Liczba katolików, protestantów i członków innych wyznań

Pierwsze dane o stanie liczbowym wiernych zamieszkujących okręg kącki zachowały się w schematyzmie z r. 1724. Według niego okręg zamieszkiwało 12 230 osób, z czego 4 895 stanowili katolicy a 7 336 protestanci. Rozmiesz-czenie katolików i protestantów w poszczególnych parafiach i ich stosunek pro-centowy podaje poniższa tabela.

Tabela nr 9 Liczba katolików i protestantów w r. 1724127

Parafia Liczba katolików Liczba protestan. Ogólna liczba

Kąty 1111 56 1167 Milin 242 435 677 Pełcznica 519 184 703 Piotrowice 300 590 890 Chmielów 330 627 957 Zachowice 282 - 282 Sośnica 396 340 736 3180 2232 5412

Z analizy powyższej tabeli wynika, że rozmieszczenie katolików na tere-nie całego okręgu było tere-nierównomierne. Zauważamy, że znajdowały się na nim tereny, gdzie większość stanowili protestanci (Milin, Piotrowice, Chmielów), jak i tereny zamieszkiwane przez 95% katolików (Kąty Wrocławskie). Tak nierów-nomierne rozłożenie tych grup wyznaniowych było wynikiem przede wszystkim stosunków własnościowych tych ziem. Miasto Kąty i okoliczne dobra przez wieki należały do biskupa wrocławskiego, a Pełcznica do klasztoru św. Wincen-tego z Wrocławia.

Poniższe tabele ukazują nam stan liczbowy katolików, protestantów oraz inno-wierców w l. 1842 - 1929. Tabela nr 10, 11, 12.

_________________________________________________________________________ 127 Schematismen... 1724 und 1738, s. 80-82.

Analizując powyższe tabele zauważamy, że stan liczbowy katolików z 12 249 w r. 1842 nieustannie wzrastał do r. 1891 i wynosił 15 155 wiernych. Następne lata wykazują nieustanną tendencję spadkową liczby katolików, gdzie w r. 1929 jest ich już tylko 12 915. Jedną z głównych przyczyn wzrastającej a później spadającej liczby katolickiej ludności na omawianym terenie były kwestie go-spodarcze. Przykładem mogą służyć tu dane parafii Sośnica. W r. 1855 za-mieszkiwało tu 1027 katolików i 737 protestantów. Liczba wzrosła w r. 1865 do 1061 i 810. Następne lata wskazują tendencję spadkową. Po przeanalizo-waniu historii wsi okazało się, że w tym okresie ówczesny właściciel dóbr so-śnickich wybudował tu cukrownię. Po jej uruchomieniu zaistniała potrzeba za-trudniania wielkiej rzeszy robotników. Dlatego też z różnych stron Śląska przy-bywali pracownicy wraz ze swymi rodzinami, by tu znaleźć miejsce pracy. Pod koniec r. 1886 zaprzestano produkcję cukru i zamknięto fabrykę. Nastąpiła te-raz faza odpływu robotników z Sośnicy w inne strony Śląska, w poszukiwaniu pracy. Podobną sytuację mieli wyznawcy Kościoła ewangelicko-augsburskie-go, gdyż i tu zauważa się systematyczny odpływ ludności. W r. 1855 liczba protestantów zamieszkujących archiprezbiterat kącki, wynosiła 11 706. Do roku 1865 liczba ta wzrosła do 13 209. Następne lata wykazują stałą tendencję spad-kową do 11 645 w r. 1907. Na podstawie analizy stosunków procentowych wynika, że w r. 1855 archiprezbiterat zamieszkiwało 54,77% katolików, a 45,23% protestantów. Stosunek procentowy ulegał niewielkim wahaniom i wyniósł np. w r. 1912 – 52,97% katolików i 47,03% protestantów. Dzięki tym obliczeniom możemy wysnuć wniosek, że odpływ katolickiej ludności z archi-prezbiteratu nie był wynikiem zmiany wyznania, lecz ubóstwem, wojną francu-sko-pruską czy pierwszą wojną światową, która pociągnęła za sobą śmierć wielu kąckich wiernych.

