Wyższe szkoły pedagogiczne
4. Komisja Historii Wychowania Naukowego Towarzystwa Pedagogicznego
Sprawą zorganizowania prac naukowo-badawczych nad przeszłością oświa-towo-wychowawczą zajęto się także w ramach Naukowego Towarzystwa Pe‑ dagogicznego. Nie była to nowa inicjatywa, lecz kontynuacja pewnych idei z okresu międzywojennego. Na działalność Towarzystwa (jego program ba‑ dań), powstałego jeszcze w 1928 roku, w okresie powojennym wpływ wywie‑ rało Ministerstwo, organizując konferencje i wyznaczając ramy działalności naukowej.
W dniu 23 listopada 1947 roku przez Prezydium Naukowego Towarzystwa Pedagogicznego została zwołana „Konferencja programowa”, podczas której ustalono strukturę Towarzystwa i ogólny plan pracy 103. W łonie NTP ukon‑ stytuowały się wówczas cztery komisje. Ustalono też, że zagadnienia z zakresu historii wychowania miały wejść w obręb działalności Komisji Pedagogicznej pozostającej wówczas pod przewodnictwem B. Suchodolskiego 104. Podczas Konferencji Minister S. Skrzeszewski przedstawił program badań w zakresie nauk pedagogicznych. Wśród ministerialnych postulatów były także zagadnie‑ nia dotyczące historii oświaty i wychowania 105. W odniesieniu do historyków wychowania sformułowane zostały następujące postulaty: Krytyczny przegląd spuścizny pedagogicznej zagranicznej oraz opracowanie polskiej spuścizny w dziedzinie myśli i praktyki pedagogicznej. W Sprawozdaniu czytamy:
W tych dwóch punktach zwrócił ob. Minister uwagę historyków pedagogiki i szkolnictwa na potrzebę rewizji dotychczasowych poglądów na spuściznę wychowawczą, tak obcą jak i polską, na konieczność jej przewartościowania,
102 Informacje o „Przeglądzie Historyczno-Oświatowym” po 1959 w artykułach: T. Gumu-ła, Czterdzieści pięć lat „Przeglądu Historyczno-Oświatowego”, w: Historia wychowania
w kształceniu nauczycieli. Tradycja i współczesność. Teoria i praktyka, pod red. T.
Gumu-ły i S. Majewskiego, Kielce 2005, s. 79-86; J. Hulewicz, R. Wroczyński, 10 lat „Przeglądu Hi-storyczno-Oświatowego”, „Przegląd Historyczno-Oświatowy” 1968, nr 1; T. Nowacki, Trzy-dziestolecie „Przeglądu Historyczno-Oświatowego”. „Przegląd Historyczno-Oświatowy”
1989, nr 3.
103 A PAN, III-138 jednostki 107, 109, 111 – Spuścizna Stanisława Tynca (materiały doty‑ czące NTP a zwłaszcza Komisji Historii Wychowania. Są to sprawozdania z posiedzeń, plany pracy, program wydawniczy, listy członków, dezyderaty do planu).
104 Pismo Zarządu NTP z dnia 31 I 1948 r. I.5/48.
105 A UJ, DL-31 Konferencja programowa NTP przy współudziale delegatów Ministra Oświaty z dnia 23 XI 1947 w Krakowie.
na ważność wyrównania pewnych zaniedbań w stosunku do postępowej, lewi‑ cy myśli wychowawczej 106.
Podczas kolejnych konferencji NTP tworzono plan prac, ustalano program działania dla poszczególnych sekcji (później komisji) 107. Jednak w lutym 1948 roku Zarząd NTP postanowił stworzyć osobną Komisję Historii Wychowania, której przewodnictwo powierzono Stanisławowi Tyncowi 108.
Istotnym zadaniem w pierwszych latach funkcjonowania Komisji było ustalenie listy członków, a dokładniej chodziło o ustalenie stanu żyjących przedwojennych historyków wychowania 109. S. Tync podjął w tej sprawie odpowiednie działania. W celu realizacji tego zadania przeprowadził kore‑ spondencję z różnymi ośrodkami w Polsce. W zachowanych dokumentach, zwłaszcza na liście zatytułowanej „Pracownicy – badacze historii szkolnictwa i oświaty”, stan z roku 1948 widnieją 42 osoby (Aneks nr 3). Są to nie tylko profesjonalni specjaliści historii wychowania, ale i nauczyciele, pedagodzy, archiwiści, bibliotekarze i działacze oświatowi zajmujący się badaniem prze‑ szłości oświatowo-wychowawczej. Zapewne jest to niekompletna lista, nie ma bowiem na niej przedstawicieli wszystkich ośrodków akademickich m.in. brak Krakowa. W kolejnych sprawozdaniach jej przewodniczący podaje, iż liczba pracowników zajmujących się historią wychowania wynosi 55.
