Po-częcia NMP. Pierwsza wzmianka o kościele pochodzi z r. 1335. W spisie dzie-sięcin nuncjusza Galharda de Carceribus wspomniano, że ecclesia de Manov wchodził skład sedes Noviforensis maj71. W czynszowym liście z r. 1374 wspo-mniano o wybudowaniu w kościele ołtarza głównego pod wezwaniem Najświęt-szej Maryi Panny72. Obecny kościół został wzniesiony w dwu fazach: prezbite-rium w połowie XIV w., nawa i zakrystia dobudowane w XV w.73 Remontowa-_______________________________________
Meyera z Legnicy. Zob. E. Anders, dz. cyt., s. 247n; K. Degen, dz. cyt., s. 47-50; J. Ehrhardt, dz. cyt., s. 626n; Visitationsberichte I, s. 435; H. Lutsch, dz. cyt., s. 467-468; A. Moepert, Die
Ortsnamen..., s. 87-88; J. Pilch, dz. cyt., s. 117; Handbuch der Historischen Statten. Schle-sien, s. 112; A. Weltzel, dz. cyt., s. 130.
71 H. Neuling, dz. cyt., s. 194-195. 72 Tamże.
73 Kościół był położony na wzgórzu, na cmentarzu grzebalnym o zarysie owalnym, otoczo-nym kamienno-ceglaotoczo-nym murem. Murowany z kamienia i cegły, tynkowany. Prezbiterium i nawa na planie prostokątów zbliżonych do kwadratów; przy prezbiterium od północy prostokątna zakrystia; przy nawie od południa na osi prostokątna kruchta, od zachodu kwadratowa wieża, od północy w rogu między nawą i zakrystią kaplica zamknięta trójbocz-nie. W dwuprzęsłowym prezbiterium sklepienie krzyżowe ze szwami wyciągniętymi w tyn-ku, w zakrystii kolebka; w kaplicy sklepienie krzyżowe, w nawie i kruchcie strop. Arkada tęczy zamknięta półkoliście. Otwory okienne dwustronnie rozglifione, zamknięte półkoli-ście. Otwory drzwiowe z nawy do przyziemia wieży i z kruchty do nawy zamknięte odcin-kiem łuku, z prezbiterium do zakrystii prostokątny, z nawy do kaplicy o łuku pełnym.
ny wielokrotnie: w r. 1678 cieśla Jan Zebin naprawił dach i wystawił nową wie-życzkę na sygnaturkę w miejsce zniszczonej od pioruna w r. 1676, w r. 1685 odnowiony został kościół, w r. 1694 przeprowadzono remont wieżyczki, w końcu XVII w. została założona nowa belka tęczowa z Grupą Ukrzyżowania, w roku 1715 zostało odnowione wnętrze: nowa polichromia i prawdopodobnie prze-sklepienie prezbiterium, które w r. 1706 wzmiankowane jako kryte stropem, podobnie jak nawa, a w r. 1720 jako sklepione, sklepienie w zakrystii wzmian-kowane w r. 1676, w r. 1722 przeprowadzono naprawę wieżyczki, w r. 1861 przeprowadzono gruntowny remont zacierający cechy gotyckie budynku: wy-stawienie kruchty południowej i kaplicy północnej, zmiana form okien połączo-na z likwidacją maswerków, zamurowanie okpołączo-na we wschodniej ścianie prezbi-terium, przebicie okna w dotychczas pełnej północnej ścianie nawy, nakrycie korpusu płaskimi dachami, wyjęcie płyt nagrobnych z posadzki kościoła i wmu-rowanie ich w ściany elewacji, nowe tynki, w r. 1868 wystawienie nowej wieży, w r. 1935 wykonano nową polichromię wnętrza. Dzieła tego dokonał Leon Richter z Lądka Zdroju.
