Klimat i zagrożenia naturalne

Plan Zarządzania Kryzysowego Województwa Małopolskiego, jest aktualizowany i zatwierdzany przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w cyklu dwuletnim. Ostatnie zatwierdzenie Planu miało miejsce w dniu 27 kwietnia 2017r.

2.6.1 Klimat

Małopolska znajduje się w obszarze Regionu Wodnego Górnej Wisły. Zlewnie w tym obszarze, zlewnie karpackie, wyróżnia wysoka częstotliwość wskaźnika powodzi. Występują tu najwyższe sumy opadów z najwyższymi maksymalnymi sumami w rejonie Tatr, gdzie stwierdzono występowanie opadów atmosferycznych o charakterze ekstremalnym o najwyższej nieprzewidywalności. W okresie letnim występują w tym regionie lokalne opady nawalne (intensywne krótkotrwałe), które skutkują błyskawicznymi wezbraniami lokalnymi. Intensywne krótkotrwałe opady deszczu nie sprzyjają uzupełnieniu retencji, co w konsekwencji prowadzi do wystąpienia niżówek przepływów w okresach bezopadowych i pogłębienia się suszy hydrologicznej.

Najważniejszymi tendencjami zmian klimatu dla obszarów górskich i wyżynnych obszarów Regionu wodnego Górnej Wisła, jest wzrost średniej temperatury powietrza, w tym średniej temperatury powietrza okresu chłodnego oraz wzrost liczby dni z temperaturą pow. 25°C. Istotną zmianą dla tej części regionu jest również prognozowany spadek liczby dni chłodnych z temperaturą poniżej 10°C oraz skrócenie czasu zalegania pokrywy śnieżnej. Prognozowane zmiany klimatu mogą być przyczyną pogłębienia się zjawiska suszy hydrologicznej.

Zmiany klimatu, w zakresie gospodarki wodnej w karpackiej i wyżynnej części obszaru dorzecza Wisły mogą być źródłem: w okresach wilgotnych – nasilenia się erozji gleb, procesów masowych na stokach, erozji wodnej – erozji zmienności biegu koryt w wyniku erozji wgłębnej oraz bocznej, wzrostu transportu rumowiska, a w okresach suchych: źródłem naruszenia przepływu środowiskowego niezbędnego do prawidłowego funkcjonowania fauny i flory, okresowego deficytu zasobów wodnych do celów komunalnych, przekroczeń parametrów fizykochemicznych w wyniku wzrostu stężenia substancji rozpuszczonych. Zmiany klimatu w tym regionie mogą być również źródłem ograniczonej odnawialności zasobów wód podziemnych wynikającej ze skrócenia czasu występowania pokrywy śnieżnej. Susze (susza glebowa i hydrologiczna) mogą mieć tu tendencję do pogłębiania się oraz przyrostu czasu trwania. W związku z czym wskazane jest dla tych terenów podjęcie działań zwiększających warunki retencyjne dla okresów suchych oraz wprowadzenie działań edukacyjnych, administracyjnych i technicznych w celu ograniczenia strat lokalnie występujących błyskawicznych powodzi. [Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 października w sprawie Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły. (Dz.U.2016, poz.1911)].

2.6.2 Powodzie

Reżim przepływów rzek województwa charakteryzuje się dużą zmiennością przepływów; szczególnie dużym potencjałem powodziowym charakteryzują się karpackie dopływy Wisły. Przepływy kulminacyjne są tu od 1,9 do 7 razy wyższe od przepływu granicznego, a przepływy średnie od 1,4 do 3,5. Wezbrania letnie charakteryzują się wyższymi ekstremalnymi i średnimi przepływami niż w półroczu zimowym. Występują tu typowe opady rozlewne wiązane z występowaniem wieloobszarowymi wezbraniami opadowymi, wywołującymi ponadregionalne wezbrania górnej Wisły.