Pośród katolickiej i protestanckiej ludności archiprezbieratu kąckiego odnotowujemy obecność innych grup religijnych. Największą z nich liczebnie to członkowie wyznania Mojżeszowego - Żydzi. Grupa ta przeważnie zamieszki-wała w mieście Kąty. W r. 1823 po raz pierwszy znalazł tu miejsce swego osie-dlenia Isak Meier Warschauer. Zajmował się on handlem towarów. Kupił on przy „Zürne” kawałek pola na miejsce swego pochówku.

W r. 1855 zamieszkiwało ich tutaj 40 osób. Ich obecność odnotować można także w Kostomłotach, Piotrowicach i Mietkowie. Ale była ona bardzo krótka. W Mietkowie w r. 1907 była jedna osoba przyznająca się do tej grupy religijnej. Przypuszcza się, że pojawiali się w tych miejscowościach, kiedy roz-kwitał przemysł i znikali z nich szybko, kiedy on był już na etapie likwidacji. W czasie największej prosperity dla cukrowni w Sośnicy w r. 1867 ich liczba

w Kątach wzrosła aż do 65 osób, a w Kostomłotach wynosiła 25. Dwa lata później w Kątach liczba ta osiągnie swoje apogeum 69, gdy tymczasem w Ko-stomłotach spadła do 15, ale za to pojawiły się 2 osoby w Piotrowicach. Kiedy pod koniec r. 1887 zamknięto cukrownię w Sośnicy rodziny żydowskie rozpo-częły wędrówkę w poszukiwaniu pracy do innych miejscowości. Całkowicie opuścili Kostomłoty i Piotrowice i w dużej części Kąty, także liczba ich tu spadła do 19 osób . Od tego też czasu aż do 1945 r. na terenie archiprezbiteratu liczba ta była stała i wynosiła przeciętnie 10 - 20 osób.

Warto to wspomnieć, że źródła wymieniają obecność baptystów, staro-luteran i starokatolików. Najliczniej z tych grup reprezentowani byli baptyści. Najwięcej zwolenników mieli oni na terenie parafii Maniów Wielki we wsi Woj-narowice. Musieli oni pojawić się tam po r. 1880, gdyż dopiero źródła z r. 1887 odnotowują obecność aż 11 osób. Tak duża liczba sugerować może, że była to rodzina lub dwie, które ze swojego poprzedniego miejsca zamieszkania posta-nowiły przenieść się i stworzyć w jednej miejscowości silny ośrodek „ewangeli-zacyjny”. Że tak mogło być, świadczy pojawienie się w tym samym czasie 10 osób w oddalonej 2 km od Wojnarowic wsi Okulicy (parafia Milin). Tutaj roz-poczęli swoją działalność „ewangelizacyjną”. Ich efektem było nakłonienie do wystąpienia z Kościoła katolickiego czterech osób z sąsiedniej wsi Proszkowi-ce. Okres ich działalności nie był długi. Apogeum ich działalności był r. 1895, kiedy to w Wojnarowicach mieszkało 10 baptystów, a w Proszkowicach 6. Zwerbowano także po jednej osobie w Wawrzeńczycach i Czereńczycach. Po r. 1900 źródła nie odnotowują ich obecności już w Wojnarowicach i Proszko-wicach. Można przypuszczać, że opuścili te wsie, może z braku efektów ewan-gelizacyjnych i przenieśli się na inny teren. W źródłach z l. 1907 – 1929 nie podawano przynależność do konkretnej grupy religijnej lecz określano ich ogól-ną nazwą „innowiercy”. W r. 1907 w Pełcznicy było 7 innowierców, w Bukowie było ich dwóch, po jednym w Maniowie Wielkim, Wawrzeńczycach i Czereń-czycach . W r. 1912 najwięcej ich było w Sośnicy, bo 16 osób. Z mieszkańców Pełcznicy pięć osób nie należało ani do Kościoła katolickiego ani do protestanc-kiego, a w Maniowie Wielkim – jedna. Po pierwszej wojnie światowej wszyscy ci innowiercy zniknęli prawie całkowicie z terenu archiprezbiteratu kąckiego. Ich obecność i to w dużej liczbie odnotowują źródła z r. 1929. W Kątach zanoto-wano 60 innowierców, a w Wilkowie tylko jeden. Natomiast pojawiły się oso-by, które deklarowały się jako nie wierzące. W Kątach było ich 20 osób i w Zachowicach jedna. We wsi Proszkowice źródła odnotowały w r. 1887 obecność staroluteranina i czterech starokatolików.