W dniach 19 i 20 marca 1948 roku odbyła się w Krakowie z inicjatywy Mi‑ nistra Oświaty S. Skrzeszewskiego kolejna konferencja na temat: W sprawie
zorganizowania prac naukowo-badawczych w zakresie nauk pedagogicz-nych. W konferencji uczestniczyły 92 osoby, w tym 12 profesjonalnych bada‑
czy historii wychowania 110. Uczestnicy konferencji odnieśli się w dyskusji do referatu i projektu badań przedstawionych przez ministra. Głos zabrał mię‑ dzy innymi Ł. Kurdybacha, który apelował do NTP o podjęcie współpracy z zagranicznymi instytucjami oraz włączenie do pracy naukowej nauczycie‑ li. Odnosząc się do programu przedstawionego przez ministra, mówił także o planach badań szkolnictwa radzieckiego . J. Hulewicz zaś w swojej wypo‑
106 A PAN, III-138, j. 109. Sprawozdanie.
107 W sprawozdaniu z 1947 roku widnieją następujące sekcje (pedagogiczna, psychologiczna, historii wychowania, oświaty dorosłych, socjologiczna). Por. A PAN, III-138, j. 111.
108 Pismo Zarządu NTP z dnia 26 II 1948 r.
109 W tej sprawie S. Tync zwraca się do Wandy Bobkowskiej o przekazanie listy przedwo‑ jennych historyków wychowania. Por. A PAN, III-138, j. 111 – Spuścizna Stanisława Tynca, korespondencja S. Tynca z W. Bobkowską. W materiałach tych znajdują się dokumenty prze‑ kazane przez W. Bobkowską.
110 A UJ, DL 19 Naukowe Towarzystwo Pedagogiczne (NTP), Konferencje – lista uczest-ników konferencji z 1948 roku. Wśród historyków wychowania byli: H. Barycz, W. Bobkow‑ ska, J. Dobrzański, J. Hulewicz, A. Knot, Ł. Kurdybacha, B. Nawroczyński, H. Pohoska, H. Radlińska, T. Turkowski, S. Tync, S. Wołoszyn.
68 Historia oświaty i wychowania w Polsce...
wiedzi skrytykował negatywną opinię zarówno ministra S. Skrzeszewskiego, jak i Zygmunta Mysłakowskiego popierającego ministra, którzy negatywnie oceniali dorobek pedagogiczny Henryka Rowida . Przeciwnicy twórczości H. Rowida przedstawili wniosek o konieczności wydania nowych prac z za‑ kresu pedagogiki .
Wyodrębniona Sekcja Historii Wychowania odbyła obrady, którym prze‑ wodniczył wizytator Stanisław Świdwiński 4. W obradach uczestniczyli: Wanda Bobkowska, Jan Dobrzański, Jan Hulewicz, Łukasz Kurdybacha, Han‑ na Pohoska, Tadeusz Turkowski, Stanisław Tync. Obradujący ustalili program prac, dokonując ich hierarchizacji. Program ten został niezwykle szczegółowo dopracowany i obejmował następujące zadania:
– Wykonanie podstawowych prac z zakresu badań historycznopedago-gicznych, a więc: inwentaryzację materiałów do dziejów wychowania, oświaty i szkolnictwa w ocalałych archiwach, zebranie wspomnień dzia‑ łaczy oświatowych lewicy społecznej (sic!), systematyczne opracowanie bibliografii pedagogicznej zwłaszcza w XX wieku, zorganizowanie Cen‑ tralnej Biblioteki Pedagogicznej w Krakowie oraz bibliotek okręgowych przy kuratoriach szkolnych i zarządach okręgowych ZNP.
– Poparcie podjętego już opracowania i wydanie Słownika Biograficznego (z uwzględnieniem działaczy oświatowych radykalnego obozu).