10. Nowa Wieś Kącka – kościół filialny świętych Szymona i Judy Tadeusza74.
________________________________________
W zakrystii w ścianie północnej kamienna piscina. Dachy kryte dachówką: dwuspadowe nad nawą, prezbiterium i kruchtą, nad zakrystią pulpitowy, nad kaplicą wielopołaciowy, na wieży wysoki blaszany hełm ostrosłupowy; na kalenicy nawy żelazna chorągiewka z datą 1678. — Z dwu ołtarzy bocznych ufundowanych przed r. 1698 i rozebranych w r. 1899 zachowane rzeźby diakona i dwu klęczących aniołów (uszkodzone, na strychu). Ambona barokowa z r. 1698, przebudowana w r. 1861; wieloboczny korpus dzielony korynckimi kolumienkami o spiralnych trzonach; baldachim z lambrekinem, zwieńczony wyłamanym gzymsem. Zob. Katalog zabytków, s. 56-59; J. Mandziuk, Katalog..., s. 67; K. Degen, dz. cyt., s. 75-81; Visitationsberichte I, s. 347; H. Lutsch, dz. cyt., s. 182-183; A. Moepert, Die
Ortsname..., s. 78; H. Neuling, dz. cyt., s. 194-195; J. Pilch, dz. cyt., s. 161; J. Skibińska, Dokumentacja i konserwacja w województwie wrocławskim w latach 1967—1969,
Rocz-nik Sztuki Śląskiej 9(1973), s. 110-111.
74 Kościół ten został wybudowany w stylu neoroamańskim. Od samego początku nie spodo-bał się mieszkańcom, którzy próbowali nawet zaprotestować przeciw takiemu stylowi. Wte-dy rząd zagroził, że jeśli kościół nie zostanie zrealizowany według ich planów, wycofa się z wkładu patronackiego, jaki obiecał. W każdym bądź razie powstała dość solidna i obszer-na budowla, położoobszer-na pośrodku wsi, obszer-na cmentarzu grzebalnym o owalnym zarysie, otoczo-nym murem z cegły i łamanego kamienia. Jest ona orientowana, murowana z kamienia i cegły oraz tynkowana. Jest to bryła o wymiarach 24 metry długości i 10 szerokości. Kościół jednonawowy, z nawą i zakrystią przy niej od południa na planie prostokąta, z półkolistą apsydą wyodrębnionego prezbiterium. Wieża wzniesiona została od zachodniej strony, a kruchta od południa. Nawa kryta stropem belkowym, w prezbiterium sklepienie z żebrami wspartymi na okrągłych przyściennych kolumienkach. Arkada tęczy, otwory wejściowe i okienne zamknięte półkoliście. Elewacje na niskim granitowym cokole. Jej osie wydzielone
Po raz pierwszy o proboszczu w Nowej Wsi Kąckiej słyszymy w r. 1318. Wte-dy to nie wymieniony z nazwiska pleban uiścił 7 grzywien świętopietrza. W tym rejestrze danin archiprezbitera Gabriela von Rimini została przytoczona ecclesia in Nova villa75. Z nazwiska pierwszego plebana poznajemy dopiero z dokumen-tu z r. 1330. Był nim wtedy Henryk76. W r. 1400 proboszczem był niejaki Ma-ciej77. Pierwotny murowany kościół wzniesiony został na początku XIV w. Wska-zuje na to w zakrystii wtórnie wmurowana wnęka z wczesnogotyckim sakra-mentarium z tegoż właśnie okresu78. Wykonane ono zostało z piaskowca i obra-mione łacińską inskrypcją Jan l, 14 w uncjale. Otwór zamknięty ostrołukowo, w podłuczu ze ślepym maswerkiem79. Według powizytacyjnego sprawozdania z r. 165180 kamienny kościół powodował wrażenie opuszczonego. Dachu pra-wie nie było. Był on w takim stanie, że nikt nie odważyłby się wejść do niego, a i wieża zaczęła pękać. Od wielu lat z powodu braku kapłanów nie odprawiały się w nim nabożeństwa. Nie wiedziano nawet później, komu kościół był poświę-cony. W kościele nie było naczyń ani szat liturgicznych. Zapewne wizytacja bi-_________________________________________
zostały lizenami, między którymi widać wieńczący fryz arkadkowy. Na narożach czteroosio-wej nawy, zakrystii, kruchty i wieży znajdują się masywne lizeny, górą przechodzące w kwadratowe filarki, nakryte daszkiem dwuspadowym (na wieży ostrosłupowymi hełma-mi). Dachy kryte dachówką: nad nawą, zakrystią i kruchtą dwuspadowe, nad prezbiterium półstożkowy. We wnętrzu tej imponującej i z daleka widocznej wieży przed pierwszą wojną światową znajdowały się trzy dzwony, z których jeden został ofiarowany przez ogrodnika Antoniego Schatte i jego żonę Dorotę. W r. 1917 skonfiskowano go na potrzeby wojny. Mniejszy pochodził z r. 1556 i nosił napis: Sit nomen Domini benedictum (niech imię Pańskie będzie błogosławione). Większy z pewnością powstał z przetopienia poprzedniego i dlate-go utracił swoje stare napisy. Główne wejście do kościoła znajduje się po stronie wieży naprzeciw ołtarza głównego. W przedsionku została zawieszona w r. 1933 tablica upamięt-niająca poległych żołnierzy, pochodzących z tej miejscowości podczas działań pierwszej wojny światowej. Była ona darem pochodzącego z tej wsi, a już ówczesnego mieszkańca Kątów, mistrza stolarza Alfreda Funke. W kościele znajdowała się także inna tablica z nazwi-skami poległych na różnych frontach bitew rozgrywających się w XIX w. Była ona zawie-szona wewnątrz kościoła pod chórem organowym. Zob. Katalog zabytków, s. 71-72; J. Mandziuk, Katalog..., s. 23; K. Degen, dz. cyt., s. 192-194; H. Lutsch, dz. cyt., s. 475; A. Moepert, Die Ortsnamen..., s. 91; tenże, Die katholischen Kirchen..., s. 55-60.
