unktem wyjściowym niniejszego artykułu uczyniłam pojęcie tekstu precedensowego (ros. прецедентныйтекст) wprowadzone pod ko-niec lat 80. XX w. do językoznawstwa przez rosyjskiego badacza Jurija Karaułowa w pracy Język rosyjski a osobowość językowa (Русский язык и язы-ковая личность). W swojej obszernej rozprawie uczony zwraca uwagę na obecność w każdej kulturze szczególnych tekstów, do których użytkownicy odwołują się w różnych sytuacjach komunikacyjnych niezwiązanych bezpo-średnio z ich przebiegiem.
To wielokrotne sięganie do pewnych tekstów, właściwe dla tekstów, które Karau-łow nazwał precedensowymi, oznaczać ma nie tyle czytanie ich po raz wtóry, ale odwoływanie się do nich przy różnych okazjach niezwiązanych z lekturą, przywo-ływanie ich w sytuacji komunikacji z innymi ludźmi (Gos 2006, 78).
Teksty precedensowe wyróżniają się spośród innych dzięki pewnym swo-im właściwościom. Są znaczące dla ludzi poznawczo i emocjonalnie, mają jednak charakter ponadjednostkowy, czyli są znane szerokiemu kręgowi lu-dzi połączonych wspólnym językiem i kulturą, przy czym nie tylko żyjącym
P
współcześnie, ale również pokoleniom wcześniejszym i następnym (Gos 2006, 78–79).
Jako cechę charakterystyczną tekstów precedensowych Karaułow wymie-nia ich podręcznikowy charakter (хрестоматийность). Nie chodzi tu wy-łącznie o kanon lektur szkolnych, chociaż właśnie te teksty w pierwszej ko-lejności mają szansę stać się (i stają się) precedensowymi. Ma on na myśli przede wszystkim ten zestaw tekstów, które poznaje jednostka (konkretny człowiek) w trakcie swojej socjalizacji, procesu „wrastania” w społeczeństwo.
Oprócz dzieł literatury pięknej są to: mity, legendy, bajki, przysłowia, zagadki i in., precedensowymi mogą stać się również teksty publicystyczne o charak-terze historyczno-filozoficznym lub politycznym (Караулов 1987, 216). Zna-jomość tekstów precedensowych wskazuje na przynależność do pewnej epoki i jej kultury i choć w różnych okresach różne teksty można uważać za prece-densowe, to dla każdej wspólnoty językowo-kulturowej wskazać można zbiór lektur ważnych kulturowo, istotnych czy wprost niezbędnych dla poczucia wspólnoty, dla odczuwania tożsamości narodowej (Gos 2006, 79).
Teksty precedensowe mają charakter podręcznikowy w tym sensie, że nawet jeśli nie należą do kanonu lektur szkolnych, to wszyscy mówiący [w tym samym języku – przyp. H.C.] wiedzą o nich albo z własnego czytania, albo ze słyszenia o nich (Караулов 1987, 216).
Podkreślając kluczowy charakter znajomości tekstów precedensowych dla poczucia „bycia włączonym” do pewnej kultury narodowej, Jurij Karaułow zauważa jednak, że ich kanon nie jest stały i w miarę upływu czasu może się zmieniać: te, które stały się nieaktualne są zastępowane nowymi. Zatem dla każdej wspólnoty językowo-kulturowej na przestrzeni dziejów można wska-zać pewien ważny kulturowo zbiór, którego znajomość jest wyznacznikiem przynależności do pewnej epoki i jej kultury, a jego nieznajomość – wręcz przeciwnie – może być przyczyną wykluczenia (wyeliminowania) (Караулов 1987, 216).