– Kontynuowanie przedwojennego wydawnictwa monografii historyczno-pedagogicznych, z położeniem nacisku na monografie o zapomnianych i niedocenionych społecznych organizacjach robotniczych i włościań‑ skich nie tylko w Polsce, ale i na emigracji (zwłaszcza na terenach ra‑ dzieckich z czasów ostatniej wojny).
– Badanie dziejów organizacji oświatowych, organizacji młodzieży rady‑ kalnej na terenie Królestwa b. Galicji i Poznańskiego.
– Badanie dziejów szkolnictwa i organizacji oświatowych na Ziemiach Odzyskanych, na Śląsku, na Mazurach, na Pomorzu Szczecińskim i Gdańskim.
Henryk Rowid (1877-1944), pedagog i działacz oświatowy. Studiował na UJ oraz w Lip‑ sku, w roku 1911 uzyskał stopień doktora filozofii. W latach 1913-1932 kierował uniwersyte‑ ckimi kursami wakacyjnymi, w okresie międzywojennym, brał udział w pracach dotyczących koncepcji kształcenia nauczycieli. W okresie od 1928-1939 pełnił funkcję dyrektora Państwo‑ wego Pedagogium w Krakowie, a w latach 1931-1939 wykładał pedagogikę w Instytucie Pe‑ dagogicznym w Katowicach. Pełnił funkcję redaktora „Ruchu Pedagogicznego” (1912-1933) i „Chowanny” (od 1933 r.). W 1943 roku aresztowany, a w 1944 roku wywieziony do obozu w Oświęcimiu-Brzezince, gdzie zginął w komorze gazowej. Ważniejsze jego prace: Szkoła twórcza. Podstawy teoretyczne i drogi urzeczywistniania „szkoły pracy”, Kraków 1926; Psy-chologia pedagogiczna. Podręcznik dla młodzieży przygotowującej się do zawodu nauczyciel-skiego, Warszawa 1928; Podstawy i zasady wychowania, Warszawa 1946.
A UJ, DL 19. NTP. Przebieg dyskusji.
– Przedruk wyboru zapomnianych i wyczerpanych prac i artykułów peda‑ gogicznych takich autorów jak: Piramowicza, Potockiego, Staszica itd., z nowszych zaś, Nałkowskiego, Abramowskiego, Posnera, Sempołow‑ skiej, Spasowskiego i in.
– Wydanie przekładów klasyków pedagogiki, ustawodawstwa szkolnego, wybitnych monografii obcych.
– Wspieranie studiów naukowych w dziedzinie dziejów wychowania i oświaty młodszych pracowników oraz nauczycieli szkół podstawo‑ wych, średnich – polecanych przez seminaria uniwersyteckie.
– Koordynowanie prac i badań naukowych podejmowanych przez różne instytucje w zakresie historii wychowania, szkolnictwa i oświaty. – Opracowanie dziejów reformacyjnej myśli pedagogicznej.
– Opracowanie wydawnictwa poświęconego pamięci zmarłych historyków wychowania 5.
Do każdego z przedstawionych zadań przygotowane zostały szczegółowe objaśnienia najpilniejszych prac i sposobu ich realizacji 6. Oprócz szczegó‑ łowych postulatów badawczych wskazano na konieczność stworzenia odpo‑ wiednich warunków do ich realizacji. Miała temu służyć odpowiednia sieć bibliotek pedagogicznych 117. Sugerowano m.in., aby największa z istniejących bibliotek pedagogicznych Centralna Biblioteka Pedagogiczna w Krakowie, po‑ siadająca największe zbiory do pracy nad historią wychowania i szkolnictwa została przemianowana na Główną Bibliotekę Pedagogiczną Państwa, inne zaś, zorganizowane biblioteki powinny pozostać pod opieką i tzw. kierunkiem badawczym sekcji historyczno-pedagogicznej ZNP. Przygotowano obszerną listę nazwisk osób proponowanych do opracowania, tj. działaczy oświatowych i nauczycieli, którzy „do czasów międzywojennych reprezentowali postępową polską myśl pedagogiczną” 118. Na zaproponowanej liście nazwisk znalazły się
5 A PAN, Spuścizna S. Tynca, Program prac; także A UJ, DL-2, 3, 12, 19 – Spuścizna Na‑ ukowego Towarzystwa Pedagogicznego, Księga protokołów NTP, Księga protokołów walnych zebrań, Księga protokołów Komisji Biblioteki Klasyków Biblioteki Pedagogiki, Konferencja programowa, Projekty prac.
