Zdefiniowanie nowego typu działań w Europejskim opisie kształcenia języ-kowego nie było przypadkowe. Mobilność ludności w Europie pomnożyła wielokrotnie liczbę kontaktów międzyjęzykowych i międzykulturowych. Po-mnożyła również trudności, sytuacje, w których komunikacja wymaga po-mocy osób trzecich (mediatorów). Zapotrzebowanie na osoby umiejące roz-wiązywać problemy językowe i kulturowe oraz ułatwiające (umożliwiające) autentyczną komunikację stało się zjawiskiem powszechnym, jedną z cech współczesnych kontaktów międzyludzkich. Dlatego pojawienie się nowego typu kompetencji w dokumentach Rady Europy jest nie tylko przejawem zmian społecznych, politycznych, ekonomicznych etc., ale też wiąże się z koniecznością dostosowania kształcenia językowego do tej sytuacji i stoso-wania specjalnie skonstruowanych zadań mediacyjnych.
Realizacja tych zadań wymaga uruchomienia szeregu działań językowych – recepcji, produkcji i interakcji (por. schemat) oraz kompetencji ogólnych użytkownika języka (savoir, savoir-faire, savoir-être), które warunkują po-myślny przebieg komunikacji. Sytuację komunikacyjną nakreśloną w polece-niu cechuje autentyczność.
Opis sytuacji:
Marta jest Polką uczącą się języka francuskiego w swoim kraju. Koresponduje w języku francuskim ze znajomymi z Kanady. Ci zaś wybierają się na wakacje do Polski. Wiedząc o tym, że interesują się folklorem ziem górskich, Marta proponuje im krótki pobyt w Tatrach. Na podstawie poniższego tekstu, Marta relacjonuje im pisemnie (e-mail), co i gdzie można zobaczyć, w jakich imprezach wziąć udział.
W tym roku Festiwal Folkloru Ziem Górskich odbędzie się w dniach 20–29 sierpnia5.
W sierpniu folklor świata spotyka się pod Giewontem. Będą tam zespoły z różnych kontynentów i z odmiennych kręgów kulturowych. Niezwykłym walorem Festiwalu Ziem Górskich, który odbywa się w Zakopanem od nie-mal półwieku, jest możliwość bezpośredniego kontaktu z fascynującymi ludźmi, ich tradycją, muzyką, tańcem, rzemiosłem i kuchnią oraz podróż do źródeł, odkrywanie korzeni, a także dobra zabawa. Konkursowym zmaga-niom towarzyszyć będą m.in. warsztaty, pokazy, kiermasze i wiele innych atrakcji – od zajęć dla najmłodszych po konkurs literacki, naukową konfe-rencję i Etno Piknik. Festiwal ma swoją sprawdzoną formułę i stałe punkty programu lubiane przez publiczność, jednak w tym roku pojawi się także kilka nowości. W tegorocznym festiwalu wezmą udział zespoły folklory-styczne z: Bułgarii, Francji, Grecji, Hiszpanii, Indii, Meksyku, Portugalii, Rumunii, Serbii, Słowacji, Ukrainy, Włoch, Turcji oraz Węgier. Funkcję go-spodarza festiwalu będzie w tym roku pełnił zespół „Giewont”. Z kolei pozo-stałe polskie zespoły, które wezmą udział w imprezie, zostaną do festiwalu zakwalifikowane pod koniec lipca podczas Festiwalu Folkloru Górali Pol-skich w Żywcu. Wszystkie zespoły oceniane będą przez międzynarodowe jury, a laureaci zostaną nagrodzeni Złotymi, Srebrnymi i Brązowymi
5 http://zakopane.naszemiasto.pl/artykul/festiwal-folkloru-ziem-gorskich-2015-sprawdz-pro gram-imprezy,3421355,art,t,id,tm.html [dostęp: 31.10.2016].
gami. Oficjalnie festiwal rozpocznie się 22 sierpnia na Kasprowym Wierchu, gdzie zaprezentują się przedstawiciele poszczególnych zespołów.
Polecenie do zadania mediacyjnego, jakkolwiek długie i rozbudowane, wy-raźnie pokazuje, na czym polegają działania mediacyjne (tu: pisemne). Moż-na też Moż-nakreślić graficzny model tej sytuacji mediacyjnej, gdzie A – to media-tor (Marta), który musi dokonać transformacji tekstu z języka polskiego na francuski, wyselekcjonować potrzebne informacje i przekazać je osobom nieznającym polskiego. B oznacza materiał (tekst, fotografie, linki etc.), który jest nie tylko punktem wyjścia (bodźcem, stymulatorem) w procesie mediacji, ale stanowi również przedmiot transformacji, tj. służy jako podstawa w two-rzeniu nowego tekstu. Natomiast C – to odbiorcy teksu wysłanego przez na-dawcę (znajomi Marty), którzy, dzięki Marcie i jej kompetencjom ogólnym oraz kompetencjom komunikacyjnym w zakresie języka francuskiego, otrzymają potrzebne informacje i będą się mogli do nich odnieść.