Teksty precedensowe, jak pisze rosyjski uczony, występują oraz funkcjonu-ją pod trzema postaciami. Pierwsza ma miejsce wtedy, gdy tekst w naturalny sposób w swojej pierwotnej postaci dociera do czytelnika lub słuchacza
po-przez jego odczytanie lub wysłuchanie, stając się obiektem odbioru, interpre-tacji, przeżycia, refleksji. Drugi sposób funkcjonowania tekstu można nazwać wtórnym, odbiorca zapoznaje się z nim poprzez transformację słowa pisane-go w inny rodzaj sztuki (na przykład w adaptację teatralną) lub „wtórne”
rozważania na jego temat (krytyczne literaturoznawcze omówienia, recenzje, badania). Trzeci sposób aktualizacji tekstu zachodzi poprzez aluzje, wzmian-ki, cytaty. W proces komunikacji może włączać się zarówno cały tekst, jak i jego fragment odpowiadający sytuacji komunikacyjnej lub istotnym wyda-rzeniom życiowym (Караулов 1987, 217). Właśnie takie niebezpośrednie odwołanie się do lektury poprzez nawiązania, cytowania, streszczenia czy przywoływania głównej idei jest najczęstszym sposobem funkcjonowania w rzeczywistości kulturowej tekstów precedensowych – bez względu na to, czy tekst lub jego fragment występują jako całościowa (zintegrowana) jed-nostka znaczeniowa, czy też jako złożony znak. „Jeśli dwa pierwsze sposoby funkcjonowania właściwe są dla każdego tekstu, to trzeci – semiotyczny – wyłącznie dla precedensowych” (Караулов 1987, 217).
Funkcjonowanie tekstów precedensowych zilustruję często przywoływanym w pracach badaczy rosyjskich przykładem (Назарова, Золотарев 2015, 18):
А: Он часто ездил в Москву.
В: Ах, да! Москва… как много в этом звуке…
W powyższym dialogu nazwa własna (Moskwa) została użyta jako topo-nim (przykład A) oraz jako stały element wypowiedzi o charakterze prece-densowym (przykład B). Jest to cytat z poematu Puszkina Eugeniusz Oniegin (1977, księga 7, rozdział 36):
Москва… как много в этом звуке Для сердца русского слилось!
Как много в нем отозвалось!
Utwór ten jest powszechnie znany wśród Rosjan, należy do kanonu lektur szkolnych, dodatkowo cytowany fragment (w szerszej postaci) w programie szkoły średniej jest obowiązkowy do nauczenia się na pamięć.
Teksty precedensowe, o czym już wspomniałam, są odbierane jako niepo-dzielna, zintegrowana całość. W cytowanym przykładzie dostrzec można szczególnie emocjonalny stosunek nadawcy wobec Moskwy. O użyciu tego fragmentu w tym właśnie znaczeniu oraz jego szerokiej znajomości wśród użytkowników języka rosyjskiego świadczy chociażby umieszczenie go w Słow-niku słów i wypowiedzeń skrzydlatych, w którym można przeczytać: „Cytat ten jest przywoływany, by wyrazić podziw wobec stolicy Rosji, jej historii, cech narodowych, jej oblicza” (Серов 2005, 557).
Przy próbie przetłumaczenia dialogu z przykładu B na język polski jego precedensowy charakter zostaje utracony, ponieważ zastosowany w nim cytat z utworu Puszkina nie należy do kanonu polskich tekstów precedensowych, nie zostanie rozpoznany przez odbiorcę, a tym samym straci swój ładunek emocjonalny.
A: On często jeździ do Moskwy.
B: A, tak! Moskwa…Ten jeden tylko dźwięk…1
Badacze rosyjscy podkreślają niesłabnącą aktualność oraz znaczenie dla wspólnoty kulturowej tekstów precedensowych, co powoduje ich ciągłą rein-terpretację oraz sprawia, że wychodzą one poza ramy tekstu istniejącego tyl-ko fizycznie (np. na papierze), stając się w coraz większym stopniu faktami kultury (Gos 2006, 79). Teksty precedensowe to elementy składowe tzw.
przestrzeni kulturowej, pewnej wspólnoty etnicznej (ros. Национальное культурное пространство), są przechowywane w pamięci jej członków, przekazywane potomkom, są swego rodzaju gwarantem jej językowej oraz kulturowej jedności, a jednocześnie współczynnikiem odrębności, elemen-tem różnicującym od innych języków i kultur.
