Należy zauważyć, że prawo kościelne tego okresu, a zwłaszcza wytycz-ne Soboru Trydenckiego bardzo mało mówiły na temat warunków potrzebnych do erygowania nowej placówki duszpasterskiej - parafii. Na sesji XXI Soboru Trydenckiego 16 lipca 1562 r. poruszono tę kwestię. W myśl soborowych po-stanowień nowe parafie można było tworzyć tam, gdzie tego wymagały warunki geograficzne (duża odległość do kościoła parafialnego) i to nawet wbrew woli proboszcza rozległej parafii. Na uposażenie nowoerygowanej parafii biskup powinien przeznaczyć pewną część beneficjum z parafii macierzystej. Mógł też zachęcić wiernych danej parafii do utworzenia z dobrowolnych ofiar uposaże-nia, które wystarczałoby na utrzymanie kapłana. Tworzenie nowej parafii w każ-dym wypadku mogło tylko nastąpić po uzyskaniu przez ordynariusza diecezji zgody kapituły katedralnej. Interesujące w tych przepisach trydenckich było to, że nic one nie mówiły na temat odpowiedniej liczby wiernych, potrzebnej dla ukonstytuowania nowej parafii1. Tenże sobór w r. 1563 zabronił biskupom ka-sowania ubożej uposażonych parafii lub też łączenia ich z prebendami, względ-nie beneficjami prostymi lub klasztornymi. Mogli to czynić tylko w wypadku, gdy posiadali uprawnienia delegata Stolicy Apostolskiej, ale po uprzednim uzy-skaniu zgody patrona kościoła2.
Dopiero pod koniec XVIII wieku zaczęły się pojawiać w tym zakresie pierwsze konkretne wytyczne i to w wyniku licznych apelacji kierowanych do __________________________________________________________________
1 Concilii Tridentini - canones et decreta, Ed. 5 Ed. W. Smeth, Bielefeld 1858, s. 106 (Sess. XXI de reform. cap.4).
Kongregacji Soboru i Roty Rzymskiej. W kwestii tworzenia nowych parafii przez biskupów, Stolica Apostolska z reguły potwierdzała nowe fundacje, które po-wstały przez podział bardzo rozległych i ludnych parafii. Papież Pius VI w liście apostolskim do biskupów francuskich z r. 1791 opowiedział się zdecydowanie za podziałem parafii paryskich, liczących ponad 6 tysięcy wiernych. Papież Leon XII (1823 - 1829) przy podziale Rzymu na nowe okręgi parafialne przyjął jako zasadę, że żadna parafia nie może liczyć więcej niż 3 tysiące wiernych i każda z tych parafii winna posiadać przynajmniej czterech kapłanów czynnych w dusz-pasterstwie. Bardzo mocno poparł rozbudowę sieci parafialnej i podał szereg wytycznych w tej sprawie dekret Kongregacji Soboru z r. 1894. W myśl tego dekretu decydującą rolę przy tworzeniu nowej parafii miały odgrywać odległość ok. 2 km od kościoła parafialnego i duża liczba parafian. Obok zgody kapituły katedralnej na utworzenie nowej parafii, od połowy XIX wieku Stolica Apo-stolska żądała również wysłuchania zdania proboszcza parafii macierzystej. Nie było jednak ono konieczne do ważności aktu biskupiego. W kwestii podziału parafii będących w administracji zakonów od czasów papieża Leona XIII przy-jęła się zasada, że przy jej podziale, urząd proboszcza mógł przejąć kapłan die-cezjalny, a nie zakonny3.
3.2 Ponowne erygowanie archiprezbiteratu kąckiego w r. 1738
W diecezji wrocławskiej inicjatywa rozbudowy sieci dekanalnej najczę-ściej wychodziła od biskupów. Wpływ na ich decyzje miały przede wszystkim czynniki natury duszpasterskiej i administracyjnej o charakterze kościelnym oraz w dużym stopniu też przyczyny polityczne. Te ostatnie można zauważyć jedynie w okresach częstych zmian politycznych, jakie rozgrywały się na zie-miach polskich4 i Górnych Łużycach5 w latach 1772-1821.
___________________________________________________________________
3 W. M. Plöchl, Geschichte des Kirchenrechts, München 1962, s. 309 - 313.
4 Po trzecim rozbiorze Polski utworzono tzw. Nowy Śląsk, który objął okręgi Siewierza, Pilicy i Częstochowy. Bulla z r. 1800 złączyła z biskupstwem wrocławskim siewierski komisariat biskupi, archiprezbiterat Siewierz, Pilicę oraz Częstochowę z 48 parafiami. Zob. W. Urban,
Zarys..., s. 11.
5 Kongres Wiedeński z 1815 r., który wprowadzał nowy porządek w Europie po zwycięstwie nad Napoleonem, przydzielił Prusom odebrane od Saksonii: całe Górne i część Dolnych Łużyc. Tereny te należały do dawniejszej diecezji miśnieńskiej. Ostatecznie bulla „De salute
animarum” z 1821 r. przyłączyła do wrocławskiej diecezji katolickie parafie Łużyc,
odłą-czając je od Budziszyna. Brewe papieskie wydane 19 grudnia 1821 r., przekazało diecezji wrocławskiej jeszcze kościoły opactwa magdalenek w Lubaniu oraz parafię Jauernik. Zob. W. Urban, Zarys.., s. 13-14.