ROZDZIAŁ II

MIEJSCA ŚWIĘTA

1.Kościoły i ich wyposażenie

Centralnym ośrodkiem parafii był kościół parafialny, zwykle najokazal-szy budynek w okolicy, stojący najczęściej w centralnym miejscu miasta lub wsi i wyróżniający się pewnymi odmiennymi cechami architektonicznymi od pozo-stałych zabudowań. Jego architektura oraz program malarski, zwłaszcza w okresie baroku, skłaniały do refleksji religijnych. Dzwony kościelne wyznaczały czas p r a c y , m o d l i t w y i o d po c zynk u 1. Sam budynek był miejscem modlitwy, naucza-nia katechizmu, często schronieniem na wypadek wojny.

Do początków XVII w. kościoły w archiprezbiteracie były drewniane, jak np. w Pełcznicy i Ramułtowicach2. Jedynie kościoły parafialne w Sośnicy i Chmielowie były murowane3. Z biegiem lat odchodzono od drewna jako ele-mentu nośnego, zastępując go cegłą np. Pełcznica, Kąty4. W Ramułtowicach drewnianą świątynię rozebrano stosunkowo dość późno, bo w r. 18755. Była to jedyna drewniana świątynia, która przetrwała prawie do końca XIX w. We wszystkich pozostałych kościołach stosowano cegłę i kamień jako podstawowy budulec nośny. Drewno stosowano przy konstrukcjach stropowo - dachowych, jak np. w kościele św. Gotarda w Kostomłotach.

Na podstawie badań możemy stwierdzić, że nowo wybudowane ko-ścioły były stawiane z funduszów pochodzących w całości lub większej części od patrona. Założycielem wsi Ramułtowice w r. 1294 i budowniczym pierw-________________________________________________________________

1 L.A. Veit, L. Lenhart, Kirche und Volksfrömmigkeit im Zeitalter der Glaubenskämpfe, München - Wien 1965, s. 133-136.

2 E. Promnitz, dz. cyt., s. 39; Real-Handbuch 1929, s. 79; A. Moepert, Die Ortsnamen des K r e i s e s N e u m a r k t , Breslau 1935, s. 65 (Ramułtowice).

3 H. Hofmann, Die Kirche zu Schosnitz, s. 10. 4 A. Moepert, Die katholischen Kirchen..., s. 5-8. 5 Real-Handbuch 1929, s. 79.

szego ośrodka ewangelizacyjnego tamże był rycerz Ramfeld (Romuald).6 Ko-ściół w Siedlakowicach był zapewne wybudowany z funduszy biskupa wro-cławskiego, gdyż należały one do jego włości. Podobnie było z kościołem w Bukowie, który należał do dóbr biskupa wrocławskiego aż do 1810 r. Istnie-nie parafii zostało potwierdzone już w bulli protekcyjnej Innocentego IV z 1245 roku Kościół wzniesiony w 1260 r. w stylu romańskim, przebudowany w XIV w. w stylu gotyckim. Natomiast kościół w Kilianowie został wybudowany w l. 1568 - 1569 staraniem Jana Cyrusa, opata wrocławskiego klasztoru premon-stratensów7. Tenże sam opat wzniósł kościół filialny w Wojtkowicach w r. 15698. Zapewne całkowity koszty budowy był pokrywany z kasy zakonnej premon-stratensów, do których wsie Kilianów i Wojtkowice należały. Do patronów na-leżała również odbudowa, konserwacja, wyposażenie wnętrza i niekiedy utrzy-manie proboszcza. W zamian otrzymywali przysługujące im przywileje. Z wy-datną pomocą przychodzili również parafianie, przeznaczając na budowę nowej świątyni lub jej konserwację poważne sumy. Gdy patron nie chciał wyasygno-wać odpowiedniej sumy np. na remont kościoła, jego wyposażenie, a wierni sami z własnych funduszy nie byli w stanie zakupić np. dzwonu itd. wtedy pro-boszczowie zwracali się do różnych dobrodziejów o sponsorowanie danego dzieła. Najczęściej zdarzało się to w parafii Chmielów czy Rogów9, które było pod względem uposażenia najuboższe. Warto tu wspomnieć o stowarzyszeniu Nieustającej Adoracji Najświętszego Sakramentu i Pomocy Biednym Kościo-łom, tzw. Paramenten - Verein z Wrocławia, które przychodziło takim ubogim parafiom z pomocą. Według zachowanych informacji źródłowych z tej formy pomocy korzystały następujące parafie: Rogów, Maniów Wielki, Milin10. W roku 1905 członkowie stowarzyszenia ofiarowali dla kościoła w Stróży kapę za 50 marek11.

