Jednostka szkoleniowa
PODSUMOWANIE + Do zapamiętania:
2. Jednostka szkoleniowa nr 6: Interakcje w świecie instytucji – przypadek instytucji totalnych
3. Powiązanie z modułem baza wiedzy demonstratora
Słownik:
instytucja kultury (społeczna).
Bibliografia – wybór:
Goffman E. (2011), Instytucje totalne. Gdańsk: Wydawnictwo Psychologiczne;
Kempiński M. (2002), Antropologiczne studium instytucji o charakterze totalnym.
„Kultura i Historia” nr 2, s. 87-100. (http://www.kulturaihistoria.umcs.lublin.
pl/archives/91) lub (http://www.kulturaihistoria.umcs.lublin.pl/wp-content /uploads/2008/01/Kultura-i-Historia-nr-2.pdf)
[Slajd 2]
4. Cel jednostki
4.1. Wiedza
– charakterystyka istoty i zasad funkcjonowania instytucji totalnych, – charakterystyka „świata podwładnych” w instytucji totalnej, – charakterystyka „świata personelu” w instytucji totalnej.
4.2. Umiejętności
– możliwość rozpoznania cech instytucji totalnych w otoczeniu społecz-nym, w którym szkoleni działają.
4.3. Postawy
– otwartość i unikanie stosowania wobec innych zachowań charaktery-stycznych dla traktowania podwładnych w instytucji totalnej.
5. Czas przeprowadzenia jednostki: 45 minut
[Slajd 3]
6. Przebieg jednostki
– wykład zawierający treści dotyczące:
1/ instytucji totalnych, ich podstawowych cech i rodzajów, 2/ charakterystyki „świata podwładnych” w instytucji totalnej, 3/ charakterystyki „świata personelu” w instytucji totalnej;
– ćwiczenie: Adaptacja pensjonariuszy otwartych i zamkniętych ośrod-ków SG;
– podsumowanie.
7. Opis jednostki jako procesu dydaktycznego
Jednostka składa się z wykładu i nie wymaga wcześniejszego przygoto-wania merytorycznego szkolonych. Wymaga natomiast przeprowadzenia wcześniej jednostki nr 5 z tego projektu szkoleniowego. Szkolący w postaci wykładu prezentuje treści zawarte w jednostce szkoleniowej. Przeprowa-dzone w trakcie zajęć ćwiczenie ma pomóc szkolonym zrozumieć zachowa-nia pensjonariuszy ośrodków zamkniętych, które wynikają z podejmowazachowa-nia różnych prób adaptacji do nowej i niezrozumiałej dla nich rzeczywistości.
W trakcie wykładu szkolący pobudza aktywność szkolonych za pomocą py-tań dodatkowych, mających na celu także ugruntowanie treści przekazywa-nych w czasie wykładu. Pytania aktywizujące odnoszą się do własprzekazywa-nych do-świadczeń szkolonych wynikających z pracy w SG. Odpowiedzi na pytania po-winny być skomentowane przez szkolącego w kontekście ich adekwatności.
7.1. Treść wykładu
[Slajd 4]
Instytucje totalne: podstawowe cechy i rodzaje [Slajd 5]
Instytucje totalne to instytucje, które charakteryzują się następującymi cechami:
1/ brak rozdziału miejsc pracy, zabawy i odpoczynku – osoby w tych samych miejscach prowadzą aktywności w ramach tych różnych sfer.
Niezwykle ważne jest to, że ten brak rozdziału miejsc pracy, zabawy i odpoczynku powoduje podporządkowanie aktywności w tych sfe-rach tej samej władzy (w przypadku więzienia jest to funkcjonariusz służby więziennej),
2/ ograniczenie do minimum intymności fizycznej – instytucje totalne ograniczają możliwości kreowania własnego świata odizolowanego od innych (np. w przypadku wojskowej służby zasadniczej szafka osobista żołnierza nie była w istocie jego szafką osobistą: po pierwsze mógł tam trzymać tylko rzeczy przewidziane regulaminem, po dru-gie, w każdej chwili mogła być kontrolowana przez przełożonych), 3/ planowość działań – w instytucjach totalnych wszelkie typy zachowań
i działań regulowane są przez plany, harmonogramy, regulaminy, 4/ ograniczony kontakt zewnętrzny – instytucje totalne ograniczają
kon-takt pozostających w nich osób ze światem zewnętrznym,
5/ omnipotencja władzy – w instytucji totalnej każdy przełożony ma tendencję do poszerzania posiadanej władzy i obejmowania nią sfer wcześniej nie objętych.
Pytanie do uczestników szkolenia. Czy możecie podać przykład takiego procesu poszerzania zakresu władzy przełożonych w sposób nieuzasadniony?