6 W sumie aż 19 szczegółowych Załączników, w których dokładnie objaśniano każdy po‑ stulat zawarty w programie działania Komisji Historii Wychowania.
117 A PAN, Spuścizna S. Tynca, Załącznik 5.
118 Tamże, Załącznik 6. Tu jako przykładowe propozycje opracowań wymieniono następują‑ ce nazwiska: Cecylia Bieńkowska – Trzcińska, Stefan Baraniecki, Norbert Barlicki, Kazimiera Bujwidowa, Adam Cygielstreich, Jan Cynarski, Jadwiga Dziubińska, Maryna Rogowska- Fal‑ ska, Edmund Forelle, Tadeusz Filipowicz, Mieczysław Gnorowski, Maksymilian Horwitz, Sta‑ nisław Kalinowski, Adam Kołodziej, Lucjan Komarnicki, Stefan Kopciński, Janusz Korczak, Irena Kosmowska, Jan Kreczmar, Tadeusz Krępowiecki, Stanisław Kruszewski, Konstanty Krzeczkowski, Felicjan Łysakowski, Maria Łopuska, Kazimierz Mamczar, Kazimierz i Bro‑ nisław Marzyszowie, Izabela Moszczeńska-Rzepecka, Marian Odrzywolski, Kazimierz Du-lemba, Tadeusz Oryng, Marian Osowski, Władysław Petrykiewicz, Adam Próchnik. Filipina Płaskowicka, Eugeniusz Przybyszewski, Tadeusz Rechniewski, Stefan Rudniański, Stefania
70 Historia oświaty i wychowania w Polsce...
tak jednostki wybitne, zasłużone w dziejach nauki i oświaty, jaki i te mniej znane. Trzeba zaznaczyć, że niektóre postaci są przedmiotem zainteresowania badaczy także w czasach współczesnych, jak chociażby J. Korczak, Kazimiera Bujwidowa, Izabela Moszczeńska i in.
Do najpilniejszych postulatów zaliczono wznowienie publikacji, które za‑ chowały się w jednym lub dwu egzemplarzach, co łączono z koniecznością ich zachowania i stworzenia możliwości ich udostępnienia dla badaczy i dla stu‑ diujących. Proponowano zainicjowanie cyklu wydawnictw będących przekła‑ dem z języków obcych, a w skład tej serii powinny wchodzić: a. Wydawnictwa źródłowe, b. Wydawnictwa podręcznikowe, c. Wybrane monografie z litera‑ tury obcej mające znaczenie dla rozwoju polskich tradycji 9. Uważano, że Komisja Historii Wychowania NTP powinna podjąć się ewidencji wszelkich wydawnictw z zakresu historii wychowania, oświaty i szkolnictwa.
Wśród pilnych zadań wymieniono: Zorganizowanie specjalnej Sekcji Peda‑ gogicznej przy Komitecie „wiosny ludów”, celem ukazania czynnego udziału nauczycieli w walce o realizację ideałów demokratycznych, opracowania myśli pedagogicznej reformacji, przygotowania wydawnictw poświęconych pamięci wybitnych historyków wychowania zmarłych w czasie II wojny światowej 120. Na szczególną uwagę wśród wszystkich postulatów zasługuje propozycja wydania, jak nazwano, Encyklopedycznego Słownika Historii Wychowania, który składałby się z dwóch części. Pierwsza obejmowałby życiorysy: wybit‑ nych nauczycieli, którzy swoją pracą, wnieśli nowe zdobycze do polskiej myśli i praktyki pedagogicznej; wybitnych profesorów szkół wyższych, twórców no‑ wych metod i kierunków badań oraz szkół; fundatorów czy inicjatorów waż‑ nych instytucji oświatowych; muzyków, malarzy i artystów, organizatorów szkolnictwa artystycznego i wybitnych dydaktyków w tej dziedzinie; wybit‑ nych działaczy oświatowych; postępowych publicystów, a nawet dziennikarzy, którzy wpływali w swoich okresach na kształtowanie się myśli pedagogicznej i oświatowej; autorów podręczników, pisarzy dla dzieci i młodzieży, autorów powieści pedagogicznych.
Druga część miałaby obejmować monografie ważniejszych instytucji oświatowych.