Warto tu wspomnieć o istotnej roli, jaką odgrywali witrykusi w opiece nad kościołami. Ich głównym zadaniem było czuwanie i zarządzanie majątkiem _________________________________________________________________

6 A. Moepert, Die Ortsnamen..., s. 65. 7 Katalog zabytków, s. 42.

8 Tamże, s. 170.

9 O ubóstwie i biedzie proboszcza i parafii w Rogowie w l. 1847 – 1848 wspomina sam jej duszpasterz Benedykt Moser w notatce zamieszczonej w SchK 16(1847), s. 16 i 1(1848), s. 11.

10 W r. 1873 członkowie stowarzyszenia ofiarowali dla kościoła w Maniowie Wielkim i Mili-nie fioletowe ornaty, a dla Rogowa fioletowy ornat i nakrycie na cyborium. SchK 38(1873), s. 453.

kościelnym, troska o zaopatrzenie kościoła w potrzebny sprzęt i paramenty, dbanie o wino i światło. Prawo to przysługiwało im z ustanowienia Kościoła na podsta-wie ustaw synodalnych. Majątkiem ściśle kościelnym zarządzali oni wspólnie z proboszczem, z którym stanowili „Collegium Ecclesiasticum”. Bez zgody i wiedzy proboszcza nie wolno im było dysponować funduszem kościelnym. Prawo udziału witrykusów w zarządzie majątkiem kościelnym było wielkim uprawnieniem świec-kich w dziedzinie kościelnej12.

O witrykusach dowiadujemy się ze sprawozdań wizytacyjnych z r. 1666. Jednakże informacje tam zawarte ukazują nam działalność witrykusów w nie ___________________________________________________________________

12 Szerokie podstawy prawne nadał im synod prowincjonalny Mikołaja Trąby w r. 1420, które miały również wpływ na statuty synodów diecezji wrocławskiej np. z r. 1592 (J. Sawic-ki, dz. cyt., s. 627, 643). Statuty dość szczegółowo określały sposób wyboru witrykusów, ich przymioty jakimi powinni się odznaczać, ich prawa i obowiązki. Witrykusi mieli funkcjo-nować przy wszystkich kościołach parafialnych, a niekiedy i filialnych. Miało ich być w parafiach przynajmniej dwóch, w dużych parafiach w zależności od potrzeb mogło ich być więcej. Wyboru należało dokonywać spośród ludzi godnych i dobrych obyczajów, star-szym wiekiem, rozsądnych i uczciwych. Prawo wybierania przysługiwało łącznie: patrono-wi, proboszczowi i parafianom. Na Śląsku decydujący wpływ na wybór witrykusów miał patron. Przed objęciem swoich funkcji składali przysięgę, że będę uczciwie spełniali swoje obowiązki. Zwykle spełniali swoje obowiązki do śmierci. Do uprawnień płynących z ustaw synodalnych należało do nich:

1. Prawo zajmowania pierwszego miejsca w kościele po patronie. 2. Prawo wyznaczania wraz z proboszczem miejsca w kościele. 3. Prawo do bezpłatnego pogrzebu.

4. Przywilej uczestnictwa w zasługach i sufragiach za dobrodziejów kościoła. 5. Był w posiadaniu drugiego klucza do kasy kościelnej.

Ze zwyczaju.