75 Regesten nr 3842; H. Neuling, dz. cyt., s. 203. 76 Regesten nr 4959.
77 J. Jungnitz, Beiträge zur mittelalterlichen Statistik des Bisthums Breslau, ZVSG 30(1899), s. 391.
78 H. Neuling, dz. cyt., s. 203; Katalog zabytków, s. 71. 79 Katalog zabytków, s. 71.
skupia z r. 1651 poskutkowała tym, że ówczesny proboszcz wraz z parafianami, po otrzymaniu obietnicy wsparcia finansowego od kolatora (biskupa), podjął się remontu kościoła. Dlatego już przy następnej wizytacji z r. 1666 można było usłyszeć, że kościół był murowany, z jednym ołtarzem niekonsekrowanym. Naj-świętszego Sakramentu w nim nie przechowywano, aczkolwiek w murze po stronie ewangelii było dla niego miejsce.
Dokonany w połowie XVII w. gruntowny remont kościoła przełożył je-dynie o pół wieku podjęcie decyzji o budowie nowego. Już na początku XVIII w. stan kościoła był tak katastrofalny, że podjęto decyzję rozbiórki starego ko-ścioła i w r. 1701 wzniesienia nowego, zapewne o konstrukcji szkieletowej, z kamienną wieżą, nawą krytą stropem, z gontowym dachem. W l. 1784-5 na-stąpiła bardzo gruntowna przebudowa kościoła, dokonana przez murarza Broc-ka. Był on murowany z łamanego kamienia, z wieżą od zachodu, ze sklepionym prezbiterium. W ciągu lat i ten poddawany był wielu działaniom remontowym. W r. 1812 dokonano naprawy pękających murów, rozebrania walącej się za-krystii, zabezpieczenia przekrzywionej wieży, odnowienia wyposażenia. W roku 1824 przeprowadzono remont dachu krytego gontem. Postanowienie rozbiórki tegoż obiektu i wzniesienie nowego postanowiono w r. 1854, a spowodowane to było złym stanem fundamentów, które zaczęły po prostu pękać. Całkowita rozbiórka nastąpiła w r. 1857. Uroczystości wmurowania kamienia węgielnego pod nowy obiekt miały miejsce 15 kwietnia 1857 r. Włożono wtedy do odpo-wiednio do tego przygotowanego miejsca zalutowaną skrzyneczkę, w której znajdował się tekst dokumentu w języku łacińskim. Obecny kościół wzniesiony został w tym samym miejscu co poprzedni, według planów Arnolda, mistrza murarskiego ze Środy Śląskiej za czasów duszpasterskiego posługiwania ks. proboszcza lic. Jakuba Buchmanna. Z wielkim wsparciem finansowym przy-szedł tutaj pruski rząd, przeznaczając na ten cel 9 000 talarów81. Przy zamknię-ciu głowicy wieżowej umieszczono także dokumenty sporządzone w języku nie-mieckim. Można w nich było wyczytać życzenie, ażeby mocne w wierze i bogate w dobre uczynki pokolenie zechciało poprzez modlitwę za budowniczych oka-zać im wdzięczność. Posiadając biskupie polecenie ks. Jakub Buchmann doko-nał poświęcenia nowo wybudowanej świątyni 25 listopada 1858 r. oraz sprawił nowe wyposażenie, m.in. organy wykonał Edward Theinert z Wrocławia.