Tezy Jurija Karaułowa zaledwie szkicowo przez niego nakreślone w pracy Русский язык и языковая личность w następnych latach znalazły sporo zwolenników, zostały szczegółowo rozwinięte przede wszystkim w pracach językoznawców z Uniwersytetu im. M. Łomonosowa w Moskwie, którzy prowadzili analizy z zakresu kulturowej teorii języka, z czasem
1 Tłumaczenie Adama Ważyka oraz Juliana Tuwima (Puszkin 1977).
jąc poglądy Karaułowa w nowy kierunek badań. Samo pojęcie tekstu preceden-sowego czy szerzej: precedensowości w licznych pracach badaczy zostało mocno rozbudowane i wykroczyło poza wąskie rozumienie tekstu jako „ciągu zapisa-nych słów i zdań składających się na pewną całość wyrażającą określone treści”2, ponieważ zjawisko to zaobserwowano również na innych płaszczyznach kultu-rowych, a samo pojęcie okazało się bardzo użyteczne dla badań i opisu zacho-dzących w nich zjawisk. Obecnie – w odniesieniu do zjawiska precedensowości termin tekst jest raczej bliższy ujęciu łotmanowskiemu, wedle którego w zasadzie cała kultura może być rozumiana jako jeden obszerny tekst. Takie podejście spowodowało, że badania nad zjawiskami precedensowymi wykroczyły poza paradygmat lingwistyczny, stając się obiektem badań kulturoznawców.
Termin tekst precedensowy cieszy się dużym zapotrzebowaniem wśród badaczy, w związku z czym termin przeszedł drogę ewolucyjnego rozwoju, przybierając sporo terminów-pobratymców, które w swoim składzie zawierają element prece-densowy; wraz z wąskim podejściem do jego rozumienia nabył również szerokie traktowanie (Петрова 2010, 177).
W swoich dociekaniach rosyjscy badacze skupili się na analizach preceden-sowych teksów różnego typu: imion (w tym antroponimów, toponimów i in.), wypowiedzi, sytuacji, zjawisk (феноменов), gatunków wypowiedzi, światów (прецедентныемиры), obrazów (w znaczeniu „zdarzenia wizualnego”) itp.
Obiektem obserwacji dla badaczy rosyjskich stały się teksty precedensowe w różnych typach dyskursu: politycznym, młodzieżowym, humorystycznym, filmowym, w literaturze pięknej, animacjach, folklorze itd. (por. Назарова, Золотарев 2015, 19–20). Precedensowość (jako cechę charakterystyczną) dostrzeżono również w fenomenach niewerbalnych, na przykład w tak zna-nych zabytkach architektury, jak Sobór Opieki Matki Bożej na Fosie, bardziej znany jako Sobór Wasyla Błogosławionego (Назарова, Золотарев 2015, 19)3. Podsumowując prace badaczy rosyjskich dotyczące tekstów precedenso-wych, Elżbieta Gos wymienia trzy typowe dla nich cechy:
2 Słownik Języka Polskiego PWN: http://sjp.pwn.pl/slowniki/tekst.html [dostęp: 15.07.2016].
3 Do polskich fenomenów tego typu można zaliczyć Kościół Mariacki w Krakowie, Zamek Królewski na Wawelu, Sukiennice, ulicę Piotrkowską w Łodzi i wiele innych.
1) są dobrze znane wszystkim przedstawicielom wspólnoty językowo-kultu-rowej, mają ponadjednostkowy charakter;
2) są aktualne w wymiarze poznawczym i emocjonalnym – za danym zjawiskiem stoi wspólny wariant jego recepcji, pewna wiedza, wyobra-żenie o nim;
3) odniesienie, apel do tych zjawisk pojawia się w dyskursie regularnie, odwoływanie nie musi być częste, ale jest zrozumiałe bez dodatkowych wyjaśnień (Gos 2005, 80).
Jak wcześniej wspomniałam, teksty precedensowe są powszechnie używa-ne w różnych typach dyskursu. Są obecużywa-ne w dyskursie prasowym, za dowód czego mogą posłużyć nagłówki artykułów z ostatnich (styczeń – czerwiec 2016 roku) numerów „Gazety Wyborczej” (GW), „Polityki” (P) oraz „New-sweeka Polska” (NP):
Co z polskim hydraulikiem w Londynie (GW, 17.06.2016); Krzysztof Jurgiel musi odejść? (GW, 18.06.2016); A lud roboczy wytrzeszcza oczy (GW, 18.06.2016);
Gdyby kózka nie skakała (GW, 18.06.2016); Jeszcze koral nie zaginął (GW, 18.06.2016); Wyszło Szydło z worka – unijnych pieniędzy (NP, 18.06.2016); Do-bre, bo niemieckie (P, 13.01.2016); Świat według Bundych (P, 20.01.2016); Polak – Anglik dwa bratanki (P, 03.02.2016); Kino etnicznego niepokoju (P, 03.02.2016);
Ania się nie kłania (P, 10.02.2016); Przepraszam, czy tu biją?(P, 07.02.2016); Do ilu razy sztuka? (P, 02.03.2016); Przeżyj to sam (P, 11.05.2016), Do czterech razy sztuka (P, 08.06.2016); Przychodzi prokurator do lekarza (P, 18.05.2016).