Sempołowska, Władysław Spasowski, Jadwiga Szumska, Antoni Szech, Maria i Bolesław Wy‑ słouchowie, Marian Wichrzycki i inni.
9 Tamże, Załącznik 13.
W programie badawczym wyszczególniono także plan opracowania orga‑ nizacji oświatowych i „radykalnych organizacji młodzieżowych” oraz kół samokształceniowych .
Poza wymienionymi wyżej zadaniami badawczymi program uwzględniał kwestię przygotowania do aktywnego uczestnictwa we wrześniowym VII Powszechnym Zjeździe Historyków Polskich we Wrocławiu. Władzom NTP przedstawiono także plan budżetu, który odnosił się do najpilniejszych prac. Interesująco zapowiadały się też projekty badawcze będące odpowiedzią na apel Ministra Oświaty i wysunięty przez niego program badań. Były to pro‑ jekty indywidualne, przedstawione przez kierowników katedr, czy zakładów, zgłaszane do prezesa Naukowego Towarzystwa Pedagogicznego. Przykłado‑ wo, S. Tync, w imieniu pracowników Katedry Pedagogiki Uniwersytetu Wroc‑ ławskiego do opracowania przedstawił zarówno tematy pedagogiczne, jak i historycznooświatowe. Wśród tych ostatnich znalazły się m.in. Działalność pedagogiczna Dygasińskiego na tle pedagogiki pozytywizmu polskiego, Pe‑ dagogika szkół zawodowych (S. Tync); Wychowanie hitlerowskie (jako pracę zbiorową); Dążenia wychowawcze społeczeństwa polskiego na Śląsku Opol‑ skim w latach od 1914 do 1945 (na podstawie studium poniemieckiego archi‑ wum rejencji opolskiej); Walka o język polski w kościele na Dolnym Śląsku. S. Tync zaproponował ponadto przekład rosyjskich dzieł pedagogicznych . Zwrócił też uwagę na trudności w opracowaniu niektórych tematów zapropo‑ nowanych przez ministra, wynikających z braku źródeł oraz zbyt krótkiego czasu wyznaczonego na opracowanie.
Obszerny projekt prac w piśmie skierowanym do Władysława Heinricha przedstawiła W. Bobkowska 4. Pierwsza z planowanych prac miała mieć cha-rakter monograficzny, a jej pomysłodawczyni zatytułowała ją: „Rola Związ‑ ku Nauczycielstwa Polskiego jako wykładnika postępu w rozwoju szkolnictwa powszechnego”. Autorka, przedstawiając dokładny plan badań, deklarowała, że praca w jej zamyśle będzie składała się z dwóch części. Pierwsza ukazywa‑ łaby działalność Związku Nauczycieli Szkół Ludowych od założenia do roku 1918, druga zaś część dzieje ZNP od roku 1918 do 1939. Drugie z kolei opraco‑
Tamże, Załącznik 9. Na liście najpilniejszych do opracowania organizacji znalazły się m.in: Koło Oświaty Robotniczej, Koło Oświaty Ludowej, Uniwersytet Ludowy im. A. Mickie‑ wicza, Centralne Biuro Szkolne, Związek Zawodowy Polskich i Żydowskich Szkół Średnich, Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego, Towarzystwo Szkoły Ludowej, Towarzystwo Czy‑ telni Ludowych, Towarzystwo Pomocy dla Młodzieży Uczącej się im. Marcinkowskiego, Pol‑ skie organizacje oświatowe w Związku Radzieckim w czasie ostatniej wojny.
Tamże, Załącznik 10. Do takich organizacji zaliczono: „Spójnię”, Związek Młodzie‑ ży Postępowej i Socjalistycznej, Czytelnię Ludową i in. Wskazywano także na potrzebę upa‑ miętnienia działalności organizacji młodzieży polskiej studiującej w różnych ośrodkach za granicą.
A UJ, DL 19, Projekty prac.
72 Historia oświaty i wychowania w Polsce...
wanie W. Bobkowska zamierzała poświęcić „Prądom wychowawczym w hit‑ lerowskich Niemczech” 5. Ostatnia z zaproponowanych przez W. Bobkowską prac dotyczyła spuścizny pedagogicznej polskiej, a zwłaszcza źródeł pedago‑ gicznych w pierwszej kolejności materiałów związanych z Komisją Edukacji Narodowej. Niestety nie udało się jej zrealizować tych projektów, gdyż zmarła 30 listopada 1948 roku. W spuściźnie znajdującej się w Archiwum Uniwersy‑ tetu Jagiellońskiego znajduje się sporo zgromadzonych materiałów świadczą‑ cych o jej przygotowaniach do realizacji tych tematów.