[Slajd 6]
Instytucje totalne sprzeciwiają się dwóm zasadom charakterystycznym dla współczesnego społeczeństwa:
– powiązania płacy z pracą, a szerzej adekwatności poniesionego wysił-ku wobec efektu w postaci zaspokajania potrzeb.
Pytanie do uczestników szkolenia. Proszę podać przykład takiej sytua-cji w oparciu o doświadczenia pracy w SG?
– wolności życia rodzinnego, czyli ograniczania możliwości kontaktu z najbliższymi.
[Slajd 7]
Możemy wyróżnić pięć grup instytucji totalnych:
1/ gromadzące osoby niedołężne i jednocześnie nieszkodliwe społecz-nie, czyli takie osoby, które wymagają pomocy innych i ta pomoc mo-że być przekazana instytucjonalnie (np. domy starców, hospicja), 2/ gromadzące osoby niezdolne do samodzielnej egzystencji i społecznie
niebezpieczne, chociaż to zagrożenie nie jest intencjonalnie wywołane przez te osoby (np. oddziały chorób zakaźnych w szpitalach),
3/ gromadzące osoby intencjonalnie niebezpieczne społecznie (np. prze-stępcy umieszczeni w więzieniach, pensjonariusze ośrodków zamknię-tych SG),
4/ gromadzące osoby realizujące określone, zazwyczaj wyspecjalizowa-ne cele instrumentalwyspecjalizowa-ne (np. funkcjonariusze jednostek wojskowych, funkcjonariusze jednostek SG),
5/ gromadzące osoby wycofujące się ze społeczeństwa, zajmujące w jego ramach różne enklawy (np. zakony religijne).
[Slajd 8]
W instytucjach totalnych można wyróżnić dwie grupy uczestników, tzw.
podwładnych i tzw. personel.
„Świat podwładnych” i jego charakterystyka
Cechą charakterystyczną podwładnych jest oderwanie od kultury macie-rzystej, przez którą są ukształtowani wchodząc do instytucji.
Wejście do instytucji z punktu widzenia psychicznego oznacza:
1/ degradację osobowości poprzez proces standaryzacji i depersonaliza-cji (np. uniformizacja ubioru),
2/ deprywację osobowości poprzez oddziaływanie władzy grupowej (polecenie podwładnemu może wydać każdy członek personelu), wy-soce sankcjonującej, stosującej rozszerzony system kar,
3/ utrzymywanie napięcia psychicznego w wyniku oderwania od kul-tury macierzystej i zazwyczaj braku jednoznaczności norm nowej kultury w instytucji totalnej.
System nagród i kar wobec podwładnych posiada szereg cech wpływa-jących na ich zachowania:
1/ kary i przywileje są sposobem organizowania życia w instytucji totalnej, 2/ sam proces wydobywania się spod władzy instytucji totalnej jest
włą-czony do systemu przywilejów,
3/ system wtórnego przystosowania – uzyskiwanie zakazanych na-gród/gratyfikacji bądź nana-gród/gratyfikacji oficjalnie dozwolonych niedozwolonymi środkami bez bezpośredniego sprzeciwiania się per-sonelowi – powstanie kodeksu oraz „kuchennej hierarchii” (np. „fala”
w wojsku, „system grypsowania” w więzieniach).
[Slajd 9]
Podwładni starają się zaadaptować do szczególnych warunków funkcjono-wania w instytucji totalnej. Stosują w tym celu szereg technik adaptacyjnych:
1/ wycofanie się z sytuacji – unikanie kontaktu z personelem, wykony-wanie wszelkich przewidzianych regulaminem czynności, ale tak, aby ostatecznym celem działalności było zapewnienie sobie spokoju, 2/ taktyka buntu – chęć zwrócenia uwagi na siebie i swoje potrzeby
po-przez łamanie regulaminu. Wykorzystanie zasad funkcjonowania in-stytucji totalnej, w której regulaminy dotyczą także personelu i ma on ograniczone regulaminowo formy reakcji. Ponadto personel ma swo-ich przełożonych, którym stara się pokazać panujący porządek w in-stytucji, w związku z czym, jeżeli jest to tylko możliwe, skłonny jest iść na pewne ustępstwa wobec podwładnych konsekwentnie łamią-cych obowiązujące zasady i normy,
3/ zadomowienie – polega na nawykowym przyjęciu zasad obowiązują-cych w instytucji totalnej, które ma na celu uzyskanie nie tyle nieza-leżności, ile poczucia braku nękania przez członków personelu, 4/ konwersja – oznacza zmiany osobowościowe podwładnego, który
za-czyna myśleć i działać zgodnie z zasadami i normami obowiązujący-mi w instytucji totalnej, uznając je za własne,
5/ taktyka zimnej kalkulacji – wykorzystywanie zasad i norm obowiązu-jących w instytucji totalnej dla osiągnięcia osobistych celów, oznacza np. świadome odwoływanie się do przepisów regulaminu, które ograniczają swobodę działania członków personelu.