W ekstremalnych sytuacjach oddziałują na tworzenie się fali wezbraniowej na całej długości rzeki, tym samym stwarzając zagrożenie powodziowe poza obszarem formowania się powodzi. Województwo

za lata 2016-2017 - tj. Programu Strategicznego Ochrona Środowiska

małopolskie należy uznać za obszar szczególnie zagrożony powodziami. Na ogólną liczbę 182 gmin województwa 146 (tj. 80%) jest zagrożonych możliwością wystąpienia powodzi. Najgorsze w skutkach są wezbrania o zasięgu najczęściej regionalnym – to wezbrania opadowe w okresie letnim, spowodowane deszczami rozlewnymi o znacznej wartości sum dobowych trwającymi przez okres kilku dni. W roku 2012 w rejonie objętym nadzorem RZGW w Krakowie, odnotowano ponad 1000 szkód spowodowanych powodziami, w tym 515 dotyczyło zagrożenia dla terenów rolnych i wałów je chroniących, 425 zagrożenia dla infrastruktury technicznej i materialnej (zakłady, oczyszczalnie, zabytki), a ponad 200 dotyczyło zagrożenia życia mieszkańców i ich dóbr materialnych. Największą liczbę zdarzeń odnotowano w powiecie nowosądeckim i myślenickim. W latach 2016- 2017 skutki ekstremalnych zjawisk klimatycznych tj. intensywne opady deszczu, grad i huragan odnotowano na terenie ponad tysiąca gospodarstw rolnych, w tym najbardziej poważne szkody wystąpiły w gospodarstwach zlokalizowanych na terenie powiatu miechowskiego, gmina Gołcza i na terenie powiatu limanowskiego, gmina Jodłownik.

Zgodnie z danymi Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie, w zakresie usuwania skutków klęsk żywiołowych, z wyłączeniem osuwisk, w roku 2016 Wojewoda zawarł ze 123 jednostkami samorządu terytorialnego umowy dotacyjne na dofinansowanie 507 zadań, a w roku 2017 umowy zostały zawarte z 99 jednostkami samorządowymi na dofinansowanie 325 zadań. Zadania dotyczyły remontu i budowy dróg, mostów. Efektem rzeczowym dotacji w 2016r. było wyremontowanie lub odbudowanie 234,4km dróg, w tym: 194,21 km gminnych, 40,19 km dróg powiatowych, 28 mostów, 3 kładek gminnych, 48 przepustów (38 gminnych i 10 powiatowych) 2 gminnych ujęć wody, 5 oczyszczalni ścieków, 2 obiektów sportowych, terenu przedszkolnego, domu nauczyciela, budynku ośrodka zdrowia, 0,11 km gminnej kanalizacji deszczowej i 5,42 km rowów odwadniających. Natomiast w roku 2017, zakres rzeczowy dotacji dotyczył: wyremontowania i odbudowania 181,525 km dróg, w tym 139,226 km gminnych, 42,309km powiatowych, 20 mostów, 1 kładki gminnej, 18 przepustów, 0,046km kanału deszczowego. Jedno z zadań dotyczyło odbudowy zabudowy centrum miasta (rynku).

W celu poprawy bilansu wodnego województwa i wydłużenia czasu obiegu wody poprzez zwiększenie zdolności do zatrzymywania wód opadowych(retencjonowanie) w 2004r. opracowany został dla województwa małopolskiego Program Małej Retencji. W 2017 roku dokument ten został uchylony uchwałą nr 1975/17 Zarządu Województwa Małopolskiego z dnia 30 listopada 2017 roku w sprawie uchylenia uchwały Nr XXV/344/04 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 25 października 2004 r. w sprawie przyjęcia Programu Małej Retencji Województwa Małopolskiego). Program Małej Retencji uwzględniał budowę 65 zbiorników retencyjnych o łącznej pojemności 38 tys. m³ i 4 polderów o poj.12 tys. m³, które mają zostać zlokalizowane na terenie 62 gmin w 17 powiatach. Pierwszym oddanym do użytku zbiornikiem retencyjnym jest zbiornik Skrzyszów o poj. 759 tys. m³ i pow. 20 ha, którego funkcjonowanie ma poprawić bezpieczeństwo przeciwpowodziowe gminy Skrzyszów i m. Tarnowa. W lipcu 2017r. odbyło się oficjalne otwarcie zlokalizowanego na terenie gmin Mucharz, Stryszów i Zembrzyce, zaporowego zbiornika retencyjnego, Świnna Poręba o poj. 161 milionów m³ i pow.1035 ha. Zbiornik ten ma pełnić funkcję ochrony powodziowej doliny Skawy poniżej zbiornika, doliny Wisły i miasta Krakowa oraz ochrony przed suszą i hydroenergetyczne. W 2017 dokończona została budowa suchego zbiornika przeciwpowodziowego - polderu o pojemności 45 000m³ w m. Piekary, gm. Liszki.