Bogaty był także „Program badań pedagogicznych”, bo tak został nazwany, przedstawiony przez Studium Pedagogiczne Uniwersytetu Warszawskiego 6. Podjęto się opracowania bardzo wielu zagadnień pedagogicznych i historycz‑ nopedagogicznych. Były to projekty indywidualne lub zbiorowe. Z zagadnień wchodzących w zakres historii oświaty i wychowania wymieniano następują‑ ce: „Pedagogika niemiecka (obecna i hitlerowska)” – autor opracowania B. Su-chodolski, „Polska myśl pedagogiczna (historia i ocena)” – autor projektu B. Na‑ wroczyński. Najwięcej tematów badawczych przedstawił Ł. Kurdybacha, a były to: „Myśl pedagogiczna XVIII wieku w Polsce”, „Oświata ludowa i robotnicza w Polsce w XIX wieku”; „Oświata dorosłych w Polsce w wieku XIX”.
W kolejnych sprawozdaniach z obrad przedstawiono osoby odpowiedzial‑ ne za realizację wyznaczonych zadań. Przykładowo inwentaryzacją ocala‑ łych materiałów do historii wychowania w archiwach miały się zająć nastę‑ pujące osoby: we Wrocławiu Janina Ender, w Gdańsku Tadeusz Kupczyński, w Warszawie Hanna Pohoska. Z kolei sprawy przygotowania bibliografii pe‑ dagogicznej powierzono Michałowi Ambrosowi. Ustalono także listę około 15 osób, których wspomnienia planowano drukować 127. Podjęto również próbę ustalenia listy, jak określano, pionierskich szkół nowego wychowania, zakła‑ dów i instytucji, które należy wykonać 128.
W sumie wszystkie projekty miały dwojaki charakter. Dotyczyły bowiem planów i prac długofalowych, ale i najpilniejszych, a nawet bieżących. Wśród
5 W planie pracy przewidywała: 1. Teoretyczne ujęcie w literaturze przedmiotu zagad‑ nienia prądów wychowawczych w Hitlerowskich Niemczech, 2. Praktyczne zastosowanie te‑ oretycznych założeń: (w uniwersytetach, w ośrodkach fabrycznych, w związkach młodzie‑ żowych, w szkołach średnich i powszechnych, w związkach partyjnych, w pracy nad wsią), 3. Powojenny stan rzeczy.
6 A UJ, DL 19, Projekty prac.
127 Wśród nazwisk osób – autorów wspomnień wymieniono: Stefana Juliana Brzezińkiego, Antoniego Bolesława Dobrowolskiego, Mariana Falskiego, Józefa Grodeckiego, Władysława Heinricha, Karola Klimka, Teodorę Męczkowską, Stanisława Michalskiego, Eugeniusz Mülle‑ ra, Helenę Radlińską, Nellę Samotyhową, Stanisława Stempowskiego, Władysławę Weichert-Szymanowską i innych.
128 Tu wymieniano m.in. szkoły i instytucje: Pauliny Kraków, Jadwigi Dziubińskiej, Pau‑ liny Hewelke, Marii Weryho, Jana i Michała Kreczmarów, Adama Cygielstrejcha, Ksawerego Praussa, Marii Ramułłtowej i inne.
tych ostatnich należy wymienić plany uczestnictwa w Zjeździe Historyków Polskich 9.