W rozwoju sieci archiprezbiteralnej w diecezji wrocławskiej można wy-różnić bardzo wyraźnie 4 okresy: pierwszy to czas dynamicznego rozwoju sieci archiprezbiteratów, ale uwarunkowany najczęściej przyczynami natury politycz-nej, obejmujący czas do r. 1821; drugi — sięgający lat 50-tych XIX stulecia, który zaznaczył się poważną stagnacją w tej dziedzinie, trzeci - do 1918 r., kiedy to z rozbudową sieci parafialnej i unowocześnieniem metod duszpaster-skich przystąpiono, ponownie do tworzenia nowych okręgów archiprezbiteral-nych. Ostatni czwarty łączy się przede wszystkim z wydaną 28 października 1925 r. Vixdum Poloniae unitas uznającą nowe polityczne granice między Niemcami a Polską za granicę diecezji.
W pierwszym okresie dynamicznej rozbudowy sieci archiprezbiteralnej w diecezji wrocławskiej miało także miejsce ponowne utworzenie archiprezbi-teratu Kąty Wrocławskie. Do życia reaktywował go w r. 1738 kardynał Filip Ludwik Sinzendorf i podporządkował go archidiakonowi wrocławskiemu. W tym też czasie w archidiakonacie wrocławskim zostały powołane do istnienia, niektóre z nich także reaktywowane, następujące archiprezbiteraty: Kiełczyn, Oleśnica, Oława, Opatów, Osiek, Przychowa, Rychtal, Skoroszyce, Świebo-dzice, Wiązów, Ziębice: w archidiakonacie opolskim: Siołkowice, Krapkowice, Pyskowice, Gorzów Śl., Pogrzebin, Dębieńsko, Łany, Strumień, w archidiako-nacie głogowskim: Sława Śląska, w archidiakoarchidiako-nacie legnickim: Nowogrodziec6. A. Moepert sugeruje, że decyzja o utworzeniu archiprezbiteratu Kąty Wrocław-skie zapadała o wiele wcześniej, bo już w r. 1735, podczas odwiedzin duszpa-sterskich miasta przez Kardynała. Ówczesny kącki proboszcz J. K. Thomas przedstawił Kardynałowi trudności jakie napotyka wrocławski archiprezbiter św. Mikołaja w pełnieniu swego urzędu w tak rozległym archiprezbiteracie. Przede wszystkim problem z dotarciem do podległych mu parafii7. Zapewne już wtedy powstał pierwszy koncept nowego archiprezbiteratu. Wkrótce po przeprowa-dzonej reorganizacji diecezji został sporządzony rękopiśmienny schematyzm die-cezjalny z r. 17388. Poniższe zestawienie ukazuje stan archiprezbiteratu Kąty Wrocławskie w świetle tegoż schematyzmu9.
1. Kąty (Canth)
A. Miejscowości wchodzące w skład parafii: Kąty, Strzeganowice, Małuszów, ___________________________________________________________________
6 J. Mandziuk, Historia..., t. 2, s. 170.
7 A. Moepert, Die katholischen Kirchen..., s. 20; M. Kogut, Duchowieństwo parafialne
w Kątach Wrocławskich w latach 1661 – 1945, w: Dekanat Kąty Wrocławskie, cz. II, s. 88.
8 AAW II b 12. Schematismus des Bistums Breslau nach der Neueinteilung der Archipres-byterate von 1738.
Nowa Wieś Kącka (4 miejscowości).
B. Kościoły: Strzeganowice M.a. (eccl. par.), Nowa Wieś Kącka - kościół fi-lialny (eccl. fil.)
C. Proboszcz: Jan Thomas
D. Współpracownicy: kapelan Jan Arnt, wikariusz Jan Hellmann
2. Sośnica (Schosnitz)
A. Sośnica, Sadków Mały (Sadkówek), Wszemiłowice, Sadowice, Stoszyce, Jurczyce (6).
C. Michał Thomas D. wikariusz Jan Gellruh
3. Chmielów (Schmellwitz)
A. Chmielów, Lisowice, Wilków, Sobkowice, Sikorzyce, Ramułtowice10, Bu-dziszów (7).
B. Ramułtowice (eccl. adj.) C. Jan Józef Steiner
4. Pełcznica (Polsnitz)
A. Pełcznica, Samsonowice, Kozłów, Wojtkowice, Krobielowice, Kilianów (6). B. Kilianów filialny (eccl. fil.), Wojtkowice filialny (eccl. fil.)
C. Germanus Kleisner – praemonstr. Wratisl. D. Benedictus Beinthner
5. Piotrowice (Gross Peterwitz)
A. Sokolniki, Paździorno, Wawrzeńczyce, Stróża, Siemidrożyce (5). B. Paździorno (eccl. fil.), Stróża (eccl. fil.), Wawrzeńczyce (eccl. fil.) C. Andrzej Gebauer
D. kapelan Jan Klose
6. Zachowice (Sachwitz)
A. Zachowice, Siedlakowice, Czereńczyce, Mirosławice, Kamionna, Gniecho-wice, Górzyce, ŻuraGniecho-wice, KrzyżoGniecho-wice, Nowiny, Owsianka (11).
B. Gniechowice (eccl. par.) C. Andrzej Vogel
D. wikariusz Franciszek Wichtel
__________________________________________________________________________
10 W schematyzmie wymieniono trzy miejscowości Janisch, Ober et Nider – Romulkawitz, które tworzą obecnie jedną miejscowość Ramułtowice.
7. Milin (Fürstenau)
A. Milin, Okulice Piława (3). C. Karol Danetter
D. wikariusz Jan Nikel