System obszarów i obiektów prawnie chronionych

Województwo małopolskie charakteryzuje się różnorodnością krajobrazu. Rzeźba terenu jest zróżnicowana: od wysokogórskiej, przez podgórską, wyżynną aż po nizinną. W połączeniu z klimatem, warunkami hydrologicznymi i glebowymi, na terenie województwa wytworzyły się bogate florystycznie i faunistycznie siedliska przyrodnicze.

Na terenie województwa występują gatunki zwierząt i roślin, a także siedliska przyrodnicze, które ze względu na walory przyrodnicze, krajobrazowe, edukacyjne, kulturowe objęte zostały prawną ochroną. Wprowadzono następujące formy prawnej ochrony: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe z otulinami, obszary chronionego krajobrazu, pomniki przyrody, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe i stanowiska dokumentacyjne, obszary NATURA 2000 oraz strefy ochronne wokół miejsc gniazdowania. Tereny chronione zajmują ponad połowę (53%) obszaru

za lata 2016-2017 - tj. Programu Strategicznego Ochrona Środowiska

województwa i jest to jeden z najwyższych udziałów powierzchni terenów chronionych w stosunku do powierzchni województwa w Polsce.

Rysunek 2.42 Tereny chronione w województwie małopolskim

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GDOŚ.

Parki narodowe

Dla zachowania różnorodności biologicznej, zasobów, tworów i składników przyrody nieożywionej oraz walorów krajobrazowych, przywrócenia właściwego stanu zasobów i składników przyrody, a także odtworzenia zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, siedlisk zwierząt lub siedlisk grzybów ustanowiono parki narodowe. W granicach województwa małopolskiego znajduje się 6 parków narodowych: Babiogórski Park Narodowy, Gorczański Park Narodowy, Magurski Park Narodowy (częściowo w granicach województwa małopolskiego), Ojcowski Park Narodowy, Pieniński Park Narodowy oraz Tatrzański Park Narodowy. Dla wszystkich parków narodowych ustalono zadania ochronne lub plany ochrony. W 2015 roku zakończono prace nad planem ochrony dla Gorczańskiego Parku Narodowego. Projekt Planu został poddany konsultacjom społecznym oraz zaopiniowany przez właściwe miejscowo Rady Gmin i Miast oraz Radę Naukową Gorczańskiego Parku Narodowego.

Na polecenie Głównego Konserwatora Przyrody, w styczniu 2018 r. projekt planu został ponownie skierowany do zaopiniowania przez Rady Gmin i Miast. Aktualnie Projekt Planu wraz z opiniami został przesłany do Ministerstwa środowiska w celu dalszego procedowania.

Rezerwaty przyrody

Dla zachowania naturalnego charakteru siedlisk i ekosystemów utworzono rezerwaty przyrody.

Na terenie województwa małopolskiego ustanowionych jest 85 rezerwatów przyrody o łącznej powierzchni 3402,13 ha. Wśród rezerwatów znajdują się:

za lata 2016-2017 - tj. Programu Strategicznego Ochrona Środowiska krajobrazowe. Największą powierzchnię zajmują rezerwat krajobrazowy Dolina Racławki i rezerwat leśny Las Gościbia. Powierzchnia rezerwatu Dolina Racławki wynosi 473,92 ha. Został on ustanowiony z uwagi na konieczność zachowania malowniczej doliny rzeki Racławki na wyżynie krakowskiej z wychodniami skał jurajskich oraz naturalnymi zespołami lasu bukowego i roślinności naskalnej.

Rezerwat Las Gościbia o powierzchni 282,46 ha został utworzony dla zachowania ze względów przyrodniczych, naukowych i krajobrazowych naturalnego zróżnicowania ekosystemów leśnych w obszarze źródliskowym potoku górskiego.

Najmniejszy udział powierzchni wśród rezerwatów przyrody zajmują rezerwat wodny Wiślisko Kobyle o powierzchni 6,7 ha oraz rezerwaty stepowe: Biała Góra, Dąbie, Opalonki i Sterczów-Ścianka o łącznej powierzchni 19,13 ha. Rezerwat wodny ustanowiony został dla zachowania fragmentu dawnego koryta Wisły (starorzecza) z bogatymi zbiorowiskami roślinnymi, ciekawą i różnorodną fauną oraz jako miejsce lęgowe wielu gatunków ptaków chronionych. Natomiast rezerwaty stepowe ustanowione zostały w celu zachowania naturalnej roślinności stepowej.