Ć w i c z e n i e. Adaptacja pensjonariuszy otwartych i zamkniętych ośrod-ków SG (patrz 7.2)
[Slajd 10]
„Świat personelu” i jego charakterystyka
Personel to osoby uprzywilejowane w instytucji totalnej, zawdzięczające swoją pozycję zasadom organizacyjnym instytucji (np. pracownicy służby więziennej, pracownicy SG w zamkniętych ośrodkach SG).
Podstawowym problemem funkcjonowania personelu jest specyficzny klimat moralny w instytucji i swoisty sposób obowiązywania w niej między-ludzkich norm. Problem polega na odmienności tej rzeczywistości od świata poza pracą, świata „normalnego”. Specyficzna pozycja podwładnych w in-stytucji totalnej sprawia, że posiadają oni ograniczoną podmiotowość, są często traktowani przedmiotowo, jak rzeczy. W świecie „normalnym” na-tomiast obowiązuje członków personelu traktowanie innych w sposób podmiotowy. Zdarza się w efekcie, że część personelu wskutek tego
funk-cjonowania w dwóch odmiennych normatywnie światach ma kłopoty psy-chiczne, czego skutkiem może być na przykład nadużywanie alkoholu.
[Slajd 11]
Personel – podwładni: cechy relacji [Slajd 12]
PODSUMOWANIE + Do zapamiętania:
Jakie cechy posiadają instytucje totalne?
Jakie istnieją rodzaje instytucji totalnych?
Jakie są techniki adaptacyjne podwładnych w instytucji totalnej?
Co charakteryzuje „świat personelu”?
P o d s u m o w a n i e (odpowiedzi)
Cechy instytucji totalnej to brak rozdziału miejsc pracy, zabawy i ograni-czenie do minimum intymności fizycznej, planowość działań, ograniczony kontakt zewnętrzny oraz omnipotencja władzy.
Są to instytucje gromadzące osoby: niedołężne i jednocześnie nieszko-dliwe społecznie, niezdolne do samodzielnej egzystencji i nieintencjonalnie społecznie niebezpieczne, intencjonalnie niebezpieczne społecznie, realizują-ce określone i zazwyczaj wyspecjalizowane realizują-cele instrumentalne, wycofująrealizują-ce się ze społeczeństwa.
Techniki adaptacyjne to: wycofanie się z sytuacji, bunt, zadomowienie, konwersja, taktyka zimnej kalkulacji.
Cechą charakterystyczną świata personelu jest jego funkcjonowanie w dwóch odmiennych rzeczywistościach: zasadami i normami obowiązują-cymi w instytucji totalnej oraz odmiennymi zasadami i normami obowiązu-jącymi w rzeczywistości poza instytucją totalną, w której uczestniczą poza wykonywaną pracą.
7.2. Ćwiczenia
Ć w i c z e n i e. Adaptacja pensjonariuszy otwartych i zamkniętych ośrod-ków SG
Celem ćwiczenia jest utrwalenie wiedzy dotyczącej sposobów adaptacji podwładnych w instytucji totalnej i umiejętność ich rozpoznawania w prak-tyce na przykładzie procesów adaptacyjnych pensjonariuszy ośrodków
otwartych i zamkniętych SG. Celem ćwiczenia jest kształtowanie postawy zrozumienia wobec zachowań pensjonariuszy ośrodków zamkniętych, które wynikają z podejmowania różnych prób adaptacji do nowej i niezrozumiałej dla nich rzeczywistości. Ponadto celem ćwiczenia jest kształtowanie umie-jętności pracy w zespole. W ćwiczeniu odwołujemy się do doświadczeń i wiedzy potocznej uczestników.
Czas trwania ćwiczenia: około 20 minut
Metoda: praca w zespołach połączona z komentarzem.
Przebieg ćwiczenia:
1/ Podział szkolonych na 2-3 osobowe zespoły.
2/ Każdy z zespołów stara się w ciągu 5 minut opisać jedną z technik adaptacyjnych podwładnych w instytucji totalnej, korzystając z do-świadczeń pracy w ośrodkach zamkniętych SG.
3/ Szkolący prosi wybrane zespoły o przedstawienie sporządzonego opisu, a pozostałych uczestników szkolenia o komentarze dotyczące poprawności dobranych przykładów.
4/ Ćwiczenie kończy krótkie podsumowanie szkolącego dotyczące za-prezentowanych przykładów technik adaptacyjnych.
Potrzebne materiały do przeprowadzenia ćwiczenia:
– kartki papieru i przyrządy do pisania dla szkolonych
8. Narzędzia sprawdzające
Test.
9. Narzędzia wykorzystane w trakcie szkolenia
Prezentacja PP.