1. Przysługiwało jemu prawo mianowania kościelnego i dzwonnika. 2. Przywilej posiadania kluczy do kościoła.

Głównym zaś obowiązkiem był udział w zarządzie majątkiem kościelnym, z czym była związa-na przede wszystkim:

1. Troska o utrzymanie i dokonywanie drobnych napraw kościoła i obiektów kościelnych. 2. Roztaczanie opieki nad władzą kościelną.

3. Zaradzanie codziennym potrzebą kościoła. 4. Zbieranie funduszów na rzecz „fabryki kościelnej”.

5. Składanie sprawozdań. S. Sołtyszewski, Prawa i obowiązki witrykusów w polskim

usta-wodawstwie synodalnym, PK 3(1960), nr 1 - 2, s. 263, 271; tenże, Powoływanie witrykusów w polskim ustawodawstwie synodalnym, PK 2(1959) nr 3-4, s. 348n.; tenże, Dochody kościelne pod zarządem witrykusów w polskim ustawodawstwie synodalnym, PK 3(1960)

nr 3-4, s. 322; W. Wójcik, Instytucja witrykusów w świetle śląskich protokołów

wizytacyj-nych z w. XVII, PK 6(1963), nr 1-4, s. 54-56; por. B. Kumor, Kościelne stowarzyszenia świec-kich na ziemiach polsświec-kich w okresie przedrozbiorowym, w: Księga Tysiąclecia katolicy-zmu w Polsce, Lublin 1969, t. 1, s. 502 - 504.

przychylnym świetle, jako tych, którzy nie wykonywali odpowiednio spoczywa-jących na nich obowiązków. W Zachowicach było dwóch zarządców Jerzy Machner i Baltazar Hermann, którzy w swojej relacji dla wizytatora powiedzieli, że na temat stanu majątkowego parafii nic nie wiedzą, bo nie dotarły do nich rachunki. Zarządcy nie wywiązywali się z obowiązków dbania o kościół, gdyż w kościele parafialnym był zdewastowany ołtarz, a kościół filialny był zrujnowa-ny. Należy zaznaczyć, że zarządcy dbali o wszystko, co potrzebne do udzielania i sprawowania sakramentów i odprawiania Mszy św. Były trzy ornaty, dwie alby, dwie komeżki, srebrny kielich, mimo, że we wsi przeważali heretycy13. Pod patronatem wdowy Heleny Jarosińskiej była wieś Chmielów, gdzie nie było ani dochodów, ani zarządców, a księgi rachunkowe znajdowały się u dziedzica. Mimo, że nie było witrykusów, to kościół w Chmielowie posiadał bogate i dobre wyposażenie do sprawowania świętych czynności. Było tam m.in. cztery kieli-chy, dwa ornaty z albami, nowy fioletowy ornat, dopiero co kupiony nowy mszał, naczynia na przechowanie Najświętszego Sakramentu, nowa szafa na ornaty i wiele innych. W spisie przedmiotów należących do kościoła były wymienione dwie skarbonki, z tego możemy wywnioskować, że odbywały się zbiórki na rzecz kościoła. Wszystko to zasługuje na uwagę, gdyż nie było zarządców, a parafianie w większości byli heretykami14. W Piotrowicach pod patronatem Jana Krzysztofa Nimitza byli zarządcy, ale nic nie wiedzieli o dochodach, bo po śmierci poprzedniego proboszcza Kaspra Ludwika Kaszynskiego zagrabiono księgę zapisów i nie chciano jej oddać. Nowemu proboszczowi opowiedzieli bajeczkę, że nie mają pojęcia co się stało z księgami. Ale z relacji Wielebnego z Kątów wiadomo było, że to co powiedzieli było kłamstwem. Nawet jakby tych ksiąg nie było, to na zamku kolatora były wykazy, ale były one dla probosz-cza niedostępne, gdyż patron był wrogo nastawiony do katolików. Gdyby pan Nimitz i inni zarządcy postępowali uczciwie, to zdaliby rachunki jak należy, a kościół i parafianie mieliby z tego dużą korzyść15.

Widać, że między prawem synodalnym a praktyką życiową istniał roz-dźwięk. Witrykusi nie zawsze spełniali swoje obowiązki. W okręgu kąteckim sprawa zarządców nie przedstawiała się zbyt dobrze. Na usprawiedliwienie na leży zaznaczyć, że wielu z parafian sprzyjało protestantyzmowi.