W 2017 roku, Zarządzeniami Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska z dnia 03.02.2017 r. i z dnia 19.01.2017 r., zwiększono powierzchnię dwóch rezerwatów przyrody: Las Lipowy Obrożyska oraz Lembarczek. Łącznie ich powierzchnię zwiększono o 38,904 ha. W 2017 roku Zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska z dnia 09.06.2017 r. (Dz. Urz. Woj. Małop. 2017, poz. 4017) uaktualniono również akt utworzenia dla rezerwatu przyrody Modrzewie.

W celu ochrony wartości przyrodniczych rezerwatów przyrody, Regionalni Dyrektorzy Ochrony Środowiska ustanawiają zadania ochronne lub plany ochrony. Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Krakowie ustanowił zadania ochronne dla 29 rezerwatów przyrody. Natomiast dla 11 wyznaczył plany ochrony, w których zawarte są działania mające na celu ochronę wartości przyrodniczych objętych ochroną w rezerwacie.

Parki krajobrazowe

Dla zachowania cennych zasobów przyrodniczych, geologicznych, historycznych, kulturowych i krajobrazowych w granicach województwa małopolskiego znajduje się 11 parków krajobrazowych, których wykaz znajduje się w tabeli poniżej (Tabela 2.29). W 2017 roku ponownie obliczono powierzchnię czterech parków krajobrazowych, przy jednoczesnym zachowaniu dotychczasowych granic. Parkami tymi były Ciężkowicko-Rożnowski, Pasma Brzanki, Popradzki oraz Wiśnicko-Lipnicki.

W 2017 r. Sejmik Województwa Małopolskiego uchwalił 4 plany ochrony, mające na celu ochronę wartości przyrodniczych, historycznych i kulturowych oraz krajobrazowych.

 dla Dłubniańskiego Parku Krajobrazowego,

 dla Rudniańskiego Parku Krajobrazowego,

za lata 2016-2017 - tj. Programu Strategicznego Ochrona Środowiska

 dla Tenczyńskiego Parku Krajobrazowego,

 dla Wiśnicko-Lipnickiego Parku Krajobrazowego.

Tabela 2.29 Parki krajobrazowe zlokalizowane w granicach województwa małopolskiego

Lp. Nazwa

Powierzchnia parku [ha] Powierzchnia otuliny [ha]

ogólna

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych RDOŚ w Krakowie oraz CRFOP.

Obszary chronionego krajobrazu

Tereny wyróżniające się krajobrazowo na terenie województwa małopolskiego, o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych objęte zostały ochroną poprzez ustanowienie obszarów chronionego krajobrazu. Obecnie na terenie województwa małopolskiego znajduje się 10 obszarów chronionego krajobrazu: Bratucicki, Doliny Wisły, Jastrząbsko – Żdżarski, Koszycki, Wyżyny Miechowskiej (dawniej Miechowsko-Działoszycki), Pogórza Ciężkowickiego, Południowomałopolski, Radłowsko – Wierzchosławicki, Wschodniego Pogórza Wiśnickiego oraz Zachodniego Pogórza Wiśnickiego. Łączna powierzchnia obszarów wynosi 572 900,45 ha i jest mniejsza o 179,55 ha od powierzchni w poprzednim okresie sprawozdawczym, co wynika z ponownego obliczenia powierzchni Radłowsko – Wierzchosławickiego Obszaru Chronionego Krajobrazu Granice tego obszaru nie uległy zmianie.

Obszary Natura 2000

W celu ochrony populacji dziko występujących ptaków lub siedlisk przyrodniczych lub gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, tworzone są obszary Natura 2000. W całości lub we fragmencie w granicach województwa małopolskiego znajduje się 99 obszarów Natura 2000, w tym:

 11 obszarów specjalnej ochrony ptaków,

 3 specjalne obszary ochrony siedlisk,

 85 obszarów mających znaczenie dla Wspólnoty.

