Psychologiczne;
Kempiński M. (2002), Antropologiczne studium instytucji o charakterze totalnym.
„Kultura i Historia” nr 2, s. 87-100. (http://www.kulturaihistoria.umcs.lublin.
pl/archives/91) lub (http://www.kulturaihistoria.umcs.lublin.pl/wp-content/
uploads/2008/01/Kultura-i-Historia-nr-2.pdf)
[Slajd 2]
4. Cel jednostki
4.1. Wiedza
– istota i zasady funkcjonowania instytucji totalnej.
4.2. Umiejętności
– rozpoznawania w otoczeniu społecznym przejawów totalizowania in-stytucji, w ramach których szkoleni działają.
4.3. Postawy
– otwartość i unikanie wobec innych zachowań charakterystycznych dla traktowania podwładnych w instytucji totalnej.
5. Czas przeprowadzenia jednostki: 45 minut
[Slajd 3]
6. Przebieg jednostki
Przedstawienie treści dotyczących:
– instytucji totalnych, instytucji zamkniętych oraz instytucji zachłannych;
– cech Straży Granicznej sprzyjających totalizowaniu się tej instytucji.
Przeprowadzenie ćwiczenia.
Podsumowanie.
7. Opis jednostki jako procesu dydaktycznego
Jednostka składa się z wykładu i ćwiczenia i nie wymaga wcześniejszego przygotowania merytorycznego szkolonych. Wymaga natomiast przepro-wadzenia wcześniej jednostki nr 5 i 6 z tego projektu szkoleniowego. Szko-lący w postaci wykładu prezentuje treści zawarte w jednostce szkoleniowej.
Ćwiczenie ma na celu ugruntowanie prezentowanej wiedzy i odniesienie je do doświadczeń szkolonych wynikających z pracy w SG.
7.1. Treść wykładu
[Slajd 4]
Cechą przełożonych i personelu instytucji totalnej jest dążenie do znie-wolenia tożsamości członków organizacji poprzez uniformizację ich wyglą-du zewnętrznego, zastosowanie ścisłych ograniczeń w zakresie posiadania rzeczy osobistych, poddanie ścisłej dyscyplinie, podporzadkowanie perso-nelowi, ograniczanie kontaktów osobistych z innymi.
Dwie cechy instytucji wydają się kluczowe dla analizy stopnia jej stotali-zowania: stopień odizolowania od otoczenia oraz zakres zgodności funkcjo-nowania z modelem instytucji totalnej.
[Slajd 5]
Straż Graniczna – cechy sprzyjające procesom totalizacji instytucji 1/ przewaga więzi formalnych nad osobowymi,
2/ instytucja biurokratyczna o strukturze hierarchicznej,
3/ środowisko społeczne o własnym systemie uwarstwienia, 4/ zespół norm i tradycji,
5/ celowe działanie – powołanie do realizacji konkretnych potrzeb spo-łeczeństwa dotyczących problemów społecznych.
Pytanie do uczestników szkolenia. Proszę uzasadnić, dlaczego powyż-sze cechy sprzyjają totalizacji Straży Granicznej?
[Slajd 6]
W przypadku Straży Granicznej niewątpliwie ośrodki zamknięte dla cudzoziemców stanowią w największym stopniu o jej cechach instytucji totalnej.
Cechy ośrodków zamkniętych dla cudzoziemców:
1/ wszystkie aspekty życia przebiegają w tej samej przestrzeni i podlega-ją tej samej władzy zwierzchniej;
2/ każda faza codziennej aktywności jest realizowana w towarzystwie innych „pensjonariuszy” instytucji;
3/ wszystkie fazy codziennej działalności są ściśle zaplanowane, tak że każda z nich prowadzi nieuchronnie do kolejnej;
4/ różne narzucone kierunki działalności są ujęte w jednolity plan świa-domie skonstruowany dla realizacji oficjalnych celów instytucji;
5/ między personelem i podwładnymi występuje ostry podział, wyklu-czający możliwość ruchliwości między tymi dwiema grupami;
6/ informacje na temat losów członków instytucji są obwarowane klau-zulami dostępności i ograniczane do minimum;
7/ struktura pracy jest wprzęgnięta w 24-godzinny układ pracy, często wymaga motywów do pracy odmiennych aniżeli te charakterystyczne dla świata poza instytucją;
8/ istnienie rzeczywistych i symbolicznych barier oddzielających insty-tucje od świata zewnętrznego;
[Slajd 7]
Instytucje zamknięte (M. Foucault) posługują się charakterystycznymi instrumentami działania:
1/ hierarchiczna obserwacja – takie organizowanie przestrzeni, aby umożliwiało stałą obserwację tych, którzy się w niej znajdą:
– śledzenie nawiązywania relacji,
– utrzymanie populacji w miejscach „widocznych” stanowi punkt wyjścia do ich badania, poznania i kształtowania,
– w rzeczywistości może przybierać postać kontynuowanych i funk-cjonalnych inwigilacji,
– najważniejszą strategią hierarchicznej obserwacji jest minimalizo-wanie luk, w których obserwowani mogliby wytworzyć to, co nieu-chwytne dla władzy instytucji.