Łatwo zauważyć, że odwołują się one do porzekadeł ludowych, cytatów z pio-senek (w tym też hymnu narodowego), wierszyków dla dzieci, dowcipów, reklam, tytułów filmów oraz seriali, haseł politycznych4. Sporo podobnych przykładów można znaleźć w tekstach innego typu – reklamach5, nazwach produktów, kawiarni czy restauracji6.
4 W niniejszym artykule nie przeprowadzam analizy relacji podanych tytułów do tekstu wyjściowego – inwariantu, jest to bowiem temat osobnych do badań, wykraczających poza obszar wskazany w tytule.
5 Chociażby reklama lotów do Wilna: „Pa, Tadeusz” (Gos 2006, 82).
6 Na przykład krakowskie kawiarnie oraz restauracje Ulica Krokodyli, Zaraz wracam, Słodki Wentzl, Ogniem i mieczem i inne.
W sytuacji uczenia się języka obcego przyswajanie tekstów precedenso-wych jest ważnym elementem kształtowania kompetencji kulturowej studen-tów pojmowanej jako znajomość konwencji, obyczajów, wierzeń, a także sys-temów semantycznych innego kraju (Świątek 2013, 70). Jej wagę w procesie lingwodydaktycznym dostrzeżono już kilkadziesiąt lat temu, co sprawiło, że przyswajanie przez studentów treści kulturowych stało się integralną częścią nauczania języka obcego. Nie sprowadza się bynajmniej do zwykłego (linear-nego) przekazywania informacji o danej społeczności i kraju, którego języka uczą się studenci. „Współczesna kompetencja kulturowa oznacza, iż człowiek nie tylko ma wiedzę o danej kulturze, ale także jest zdolny do jej odbierania, zrozumienia reguł nią kierujących” (Kajak 2011).
Na potrzeby niniejszego artykułu zbadałam znajomość kilkunastu tekstów, które z pewnością można zaliczyć do precedensowych w polskiej kulturze, wśród ukraińskich studentów Wydziału Studiów Międzynarodowych i Poli-tycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Respondenci uczyli się języka pol-skiego na różnych poziomach zaawansowania. Ich zadaniem było uzupełnie-nie luk w zdaniach wybranych przeze muzupełnie-nie z książek prof. Jerzego Bralczyka Leksykon zdań polskich (2004) oraz Leksykon nowych zdań polskich: od lat 70.
do dziś (2005).
Ankieta badająca znajomość
polskich tekstów precedensowych wśród studentów ukraińskojęzycznych.
Zdania Poziom A2,
liczba studentów: 14
Poziom B1, liczba studentów: 12
Jeszcze . . . nie zginęła 14 12
Chrząszcz brzmi w . . . 5 8
A niechaj narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie . . . , iż swój język mają
0 3
. . . ! Ojczyzno moja! 2 4
. . . nie płaczą 2 6
Do . . . razy sztuka 2 5
Czerwone maki na . . . zamiast rosy piły polską krew 0 1 . . . się kochać ludzi tak szybko odchodzą 1 3
Niech zstąpi . . . i odnowi oblicze ziemi. Tej ziemi! 0 1
Jestem za, a nawet . . . 0 0
Polak . . . dwa bratanki 0 2
Do zakochania jeden . . . 0 1
Wstawaj, szkoda . . . 0 1
Studentom najmniej kłopotów sprawił tekst hymnu narodowego, który zo-stał rozpoznany przez przedstawicieli obu roczników. Można przypuszczać, że wynika to z częstej obecności utworu w dyskursie publicznym (tekst za-zwyczaj jest zamieszczany w informatorach o Polsce, w witrynach informa-cyjnych konsulatów RP, w urzędach, gdzie obcokrajowcy rozstrzygają kwestie związane z pobytem w kraju, w innych instytucjach publicznych; hymn jest wykonywany w czasie wielu wydarzeń. np. rozgrywek piłkarskich itp.). Drugą pozycję pod względem rozpoznawalności zajął fragment wiersza Jana Brzechwy Chrząszcz. Wielu studentów pierwszego i większość drugiego roku bez proble-mu uzupełniła lukę w przywołanym fragmencie. Znajomość tego tekstu ma związek z tym, że bardzo często pojawia się on w podręcznikach oraz pomo-cach do nauki języka polskiego – przy okazji ćwiczeń dotyczących wymowy.