Obszary specjalnej ochrony ptaków zajmują powierzchnię 133 614,5 ha, co stanowi 8,8% powierzchni województwa małopolskiego. W 2017 roku 3 obszary mające znaczenie dla Wspólnoty zostały ustanowione jako specjalne obszary ochrony siedlisk i są nimi: Czerna o kodzie PLH120034, Kalina-Lisiniec o kodzie PLH120007 i Krynica o kodzie PLH120039.

za lata 2016-2017 - tj. Programu Strategicznego Ochrona Środowiska

Łączna powierzchnia specjalnych obszarów ochrony siedlisk na terenie województwa małopolskiego wynosi 245,87 ha. Obszary mające znaczenie dla Wspólnoty zajmują powierzchnię 152 721,59 ha, co stanowi 10,1% całkowitej powierzchni województwa.

W ciągu 6 lat od ustanowienia obszaru specjalnej ochrony ptaków lub zatwierdzenia przez Komisję Europejską obszaru mającego znaczenie dla Wspólnoty powinny zostać opracowane plany zdań ochronnych. Jak dotąd ustanowiono plany zadań ochronnych dla 46 obszarów Natura 2000, w tym w latach 2016-2017 zatwierdzono 30 z nich. Dla 17 obszarów Natura 2000 sporządzane są aktualnie plany zadań ochronnych. W razie potrzeby uszczegółowienia planowania ochrony, sporządza się dla obszaru lub jego części plan ochrony. Dla obszarów Natura 2000 nie ustanowiono jak dotąd planów ochrony. Jedynie dla obszaru Natura 2000 Ostoje Nietoperzy Powiatu Gorlickiego PLH120094 opracowano projektu takiego planu. Projekt ten przeszedł etap konsultacji społecznych.

Pomniki przyrody

Obecnie na terenie województwa małopolskiego ustanowionych jest 2226 pomniki przyrody i wartość ta wzrosła w porównaniu z latami 2014-2015. Ze względu na szczególne wartości przyrodnicze, naukowe, kulturowe, historyczne lub krajobrazowe, objęte ochroną zostały pojedyncze drzewa, grupy drzew, aleje drzew, drzewostany, bindaż, krzewy, stanowiska roślinne, skały, głazy, grupy skał i głazów, jaskinie, wąwozy, jary, kamieniołomy, mofeta, źródła, stawy, wodospady, potoki.

Stanowiska dokumentacyjne

W powiatach: tarnowskim, chrzanowskim, wielickim, krakowskim, proszowickim, myślenickim, wadowickim i bocheńskim ustanowiono stanowiska dokumentacyjne, których zadaniem jest ochrona miejsc występowania ważnych pod względem naukowym i dydaktycznym, formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych, jaskiń, schronisk podskalnych. W granicach województwa małopolskiego rady gmin ustanowiły 80 stanowisk dokumentacyjnych o łącznej powierzchni 50,55 ha lub długości 9 596 m. Większość z nich, bo aż 67, zlokalizowanych jest w powiecie bocheńskim i wielickim. Przedmiotem ich ochrony są głównie złoża soli znajdujące się w Kopalniach soli w Bochni i w Wieliczce. Pozostałe stanowiska dokumentacyjne stanowią odsłonięcia geologiczne i pozostałości po kamieniołomach.

Użytki ekologiczne

Pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej obejmowane są ochroną jako użytki ekologiczne. W Małopolsce ustanowiono 43 użytki ekologiczne o łącznej powierzchni 919,65 ha. Użytki te chronią obszar pola deflacyjnego, pozostałość śródlądowych piasków wydmowych, ścianę skalną z piaskowca magurskiego, dwie sztonie będące stanowiskiem zimowania dla kilku gatunków nietoperzy, wyrobiska poeksploatacyjne kruszywa naturalnego wypełnione wodą, torfowiska niskie, bagna, murawy kserotermiczne, naturalne łęgi topolowo-wierzbowe, starodrzewia bukowe, lasy grądowy, śródleśne młaki ziołoroślowe, ekosystemy łąkowe, w tym górskie łąki reglowe ekosystemy wodne, doliny rzek, fragment pradoliny Wisły, unikatowe stanowiska roślin, grzybów i zwierząt występujących na terenach górskich, podmokłych, leśnych, wodnych.