Obok kościoła parafialnego znajdowały się na terenie archiprezbiteratu inne kościoły, których celem było przede wszystkim uzupełnianie rzadkiej na ___________________________________________________________________

13 Visitationsberichte I, s.439n. 14 Tamże, s. 426n.

terytorium kąckim sieci kościołów. Były one przeznaczone dla ogółu wiernych; spełniały zadania kościołów parafialnych. W źródłach występują pod nazwą kościół „mater adiuncta”16. Na omawianym terenie było takich kościołów w r. 1929 aż 5; w Borzygniewie, Strzeganowicach, Paździronie, Stróży, Ramuł-towicach17. Do tej grupy kościołów należałoby zaliczyć także kościół w Ujowie, który przed wprowadzeniem na Śląsk protestantyzmu był samodzielną placów-ką duszpastersplaców-ką, jednakże z biegiem lat kościół utracił nazwę “mater adiunc-ta”18 i stał się kościołem filialnym kostomłockiej parafii. Takim pozostaje do dnia dzisiejszego, ale już w ramach parafii Wawrzeńczyce. Spotkać możemy tu rów-nież kościoły filialne: w Nowej Wsi Kąckiej, Wojnarowicach, Siemidrożycach, Ujowie, Kilianowie, Wojtkowicach i Wilkowie19.

Wyposażenie kościołów w omawianym archiprezbiteracie było bardzo różne. Zasadniczo w każdym kościele parafialnym występowały trzy ołtarze -jeden główny i dwa boczne20. W Sośnicy główny ołtarz wykonany był z drewna w stylu barokowym z ok. r. 171421. Wewnątrz znajdował się obraz Podwyższe-nia Krzyża św. W zwieńczeniu rzeźba Boga Ojca i Gołębicy. Na tym ołtarzu było 8 aniołów i liczne putta. W tymże kościele znajdowały się w r. 1723 dwa ołtarze boczne: 1) św. Jana Chrzciciela - wykonany z drewna w stylu baroko-wym z ok. r. 1719; wewnątrz ołtarza stała rzeźba przedstawiająca postać św. Jana Chrzciciela, po bokach rzeźby św. Franciszka z Asyżu, św. Rocha, a w zwieńczeniu św. Józefa z Dzieciątkiem; 2) św. Antoniego - wykonany z drewna w tym samym stylu i czasie co powyższy; we wnętrzu znajdował się ______________________________________________________________________

16 Parafie w diecezji wrocławskiej posiadały dość często obok kościoła parafialnego, ko-ścioły tzw. „mater adiuncta”. Były to dawne świątynie parafialne, ale wskutek zmniejszenia się liczby katolików lub dla powiększenia środków utrzymania proboszcza sąsiedniej para-fii, został dla niej przyłączony ze wszystkimi dochodami (zob. Schematismus 1842, s. XVII; zob. też S. Litak, Struktura terytorialna kościoła łacińskiego w Polsce w 1772 r., w:

Materiały do atlasu historycznego chrześcijaństwa w Polsce, t. IV, Lublin 1980, s. 21).

Połączenie to nie było równoznaczne ze zniesieniem parafii nie obsadzonej, zachowała ona swoje terytorium i własne dotacje parafialne, a nawet osobny zarząd kościelny działający pod przewodnictwem proboszcza tej parafii, do której została przyłączona (zob. J. Negwer,

Die Verwaltungseinrichtungen..., s. 35).

17 Real- Handbuch 1929, s. 75 – 80.

18 Nazwę „Mater adjuncta” kościół w Ujowie posiadła w r. 1887 (Schematismus 1887, s. 25), ale już w Schematismus z r. 1907 na s. 52 określano go mianem – filialny.

19 Tamże.

20 AAW, II b 165, s. 85.

21 J. Mandziuk, Katalog ruchomych zabytków sztuki sakralnej w archidiecezji

obraz św.Antoniego z Madonną i Dzieciątkiem, u góry św. Florian. W ołtarzu istniały rzeźby dwóch aniołków i liczne putta22.