2/ normalizująca sankcja – czyli pozaprawne mikrokaranie i mikrona-gradzanie.
Może przybierać mikropenalizację:
– czasu (spóźnienia, przerwy w pracy itp.), – aktywności (nieuwaga, nieposłuszeństwo), – dyskursu (gadatliwość, bezczelność),
– ciała (niewłaściwa postawa, ubiór, nieodpowiednie gesty), – seksualności (nieskromność, nieprzyzwoitość).
Różne środki mikrokarania: od drobnych kar fizycznych (np. wykony-wanie nieprzewidzianych wcześniej prac fizycznych), po ograniczenia praw (np. brak zgody na otrzymanie w określonym terminie urlopu) i drobne upokorzenia (np. zlecenie prac degradujących posiadaną pozycję i status w instytucji).
W rzeczywistości karze podlega brak konformizmu – ma on być skory-gowany przez praktyki dyscyplinujące władzy.
Mikronagradzanie – nagrody i przywileje otrzymywane za dobre postę-powanie i praktyki.
[Slajd 8]
Według L. Cosera „instytucje zachłanne” to takie, które poszukują wy-łącznej i niepodzielnej lojalności wobec instytucji – próba redukcji żądań konkurujących ze sobą ról i statusów społecznych wobec osób znajdujących się we władaniu instytucji – współzawodnictwo o lojalność ma zazwyczaj charakter normatywny.
Instytucje zachłanne nie potrzebują fizycznego oddzielenia, przymus określonego działania jest przez ludzi bardziej zinternalizowany – przejawia się w ich totalnym zaangażowaniu.
Instytucje totalne natomiast opierają swoje działanie na totalnym, cią-głym pobycie członków świata podwładnych.
[Slajd 9]
Ć w i c z e n i e. Przejawy totalności Straży Granicznej (patrz 7.2)
[Slajd 10]
PODSUMOWANIE + Do zapamiętania:
Jakie cechy straży granicznej sprzyjają procesom jej totalizowania?
Jakimi instrumentami posługują się instytucje zamknięte według Foucault?
Na czym polega specyfika instytucji zachłannych według Cosera?
P o d s u m o w a n i e (odpowiedzi)
Są to: przewaga więzi formalnych nad osobowymi, instytucja biurokra-tyczna o strukturze hierarchicznej, środowisko społeczne o własnym syste-mie uwarstwienia, zespół norm i tradycji, celowe działanie – powołanie do realizacji konkretnych potrzeb społeczeństwa.
Te instrumenty działania to hierarchiczna obserwacja i normalizująca sankcja.
Takie instytucje oczekują bezwzględnej, wyłącznej i niepodzielnej lojal-ności swoich członków.
7.2. Ćwiczenia
Ć w i c z e n i e. Przejawy totalności Straży Granicznej
Celem ćwiczenia jest utrwalenie wiedzy dotyczącej cech instytucji total-nej i zamkniętej oraz kształtowanie umiejętności rozpoznawania zagrożeń, które mogą prowadzić do totalizowania się Straży Granicznej. W wymiarze postaw chodzi o poszerzenie świadomości i wrażliwości na przejawy totali-zacji funkcjonowania SG.
Czas trwania ćwiczenia: około 25 minut
Metoda: praca zespołowa szkolonych połączona z dyskusją Przebieg ćwiczenia:
1. Prowadzący dzieli szkolonych na dwie grupy.
2. Grupa pierwsza stara się znaleźć dowody na uzasadnienie tezy, że ośrodki zamknięte dla cudzoziemców są instytucjami totalnymi. Innymi słowy starają się znaleźć przykłady na posiadanie przez te ośrodki cech, które są świadectwem ich totalności.
3. Grupa druga szuka dowodów w funkcjonowaniu Straży Granicznej na pojawianie się w niej instrumentów świadczących o możliwości uznania jej za instytucję zamkniętą wg Foucault.
4. Po piętnastu minutach namysłu każda z grup prezentuje swoje ustale-nia, które komentowane są przez członków drugiej grupy.
5. Prowadzący na koniec podsumowuje efekty dyskusji.
8. Narzędzia sprawdzające
Test.
9. Narzędzia wykorzystane w trakcie szkolenia
Prezentacja PP, kartki papieru, przyrządy do pisania.