11. Pełcznica – kościół parafialny pod wezwaniem św. Mikołaja82. Pierwsza
____________________________________________________________________
81 A. Moepert, Die katholischen Kirchen..., s. 57; Katalog zabytków, s. 71.
82 Kościół był z gotyckim prezbiterium i zakrystią oraz barokowym korpusem. Położony pośrodku wsi, na owalnym cmentarzu grzebalnym otoczonym murem z kamienia łamanego
informacja o kościele i parafii pochodzi z dokumentu datowanego na 1 marca 1298 r. W nim proboszcz Ebyrwin z Pełcznicy występuje jako świadek83. W rejestrze dziesięcinnym nuncjusza Galharda de C. z r. 1335 zostaje wspo-mniany kościół parafialny w Porsnicz w dekanacie średzkim (sedes Noviforen-sis)84. Obecny kościół został wzniesiony wraz z prezbiterium w XV w., przy którym powstała późniejsza zakrystia pod koniec XV w. Z przeprowadzanych w l. 1651-67 wizytacji kanonicznych kościół był częściowo murowany (prezbi-terium), a częściowo konstrukcji szkieletowej (nawa), kryty gontem i słomą, we wnętrzu strop. W r. 1704 nawa została zniszczona pożarem, którą następnie odbudowano w r. 1706 jako murowaną krytą stropem, z gontowym dachem. W r. 1723 wystawiona została drewniana wieża. Za czasów opata Wincentego Schulza w l. 1748-50, kanclerz klasztoru Jan Karol Neumann wydał polecenie, aby dokonano wybudowanie nowej większej murowanej nawy z wieżą oraz poszerzenie okien w prezbiterium. Rozbudowa szła pod kierunkiem mistrza bu-dowlanego Wittuera z Wrocławia i cieśli Zachariasza Winscha. W r. 1872 firma __________________________________________
i cegły w odcinku północno-wschodnim. Murowany z kamienia łamanego i cegły. Nawa na rzucie prostokąta, przy niej od zachodu na osi kwadratowa wieża, wyodrębnione prezbite-rium dwuprzęsłowe zamknięte trójbocznie z prostokątną zakrystią. W prezbiteprezbite-rium było sklepienie krzyżowe z żebrami o profilu dwuwklęskowym, u nasady wtopionymi w ścianę. W zakrystii znajduje się kolebka, w nawie strop z fasetami, w kruchcie w przyziemiu wieży strop. Arkada tęczy była zamknięta łukiem ostrym, nieregularnym od południa. Otwory okienne zamknięte półkoliście z łukiem nadwieszonym, rozglifione do wewnątrz; w prezbite-rium i w nawie na głównej osi poprzecznej w glifach przeciągniętych do posadzki; w zakry-stii i kruchcie prostokątne, w prezbiterium w ścianie wschodniej zamurowane okno ostrołu-kowe. Otwory wejściowe prostokątne, z kruchty do nawy w tynkowej ramie z uszakami. Zewnątrz korpus obiega cokół i profilowany gzyms podokapowy. Prezbiterium z gzymsem na wysokości ław pierwotnych okien, opięte jednouskokowymi szkarpami: w elewacji pół-nocnej zasłoniętej zakrystią widoczny fragment szkarpy wschodniej; na południowo-wschodnim narożu nawy częściowo wtopiona w mur szkarpa nawy gotyckiej. Otwory okienne w tynkowych ramach z uszakami, we wschodniej ścianie prezbiterium zamurowane okno ostrołukowe. W elewacji południowej trójosiowej nawy pośrodku prostokątny otwór wej-ściowy w piaskowcowej ramie z uszakami. Wieża dwukondygnacjowa, dzielona gzymsami, na narożach ujęta zdwojonymi pilastrami; od zachodu portal piaskowcowy z prostokątnym otworem w uszakowatej ramie, zwieńczony naczółkiem wspartym na dwu wolutach; ponad portalem hemisferyczna nisza. Dachy kryte dachówką: dwuspadowe nad prezbiterium i nawą, pulpitowy nad zakrystią, na wieży mansardowy. Zob. Katalog zabytków, s. 75-76; J. Mandziuk, Katalog..., s. 24-25; K. Degen, dz. cyt., s. 209-214; Visitationsberichte I, s. 294, 433, 681; H. Lutsch, dz. cyt., s. 481; A. Moepert, Die Ortsnamen..., s. 92-93; H. Neuling, dz. cyt., s. 236-237; J. Pilch, dz. cyt., s. 195-196; E. Promnitz, dz. cyt., s. 18-19.
83 Regesten nr 2498.
Schlag und Söhne ze Świdnicy wykonała nowe organy. W l. 1927-28 przepro-wadzono gruntowny remont. Wykonano nowe tynki i posadzkę, oraz odmalo-wano wnętrze.