W Kątach główny ołtarz zbudowany był z drewna, poświęcony św. Apostołom Piotrowi i Pawłowi. W r. 1879 został przebudowany. We wnętrzu ołtarza widnieje obraz św. Piotra i Pawła, jego bokach figury drewniane wyko-nane w stylu barokowym z ok. r. 1720: św. Juda Tadeusz, św. Jan Ewangelista, św. Sebastian, św. Florian. W r. 1723 znajdowało się tam pięć ołtarzy bocznych. Po stronie listu – N.M.P. Dziewicy, po stronie ewangelii - św. Rodzinie. We wnętrzu kościoła były trzy inne poświęcone 1) św. Annie, 2) św. Antoniemu Padewskiemu, 3) św. Franciszkowi23. W filialnym kościele w Strzeganowicach znajdowała się tylko jeden ołtarz neobarokowy z r. 1881 wykonany przez Ka-rola Buhla z Wrocławia z użyciem elementów innego ołtarza pochodzącego z drugiej ćwierci wieku XVIII. Wspólnota ze Strzeganowic otrzymała ten ołtarz w r. 1833 jako dar rządu pruskiego z gimnazjalnego kościoła św. Macieja we Wrocławiu (kolumny, rzeźby, ramy obrazów). Ołtarz ten ujęty jest parą korync-kich kolumn, z rzeźbami dwu świętych jezuickorync-kich (może św. Ignacy Loyola i św. Franciszek Ksawery). Wcześniej w polu głównym znajdował się obraz Naj-świętszej Maryi Panny. Obecny obraz pochodzi z ok. r. 1881 i przedstawia patrona kościoła, zamordowanego ręką polskiego króla Bolesława II. Ponad ołtarzowym obrazem w zwieńczeniu w tondzie widnieje Trójca św. Ołtarz i am-bona została w r. 1880 poddana gruntownej renowacji z zachowaniem odpo-wiedniego stylu. W drugim filialnym kościele parafii kąckiej w Nowej Wsi Kąc-kiej był ołtarz główny i dwa boczne ołtarze. Pierwszy główny wzniesiony w stylu barokowym z XVII w. pochodził z rozebranego wcześniej kościoła. Po wybu-dowaniu kościoła został on przebudowany i odnowiony w r. 1859 przez rzeź-biarza Michaelisa oraz malarza Plachetkę, i umieszczony w prezbiterium. Jest on jednokondygnacyjny, w części głównej i w zwieńczeniu ujęty korynckimi ko-lumnami, i uszakami z ornamentem małżowinowo-chrząstkowym. W polu głów-nym umieszczona jest figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem z w. XIX. Po obu bokach znajdują się rzeźby apostołów Szymona i Judy Tadeusza z roku 1735, a w zwieńczeniu święci (Jan Chrzciciel i Jan Ewangelista) z początku w. XVIII. Dawniej w miejscu figury św. Jana Ewangelisty stała figura św. Barbary. W zwień-czeniu rzadko widnieje spotykana kompozycja: rzeźbione popiersie św. Jadwigi z kościołem z początku wieku XVI. Ołtarze boczne zostały wzniesione w stylu neoromańskim około r. 1859. Oba posiadają w swoim centrum obrazy sygno-___________________________________________________________________

22 AAW, II b 165, s. 85.

wane T.H. Po prawej stronie obraz św. Jadwigi z datą 1861. Ołtarze te zostały sporządzone przez Theodora Hamacher zamieszkałego we Wrocławiu według szkiców (planów) jego szwagra Raphael Schall, który zmarł w czasie wykony-wania tej pracy w r. 1861. Za wykonanie tej pracy zapłacono 120 talarów. Stojący po lewej stronie ołtarz boczny wyposażony został z obrazem św. Aloj-zego Gonzagi z datą 1841.

W Piotrowicach wizytator z r. 1723 zapisał w sprawozdaniu wizytacyj-nym obecność ołtarza głównego poświęconego św. Katarzynie i dwóch ołtarzy bocznych poświęconych Matce Bożej24. W Chmielowie był tylko jeden ołtarz poświęcony św. Marcinowi25. W Pełcznicy ołtarz główny drewniany wykonany