Reszta przedłożonych do tekstów, a były to cytaty i fragmenty z różnych źródeł (literatura piękna, porzekadła ludowe, wiersze dla dzieci, dowcipy, tytuły filmów oraz seriali, slogany reklamowe i polityczne, wypowiedzi zna-nych osób itp.) w odróżnieniu od dwu wymieniozna-nych wyżej nie była już tak szeroko znana, niektóre w ogóle nie zostały rozpoznane.
Wśród najmniej znanych znalazł się fragment polskiej piosenki patrio-tycznej Czerwone maki na Monte Cassino autorstwa Feliksa Konarskiego, której tekst uzupełniła jedna osoba. Również tylko jeden student rozpoznał słynne słowa Jana Pawła II będące m.in. wezwaniem do walki z komunizmem:
„Niech zstąpi Duch Twój i odnowi oblicze ziemi. Tej ziemi!”, a wypowiedzia-ne podczas mszy św. w 1979 roku na ówczesnym Placu Zwycięstwa w War-szawie. Słabo znane studentom, nawet po dwóch latach nauki języka polskie-go oraz przebywania w Polsce, okazały się również inne, mniej doniosłe teksty, takie jak słynny „wałęsizm”: „Jestem za, a nawet przeciw” czy cytaty z popu-larnych polskich piosenek (Do zakochania jeden krok; Wstawaj, szkoda dnia).
O czym świadczą te braki i na ile mogą zakłócić komunikację? Jak wspo-mniałam, teksty precedensowe są obecne w różnych typach dyskursu: prasie, reklamie, sloganach politycznych, a nawet w nazwach produktów. Występują jako parafrazy, aluzje czy cytaty. W przypadku nieznajomości tekstu pier-wotnego, jakiekolwiek odniesienia do niego nie zostaną przez odbiorcę od-czytane. Nawet jeśli nie zakłóci to samego przebiegu procesu komunikacyj-nego, komunikat niewątpliwie zostanie zubożony, „ogołocony” z dodatko-wych treści kulturododatko-wych, aluzji czy konotacji.
Do niewątpliwie pozytywnych wyników przeprowadzonych badań należy zaliczyć wzrost znajomości polskich tekstów precedensowych wśród studen-tów z Ukrainy, co wiąże się z polepszeniem znajomości języka polskiego.
Liczba cytatów rozpoznanych przez studentów drugiego roku studiów wzro-sła prawie dwukrotnie. Zauważalny jest jednak spory rozdźwięk pomiędzy ankietowanymi: niektórzy z nich bez problemu uzupełnili większość braku-jących fragmentów tekstów, inni zaś wykazali się znajomością zaledwie poje-dynczych zdań. Zainteresowałam się więc źródłem ich wiedzy. Rozmowy ze studentami pozwoliły ustalić, że znajomość tekstów zdobyli już po przyjeź-dzie do Polski, tak dzięki uczestnictwu w lekcjach języka polskiego, jak i udziałowi w innych zajęciach, między innymi w krótkich kursach historii oraz kultury Polski. Za główne źródło wiedzy wymienili również obcowanie z polskimi przyjaciółmi, oglądanie filmów, uczestnictwo w koncertach, słu-chanie radia itp., a zatem to, co można rozumieć jako „włączanie się” w pol-ską przestrzeń kulturową. Samo przebywanie w Polsce stało się początkiem procesu nabywania kompetencji kulturowych7. Stopień takiej asymilacji – przede wszystkim poprzez nawiązanie prywatnych kontaktów oraz wejście w głębsze relacje z Polakami, członkostwo w rozmaitych organizacjach, klu-bach, grupach na uniwersytecie i poza nim – miał decydujący wpływ na po-ziom kompetencji kulturowej studentów, co następnie znalazło swoje od-zwierciadlenie w znajomości tekstów precedensowych.
