Panny. Pierwsza wzmianka o istnieniu kościoła pochodzi z r. 1414. Wtedy to proboszcz Henryk Czetheras został zastąpiony przez Jana Humulatorisz. Jako parafialny wymieniony zostaje w r. 141865. Obecny zbudowany został w l. 1568 - 1569 staraniem Jana Cyrusa, opata wrocławskiego klasztoru premonstraten-sów66. W protokole wizytacji z r. 1651 wzmiankowana była polichromia wnę-_____________________________________________________________________
62 Tamże. 63 Tamże. 64 Tamże.
65 H. Neuling, dz. cyt., s. 154; J. Heyne, Dokumentierte Geschichte..., I, s. 213.
66 Kościół wzniesiono w stylu gotycko-renesansowym. Położony pośrodku wsi, na cmen-tarzu grzebalnym otoczonym murem z kamienia łamanego i cegły. Jest on murowany z kamienia łamanego i cegły, tynkowany. Krótkie prezbiterium zamknięte zewnątrz trójbocz-nie, wewnątrz półkoliście, przy nim od północy zakrystia na rzucie prostokąta. Nawa i kruchta przy niej od południa prostokątne, od zachodu na osi kwadratowa wieża. Prezbite
trza i strop z dekoracją snycerską oraz drewniany dach. Remontowany był kil-kakrotnie. W l. 1666—7 dokonano reperacji pokrycia części dachu, w l. 1715 i 1889 wykonano nowe tynki, naprawiono dach, odmalowano wnętrze. W roku 1901 wykonano nowy hełm na wieży, a w r. 1926 przeprowadzono całkowity remont wieży. W tym też czasie Edward Theinert, organomistrz wrocławski wy-konał nowe organy.
7. Kostomłoty – kościół parafialny pod wezwaniem św. Gotarda. Po śmierci
papieża Celestyna III premonstratensi, chcąc umocnić swoje dotychczasowe dobra, wobec niepewnych sytuacji wystosowali prośbę do papieża Innocente-go III o wzięcie pod opiekę klasztoru wraz z jeInnocente-go posiadłościami. Takie po-twierdzenie papież wydał 12 sierpnia 1201 r. Pośród wielu zakonnych włości można odnaleźć dobra kostomłockie i ecclesia sancti Godardi in Costomlot67. Obecny budynek kościelny został wzniesiony w większej części z materiału bu-dowlanego jakim był kamień łamany. Wybudowano go pod koniec średniowie-cza, w połowie XIV w. w stylu gotyckim. Jego rozbudowa miała miejsce około r. 1585 (zachował się portal w kruchcie południowej z tego okresu). Kościół restaurowany był w latach 1818-181968.
__________________________________________
rium i zakrystia sklepione kolebką (w prezbiterium głębokie lunety z wyciągniętymi szwami), w nawie i kruchcie strop. Łuk tęczy zamknięty półkoliście. W prezbiterium w ścianie połu-dniowo-wschodnim i północno-wschodnim trzy wnęki różnej wielkości zamknięte łukiem odcinkowym z około r. 1568 - 9, m.i. wnęka na sakramentarium, zakratowana. Otwory okien-ne w nawie i prezbiterium duże, prostokątokien-ne, zamknięte odcinkiem łuku, rozglifiookien-ne do wewnątrz, nadto w nawie od zachodu i w zakrystii prostokątne, okratowane. Portale z piaskowca, zamknięte półkoliście: l-2. z prezbiterium do zakrystii i z kruchty południa do nawy oprofilowane od jednej trzeciej wysokości, na ościeżach pierwszego, w którym drew-niane drzwi z żelazną antabą renesansową, inskrypcja (częściowo czytelna) z datą 1569 oraz znak kamieniarski; 3. z kruchty pod wieżą do nawy opatrzony datą 1568. Elewacje bez podziałów, prezbiterium i południowo-wschodni narożnik nawy oraz wieża od zachodu opięte szkarpami. Wieża czterokondygnacjowa z zamkniętymi łukiem odcinkowym otwora-mi okiennyotwora-mi. Nad wejściem, nie na osi, tablica piaskowcowa z płaskorzeźbionym herbem Jana Cyrusa, opata klasztoru premonstratensów we Wrocławiu i z inskrypcją fundacyjną, w której m.i. data konsekracji tutejszego kościoła 1569. Dachy kryte dachówką: dwuspadowe nad nawą, prezbiterium i kruchta południowa, pulpitowy nad zakrystią, na wieży wysoki namiotowy zwieńczony chorągiewką z datą 1715. Zob. Katalog zabytków, s. 42-44; J. Man-dziuk, Katalog..., s. 23.
67 Regesten nr 75; E. Michael, Die schlesische Kirche und ihr Patronat im Mittelalter
unter polnischem Recht, Görlitz 1926, s. 214.
68 Zob. G. Grundmann, K. P. Schinkel, Schlesien, Berlin 1941, s. 160-164; Visitationsberichte I, s. 107-108, 290, 293, 419; H. Lutsch, dz. cyt., s. 471; A. Moepert, Die Ortsnamen..., s. 43; H. Neuling, dz. cyt., s. 136-137; J. Pilch, dz. cyt., s. 117; Handbuch der Historischen Stätten.