Zespoły przyrodniczo-krajobrazowy

Fragmenty naturalnego krajobrazu leśnego, nieleśnego, wodnego, a także krajobrazu kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe lub estetyczne objęte są ochroną jako

za lata 2016-2017 - tj. Programu Strategicznego Ochrona Środowiska

zespoły przyrodniczo-krajobrazowe. Na terenie województwa małopolskiego ustanowionych jest od 2015 r. - 6 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych: Wyspa Grodzisko, Lubinka, Dolina Rzeki Soły, Kokocz, W widłach Wisły i Raby oraz Dolina Skawicy. Łączna powierzchnia tych terenów chronionych wynosi 14 028,25 ha.

za lata 2016-2017 - tj. Programu Strategicznego Ochrona Środowiska Tabela 2.30 Środowisko przyrodnicze województwa małopolskiego

Lp. Nazwa wskaźnika 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Zmiana wskaźnika

w 2017 r.

w stosunku do 2012 r. w %

Trend

1 Powierzchnia obszarów prawnie chronionych ogółem [ha] 790 843,60 790 766,43 790 794,92 804 605,48 804 436,65 804 558,17 1,73% wzrost 2 Powierzchnia parków narodowych [ha] 38 036,10 38 036,52 38 037,03 38 037,97 38 041,41 38 048,29 0,03% wzrost 3 Powierzchnia rezerwatów przyrody [ha] 3 349,50 3 363,66 3 363,66 3 362,99 3 362,99 3 422,31 2,17% wzrost 4 Powierzchnia parków krajobrazowych [ha] 178 224,70 178 224,70 178 224,70 178 224,70 178 224,70 178 296,21 0,04% bez zmian*

5 Powierzchnia obszarów chronionego krajobrazu [ha] 573 080,00 573 080,00 573 080,00 573 080,00 572 900,45 572 900,45 -0,03% bez zmian*

6 Powierzchnia użytków ekologicznych [ha] 1 150,50 1 152,56 1 180,57 1 173,81 1 180,98 1 228,45 6,78% wzrost

7 Powierzchnia stanowisk dokumentacyjnych [ha] 55,8 55,8 55,77 55,77 55,77 55,94 0,25% wzrost

8 Powierzchnia zespołów przyrodniczo – krajobrazowych [ha] 188,7 162,96 162,96 13 978,96 13 978,96 13 979,67 7308,41% wzrost

9 Pomniki przyrody [szt.] 2 207 2 209 2 197 2 190 2 154,00 2 210,00 0,14% wzrost

10 Powierzchnia obszarów Natura 2000 - obszary specjalnej

ochrony ptaków [ha] 133 665,40 133 469,70 133 713,10 133 713,10 133 713,10 133 442,40 -0,17% spadek 11 Powierzchnia obszarów Natura 2000 - specjalne obszary

ochrony siedlisk [ha] 152 959,90 152 971,30 152 971,30 152 971,30 152 971,30 152 971,30 0,01% wzrost 12 Powierzchnia parków spacerowo-wypoczynkowych [ha] 1 289,40 1 322,43 1 274,27 1 274,53 1 348,57 1 387,98 7,65% wzrost

13 Powierzchnia zieleńców [ha] 752,9 734,65 798,49 810,27 739,97 717,16 -4,75% spadek

14 Powierzchnia zieleni ulicznej [ha] 837,5 837,22 843,28 843,52 853,18 866,59 3,47% wzrost

15 Powierzchnia terenów zieleni osiedlowej [ha] 1 557,90 1 671,23 1 605,12 1 635,25 1 752,15 1 819,45 16,79% wzrost 16 Powierzchnia parków, zieleńców i terenów zieleni

osiedlowej [ha] 3 600,20 3 728,31 3 677,88 3 720,05 3 840,69 3 924,59 9,01% wzrost

17 Żywopłoty [m] 599 964,00 628 018 627 715 637 490,00 631 759,00 634 426,00 5,74% wzrost

Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS

* Zmiana powierzchni weryfikowanych parków krajobrazowych oraz obszarów chronionego krajobrazu wynika z obliczenia powierzchni tych terenów chronionych przy wykorzystaniu dokładniejszych metod pomiarowych. Granice weryfikowanych obszarów chronionych nie uległy zmianie.

za lata 2016-2017 - tj. Programu Strategicznego Ochrona Środowiska