za lata 2016-2017 - tj. Programu Strategicznego Ochrona Środowiska Tabela 2.22 Zbiorniki przeciwpowodziowe w woj. małopolskim wg stanu na koniec 2017r.

Nazwa zbiornika Powierzchnia [ha]

Źródło: Opracowanie własne na podstawie PZPWM i WIOŚ Kraków.

Dla poprawy systemu ochronny przed powodzią zasadnicze znaczenie mają działania techniczne i nietechniczne wskazane do realizacji w Planie Zarządzania Ryzykiem Powodziowym dla obszaru dorzecza Wisły, opublikowanym Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 18 października 2016r. (Dz.U.

z 2016r. poz.1841).

Tabela 2.23 Melioracje podstawowe na terenie województwa małopolskiego wymagające odbudowy lub modernizacji w latach 2013-2017

Tabela 2.24Obiekty małej retencji na terenie województwa małopolskiego w latach 2013-2017

Lp. 2013 2014 2015 2016 2017

Zgodnie z danymi RZGW w Krakowie, w okresie sprawozdawczym na bieżąco prowadzone były prace związane konserwacją i utrzymaniem urządzeń przeciwpowodziowych w tym utrzymaniem zbiorników przeciwpowodziowych. W 2017 roku dokonano remontu i napraw sprzętu przeciwpowodziowego wojewódzkiego magazynu przeciwpowodziowego. Zarówno RZGW w Krakowie jak i MZM i UW w Krakowie wykonało szereg opracowań, które miały za zadanie ocenę istniejącego zagrożenia oraz stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego w zlewniach oraz wskazanie niezbędnych działań zmierzających do zminimalizowania ewentualnych strat powodziowych. Materiały te wykorzystane

za lata 2016-2017 - tj. Programu Strategicznego Ochrona Środowiska

zostały przez Wykonawcę Planu Zarządzania Ryzykiem Przeciwpowodziowym zrealizowanego na zlecenia Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej. W dniu 29 listopada 2016roku weszło w życie rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 8 października 2016 roku w sprawie przyjęcia Planu zarządzania ryzykiem przeciwpowodziowym dla obszaru dorzecza Wisły (Dz.U. z 2016r. poz. 184).

2.6.1 Susze

Zjawisko suszy na terenie małopolski podlega stałemu monitoringowi, prowadzonemu przez Państwowy Instytut Badawczy – Oddział Karpacki Państwowego Instytutu Geologicznego.

Monitoringiem dotyczy obserwacji położenia zwierciadła wód podziemnych w 34 otworach badawczych i obserwacji wydajności w 19 źródłach. Wyniki prowadzonego monitoringu wykazują wystąpienie suszy hydrologicznej na terenie całego województwa. W latach 2016-2017 jak również w latach poprzednich.

Najwyższe zagrożenie deficytem ilościowym i jakościowym wód podziemnych występuje w północno-zachodniej w gminach: Wolbrom, Klucze, Olkusz, Bukowno, Chrzanów, Trzebinia, Babice, Alwernia, Oświęcim, Kęty, Wadowice, Czernichów, Liszki, Zabierzów, Wielka Wieś, Skała, Trzyciąż, w części małopolski. Najwyższe zagrożenie deficytem ilościowym wód podziemnych występuje w gminach powiatu gorlickiego, miechowskiego, myślenickiego, nowosądeckiego, proszowickiego i tarnowskiego a zagrożenia deficytem wód powierzchniowych i podziemnych występują w gminach Drwina, Lipnica Wlk., Kłaj, Rzezawa, Szczurowa. Największa ilość gospodarstw dotkniętych suszą zlokalizowana jest w powiatach: brzeskim, limanowskim i nowosądeckim [PZWM „Wskazania do projektu zmiany PZWM”, Politechnika Krakowska].