8. Milin – kościół parafialny pod wezwaniem św. Michała Archanioła. Po raz
pierwszy istnienie kościoła wywnioskować możemy z dokumentu datowanego na 2 maja 1297 r., kiedy pleban de Furstenow poświadcza dokument księcia świdnickiego Bolka I wydany dla klasztoru w Kamieńcu69. Obecny zbudowany zapewne w pierwszej połowie XIV w.70 W czasach reformacji przejęty przez ____________________________________________________________________________
69 Regesten nr 2466; H. Neuling, dz. cyt., s. 62-63.
70 Obecny kościół został wybudowany w stylu gotyckim. Położony on był pośrodku wsi, na cmentarzu grzebalnym otoczonym murem. Budowla ta była murowana z kamienia i cegły, tynkowana. Prezbiterium na planie prostokąta, dwuprzęsłowe, przy wschodnim przęśle z prostokątną zakrystią; nawa na planie wydłużonego prostokąta, niewiele szersza od pre-zbiterium, przy niej od południa prostokątna kaplica, od północy kwadratowa kruchta i od zachodu na osi kwadratowa wieża. W prezbiterium sklepienie krzyżowe z żebrami o przekro-ju trapezowym, wspartymi na piramidkowych wspornikach, na wsporniku południowo-wschodnim ludzka maska; zworniki tarczowe, wschodni w formie rozetki; między przęsłami masywny gurt, szeroko rozpięty, o lekko zaostrzonym łuku, wsparty na filarach przyścien-nych. Nawa kryta stropem z fasetą, w zakrystii nieregularna kolebka, w kaplicy kolebka z lunetami, w kruchcie sklepienie żaglaste. Arkada tęczy ostrołukowa, kaplica otwarta arka-dą zamkniętą półkoliście. Wokół prezbiterium i nawy ścianka odwilżająca w formie wysokie-go cokołu z profilowanym gzymsem. W północnej ścianie prezbiterium prostokątna wnęka na sakramentarium, z kratą barokową koniec w. XVII o motywach wici akantowej. Otwory okienne obustronnie rozglifione, zamknięte odcinkiem łuku. W prezbiterium w ścianie wschodniej wnęka po zamurowanym oknie ostrołukowym. W zakrystii otwory okienne prostokątne, w ostrołukowych wnękach; pod oknem od zachodu kwadratowa wnęka. W przyziemiu wieży okrągłe okienka w głębokich wnękach. Otwory drzwiowe: z prezbite-rium do zakrystii zamknięte półkoliście, w nim drzwi w. XVI okute blachą z rozetkami oraz z antabą i zamkiem; z nawy do kruchty i przyziemia wieży o łuku odcinkowym. Zewnątrz kościół opięty szkarpami bezuskokowymi, krytymi dachówką; na południowej szkarpie pre-zbiterium płaskorzeźba Pieta, kamienna z XIX w. Wieża czterokondygnacjowa o zaokrąglo-nych narożach ujętych pilastrami toskańskimi; dwie górne kondygnacje wydzielone gzym-sami i przełamującymi się belkowaniami, otwory okienne zamknięte półkoliście; portal w kamiennym obramieniu, z klińcem w kluczu, nad nią hemisferyczna wnęka. Dachy kryte dachówką: dwuspadowe nad nawą, prezbiterium, kaplicą i kruchtą, pulpitowy nad zakry-stią, na wieży hełm cebulasty z latarnią, obity gontem. — Wyposażenie wnętrza jednolite, neogotyckie z l. 1882-5 autorstwa Józefa Elsnera, architekta z Monachium, oraz malarza i pozłotnika Karola Krachwitza Mł. z Ząbkowic Śląskich, złożone z ołtarza głównego, trzech ołtarzy bocznych, ambony i chóru muzycznego. W kaplicy Św. Krzyża ołtarz klasycystycz-ny ok. 1825, architektoniczklasycystycz-ny, ujęty parą korynckich kolumn, dźwigających półkolistą, pro-filowaną archiwoltę, z rzeźbami Marii i św. Jana Ewangelisty i w polu głównym obrazem Chrystusa na krzyżu; w antependium obraz Chrystusa w grobie koniec w. XIX. Płyta na-grobna Nickela von Seidlitz (zm. 1521), piaskowcowa, heraldyczno-inskrypcyjna. Mon-strancja rokokowa z XVIII w., promienista, w glorii figurki Boga Ojca i Ducha Św. w postaci gołębicy; stopa owalna z trybowanymi uskrzydlonymi główkami aniołków, owocami winne-go grona i rocaillami. Dzwon „Anna” wg inskrypcji na nim wykonany w r. 1827 przez E. B.
protestantów. Od r. 1654 przejęty ponownie przez katolików. W okresie wojny trzydziestoletniej (ok. r. 1638) został zniszczony pożarem. Spłonął wtedy dach, zawaliło się sklepienie. Przez ten fakt przez ponad trzydzieści lat był opuszczony. Wierni obsługiwani byli przez proboszcza z Maniowa Wielkiego. W l. 1677-9 odbudowany. Wykonano nowy dach i strop w nawie, wystawiono kaplicę św. Krzyża. W r. 1706 były wzmiankowane dwie empory i drewniana wieża, istnie-jąca jeszcze w r. 1723 (ok. połowy w. XVIII już jej brak). W r. 1789 położenie dachu gontowego i wzmocnienie szkarp. W r. 1824 pożar, z którego ocalały mury magistralne oraz sklepienia prezbiterium i zakrystii. Spłonęła niewiele wcze-śniej przed pożarem wystawiona wieża. Bezpośrednio po pożarze odbudowa staraniem parafian i patrona kościoła, Augusta, księcia pruskiego. Kościół był wielokrotnie remontowany: w r. 1858 naprawa sklepienia w prezbiterium, re-mont dachu i pobielenie wnętrza, w r. 1869 - nowy dach, w r. 1881 - nowy hełm na wieży na wzór dawnego, sprzed pożaru z r. 1824, w l. 1882 - 1883 - remont budynku, nowe wyposażenie wnętrza, w l. 1929 i 1932 wykonano we wnętrzu wysoki cokół zapobiegający zawilgoceniu ścian, nowe tynki.