7 Jedna ze studentek prezentowany na zajęciach cytat z wiersza Mikołaja Reja znalazła w ulotce informacyjnej wydarzenia kulturalnego, w którym uczestniczyła po przyjeździe do Krakowa; inna zaś podzieliła się informacją, że zacytowany fragment poezji Jana Twardow-skiego przeczytała gdzieś w publicznej przestrzeni w okresie Wszystkich Świętych. Na tyle ją poruszył, że zainteresowała się samym autorem oraz sięgnęła po inne jego utwory.
Jak zatem można pomóc studentom w rozwinięciu i pogłębieniu kompe-tencji kulturowych? Czy pozostawić tę kwestię do rozwiązania we własnym zakresie, licząc na to, że wraz z upływającym czasem ich znajomość kontek-stów kultury samoistnie wzrośnie? W odpowiedzi na takie zapotrzebowanie zaproponowałam studentom II roku studiów cykl warsztatów pt. „Usłyszeć Kraków”. Celem odbywających się raz w miesiącu zajęć jest zaznajomienie się z realiami językowo-kulturowymi miasta, w którym mieszkają. W dwu- lub trzyosobowych grupach przygotowują zajęcia na tematy związane z historią i kulturą ukrytą w toponimii miasta, na przykład w nazwach jego ulic oraz dzielnic, sklepów, zakładów gastronomicznych etc. Wyniki tych analiz przedstawiają kolegom w postaci zadań, krzyżówek, konkursów. Zajęcia cieszą się sporym zainteresowaniem studentów, którzy jako ich współ-twórcy wykazują się dużą aktywnością. Uczestnictwo w nich nie wypełni rzecz jasna wszystkich braków dotyczących wiedzy o kulturze, z pewno-ścią jednak poszerzy kompetencje kulturowe, usprawni umiejętność posłu-giwania się językiem polskim, a stanie się to między innymi poprzez zapo-znanie się z tekstami precedensowymi wpisanymi w przestrzeń językową miasta, w którym studiują.
B I B L I O G R A F I A
Bralczyk J., 2004, Leksykon zdań polskich, Warszawa: Świat Książki.
Bralczyk J., 2005, Leksykon nowych zdań polskich: od lat 70. do dziś, Warszawa: Świat Książki.
Gos E., 2006, Co to jest tekst precedensowy?, „Przegląd Rusycystyczny”, z. 4 (116).
Kajak P., 2011, Współczesna kompetencja kulturowa, VI Międzynarodowa Konferencja Edukacyjna Ustroń/Gliwice, http://www.konferencje-spnjo.polsl.pl/download/kajak- pwspolczesna-kompetencja-kulturowa.pdf [dostęp: 01.07.2016].
Караулов Ю., 1987, Русский язык и языковая личность, Москва: Наука.
Назарова Р., Золотарев М., 2015, Прецендентные феномены: проблемы дефиниции и классификации, „Известия Саратовского университета. Новая серия. Серия Филология. Журналистика”, № 2, том 15.
Петрова Н., 2010, Эволюция понятия ‘прецедентный текст’, „Вестник ИГЛУ. Сер.
Филология”, № 2(10).
Puszkin A., 1977, Eugeniusz Oniegin: romans wierszem, Ważyk A., Tuwim J., tłum., Kra-ków: Wydawnictwo Literackie.
Серов В., 2005, Энциклопедический словарь крылатых слов и выражений, Москва:
Локид-Пресс.
Świątek A., 2013, Wybrane aspekty kształtowania kompetencji kulturowej w nauczaniu języków obcych, „Języki Obce w Szkole”, nr 1.
Halina Czuba
PRECEDENCE TEXTS AS AN ELEMENT OF THE CULTURAL COMPETENCE OF STUDENTS LEARNING THE POLISH LANGUAGE
The article presents the concept of precedence texts introduced to Russian linguistics by Yuri Karaulov in the 1980s. The article author refers to the evolution of this con-cept and its understanding by contemporary researchers. Precedence texts are an element of so-called cultural-ethnic community; they are kept in the collective memory and passed from generation to generation; they guarantee linguistic and cultural unity, but they also serve as a differentiating element. Getting to know prec-edence texts is an important element in the process of gaining cultural competence.
The author refers to the knowledge of precedence texts by students learning Polish as a foreign language.
Keywords: precedence texts, cultural competence, cultural identity
ŚWIATOWY KONGRES POLONISTÓW
MAREK TOMASZEWSKI
INALCO Paryż, Francja