Nawet z ogólnego przeglądu programu prac wynika, że plany działania tej Komisji były niezwykle szerokie, niektóre z wytyczonych zadań, (jak chociaż‑ by wspomniany Słownik Historii Wychowania) nie zostały zrealizowane do dzisiaj. Podobne stwierdzenie można odnieść do monografii pedagogów, czy innego rodzaju opracowań, które były realizowane przez następne pół wieku. Ważnym punktem w działalności NTP było powoływanie czasopism i serii wydawniczych. Wielokrotnie w pismach Komisji pojawiał się postulat powro‑ tu do publikacji „Minerwy Polskiej”. Bezsprzecznie jedną z najważniejszych serii wydawniczych powołanych przez Towarzystwo była „Biblioteka Klasy‑ ków Pedagogiki” 130. Redaktorem naczelnym został W. Heinrich, Radę Redak-cyjną tworzyli zaś: H. Barycz, J. Hulewicz, Ł. Kurdybacha, B. Suchodolski, M. Szulkin. Warto podkreślić, że w skład Rady wchodzili przede wszyst‑ kim historycy wychowania. Jak wynika z dokumentacji archiwalnej ogrom‑ ny wpływ na program wydawniczy mieli historycy wychowania: H. Barycz i Ł. Kurdybacha . Przedstawili oni bowiem autorskie programy wydawni‑ cze. Projekt H. Barycza był niezwykle obszerny i zawierał 34 autorów pism pedagogicznych wymienionych według epok. Ł. Kurdybacha zaproponował 20 autorów. W dyskusji stwierdzono, że propozycja H. Barycza jest zbyt ob-szerna, co wiązało się niewątpliwie z ograniczonymi możliwościami wydaw‑ niczymi, wynikającymi z ówczesnej polityki wobec towarzystw naukowych. W sumie do 1956 roku wydano sześć tomów tej serii polskich i europejskich pisarzy pedagogicznych epoki Odrodzenia i Oświecenia . Jednak mimo, że redaktorem był prezes Towarzystwa, seria ukazywała się pod szyldem Komi‑
9 Przewidywano, iż referaty wygłosi m.in. W. Bobkowska (O polityce oświatowej
Met-ternicha) i A. Knot (Zagadnienia oświaty ludowej w r. 1848). Ostatecznie udział w pracach
podsekcji historia wychowania, (jak to wynika z Pamiętnika VII Powszechnego Zjazdu
Hi-storyków Polskich, t. II, z. 1, Warszawa 1948, s. 67-117) wzięli: H. Barycz, Zagadnienie uni-wersyteckiego w Polsce w epoce Oświecenia; J. Ender, Sprawy oświaty ludowej na Śląsku w r. 1848; Ł. Kurdybacha, O nowy podział historii wychowania; H. Pohoska, Zmiany w położeniu społecznym nauczyciela w Europie w I połowie XIX w.; B. Suchodolski, Stosunek pedagogiki do historii wychowania; I. Szaniawski, S. Świdwiński, Komunikat o pracach wykonywanych z ramienia Komisji do badań dziejów oświaty i wychowania ZNP; S. Truchim, Postulaty w za-kresie badań historii szkolnictwa i wychowania w Polsce. Bobkowska nie wzięła już udziału,
co spowodowane było chorobą.
130 A UJ, DL 12, Dziennik podawczy oraz Księga protokołów Komisji Biblioteki Klasyków Pedagogiki.
Tamże, Projekty wyboru pism opracowane przez H. Barycza i Ł. Kurdybachę.
W serii tej wydano: J.H. Pestalozzi, Jak Gertruda uczy dzieci swoje, Wrocław 1955, J.J. Rousseau, Emil, Wrocław 1955; S. Marycjusz z Pilzna, O szkołach czyli akademiach, Wroc‑
ław 1955; J. Śniadecki, O fizycznym wychowaniu dzieci, Wrocław 1956; A. Komeński, Wielka
dydaktyka, Wrocław 1956; S. Staszic, Pisma i wypowiedzi pedagogiczne, Wrocław 1956. Wy‑
74 Historia oświaty i wychowania w Polsce...
tetu Nauk Pedagogicznych PAN, a prace wydawano w Zakładzie im. Ossoliń‑ skich we Wrocławiu.
Komisja Historii Wychowania podzieliła losy innych komisji i całego To‑ warzystwa. Jego członkowie, jak się wydaje, nie odpowiedzieli zadowalają‑ co na propozycje władz ministerialnych, według której mieli się zaangażować w przebudowę ustroju i przyjąć nowy styl uprawiania pedagogiki i jej historii. Efektem tego był brak dofinansowania badań przez Ministerstwo . O trud‑ nościach świadczy zmniejszająca się w kolejnych latach, począwszy od lat pięćdziesiątych, liczba posiedzeń Komisji 4.
Ostatnie Walne Zebranie członków odbyło się 4 maja 1958 roku, podczas którego podjęto uchwałę postawienia NTP w stan likwidacji. Było to zgodne z ówczesną polityką wobec towarzystw naukowych, które w okresie stalinow‑ skim systematycznie likwidowano.