W 2017roku RZGW w Krakowie opracował „Plan przeciwdziałania skutkom suszy w regionach wodnych w obszarze działania RZGW w Krakowie”, w ramach, którego wykonano m.in.: projekt planu przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Górnej Wisły wraz z prognozą oddziaływania na środowisko. Plan przeciwdziałania skutkom suszy, został przyjęty obwieszczeniem Dyrektora RZGW w Krakowie w dniu 10.08.2017r.

2.6.2 Procesy geodynamiczne

Ze względu na budowę geologiczną i ukształtowanie terenu, przemieszczanie się mas ziemnych jest procesem ciągłym, głównie na terenach górskich. Zagrożenie osuwiskami dotyczy całego województwa małopolskiego ze szczególnym uwzględnieniem górskiej części Karpat.

za lata 2016-2017 - tj. Programu Strategicznego Ochrona Środowiska

Rysunek 2.41 Mapa osuwisk występujących na terenie województwa małopolskiego wg stanu na 2017r.

Źródło: opracowanie własne na podstawie Systemu Osłony Przeciwosuwiskowej (SOPO).

Od 2006 roku na terenie Małopolski realizowany jest system Osłony Przeciwosuwiskowej (SOPO), którym objęte są wszystkie gminy. W ramach w/w programu, prowadzony jest monitoring osuwisk i dla poszczególnych gmin wykonywane są mapy osuwisk i terenów zagrożonych oraz karty rejestracyjne zawierające podstawowe parametry wszystkich osuwisk. Zgodnie z danymi Państwowego Instytutu Geologicznego –Państwowego Instytutu Badawczego w Krakowie, który jest instytucją odpowiedzialną za projekt, do końca 2012roku rozpoznanych zostało na terenie całej Małopolski, 28 902 osuwiska, w latach 2013-2017 rozpoznano kolejnych 5 337 osuwisk. Mapę osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi do 31.12.2012roku wykonano dla 93 gmin, natomiast od 2013 do końca 2017roku wykonano mapy dla kolejnych 25 gmin.

Zgodnie z danymi Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie, Wojewoda Małopolski w latach 2016-2017, zawarł 34 umowy na dofinansowanie zadań dotyczących usuwania skutków spowodowanych przez ruchy mas ziemi. W roku 2016, dofinansowaniem objęto 24 zadania, które dotyczyły: wybudowania alternatywnego ujęcia wody pitnej wraz z infrastrukturą ,odbudowania i wyremontowania dróg o łącznej długości 1,21km, ustabilizowania 7 osuwisk oraz wykonania 15 dokumentacji, w tym:

7 dokumentacji geologiczno – inżynierskich, 8 dokumentacji projektowo-budowlanych. W roku 2017 dofinansowaniem objęto 25 zadań, które dotyczyły odbudowania, zabezpieczenia lub przeniesienia dróg o łącznej długości 1,13km, ustabilizowania 8 osuwisk, wykonania 16 dokumentacji , w tym:

6 dokumentacji geologiczno – inżynierskich, 10 dokumentacji projektowo-budowlanych.

Dwa z 25 zadań, dotyczyły wybudowania szkoły podstawowej z wewnętrznymi instalacjami oraz zewnętrzną infrastrukturą techniczną w ramach przeniesienia infrastruktury komunalnej poza obszar

za lata 2016-2017 - tj. Programu Strategicznego Ochrona Środowiska

osuwiska(stan surowy otwarty) oraz przeniesienia sieci wodociągowej oraz sieci kanalizacyjnej na teren wolny od ruchów masowych ziemi.