Model sytuacji mediacyjnej
Realizacja proponowanego powyżej zadania mediacyjnego nie ogranicza się do stosowania wyuczonych środków językowych. Uczeń/użytkownik ję-zyka może wykorzystać w realizacji zadania swoją wiedzę o świecie, swoje doświadczenie komunikacyjne, własne przekonania oraz kompetencje spo-łeczne i interkulturowe. W tworzonym tekście mediator ma dużo swobody, bowiem stopień dokładności przekazanych informacji czy też ich ewentualne uzupełnienie dodatkowym komentarzem zależy od celu komunikacyjnego i rozpoznanych parametrów sytuacji komunikacyjnej. Mediator powinien
również zadbać o zachowanie zasad porozumiewania się i dostosować prze-kaz do odbiorcy.
To, co wydaje się szczególnie cenne w zadaniach mediacyjnych, to ich au-tentyczny charakter. Autentyczna jest sytuacja (kontakty personalne) i teksty (artykuł on-line), które z reguły są przeznaczone dla rodzimych użytkowni-ków języka.
Mediator (…) występuje w swojej własnej roli. Jest pośrednikiem między roz-mówcami (lub nadawcą tekstu a odbiorcą), którzy posługują się różnymi językami i nie są w stanie bezpośrednio się porozumieć. Sprawiać to może, że uczniowie będą mieli poczucie autentyczności, odpowiedzialności, ale również sprawstwa w zakresie kontroli przebiegu interakcji, czy wykonania przekładu. Działanie mediatora nie oznacza odgrywania perspektywicznie możliwych i aktualnie jesz-cze odległych ról. (…) W działaniach [mediacyjnych] mediator zawsze odgrywa swoją rolę, wykorzystuje swoje aktualne kompetencje i wiedzę (Andrzejewska 2011, 255–256).
Prowadzone działania w obrębie dwóch języków – najczęściej ojczystego i do-celowego – pozwalają również na wykorzystanie szerszego wachlarza materia-łów o różnym stopniu trudności oraz włączenie do produkcji własnych do-świadczeń. W końcu realizacja działań mediacyjnych umożliwia uczącemu się doświadczenie dynamiki interakcji międzyjęzykowej i międzykulturowej.
PODSUMOWANIE
Zamykając rozważania na temat istoty pojęcia mediacji, należy podkreślić, iż mediacja w znaczeniu ogólnym to działanie mające na celu pogodzenie osób, stron, natomiast w obszarze dydaktyki językowej oznacza ona fakt po-średniczenia w przyswajaniu wiedzy oraz to wszystko, co służy temu pośred-niczeniu, umożliwia je.
Współczesna glottodydaktyka nie może obejść się bez mediacji chociażby z dwóch podstawowych powodów. Po pierwsze nauczanie oparte na
wyko-nywaniu zadań wymaga współpracy w zespole i dzielenia się informacjami.
Pracując w parach, w małych lub większych podzespołach, uczący się roz-wiązują różnorodne problemy językowe. Zadania cząstkowe przydzielone poszczególnym ekipom wymagają stosowania innych materiałów (tekstów), a po zakończeniu pewnego etapu pracy grupy przekazują sobie wzajemnie istotne treści. Uczenie się przez działanie i związane z tym formy organiza-cyjne zajęć stwarzają naturalną potrzebę mediacji.
Jeśli z kolei odwołamy się do nauczania języka metodą projektów6, która polega głównie na samodzielnej pracy uczących się, trudno sobie wyobrazić prawidłową realizację projektu/-ów bez stosowania na szeroką skalę działań mediacyjnych. Można powiedzieć, iż cała struktura i pomyślna realizacja projektu opiera się na umiejętności dotarcia do odpowiednich materiałów, na ich przetworzeniu i dostarczeniu innym koniecznych informacji, na których budować będą następne etapy danego projektu.
Drugim argumentem przemawiającym za szerokim stosowaniem mediacji – nie tylko językowej, ale również kulturowej – jest dostęp uczniów do nieo-graniczonej liczby materiałów – wszelkiego typu, pod rozmaitymi postacia-mi, na wszystkie interesujące ich tematy.
Przekazicielem (mediatorem) wiedzy nie jest dzisiaj wyłącznie nauczyciel ani też podręczniki, w których coraz częściej pojawiają się polecenia typu:
znajdź w Internecie dodatkowe/interesujące informacje na temat regio-nu/pisarza/zwyczajów świątecznych… etc. i opowiedz o nich kolegom na na-stępnych/kolejnych zajęciach. Tego rodzaju polecenia przemawiają w więk-szym stopniu do uczących się przyzwyczajonych do surfowania w Internecie niż takie polecenie nauczyciela, jak np.: przeczytaj tekst i odpowiedz na pyta-nia. Współczesne technologie informacyjne stymulują skutecznie uczących się do wyszukiwania odpowiednich tekstów, zapoznania się z nimi, sporzą-dzenia notatek i przedstawienia zdobytych informacji na forum grupy/klasy.
W takiej sytuacji mediacja staje się naturalnym działaniem wpisanym w pro-ces przyswajania języka.
6 Podejście zadaniowe, kompetencyjne oraz podejście projektowe (metoda projektów) to podstawowe metody pracy lekcyjnej w obrębie podejścia ukierunkowanego na działanie.
B I B L I O G R A F I A
Andrzejewska E., 2011, Autonomia a zadania mediacyjne na lekcjach języka obcego, w: Pawlak M., red., Autonomia w nauce języka obcego – uczeń a nauczyciel, Poznań – Kalisz – Konin: Wyd. UAM, PWSZ.
Europejski system opisu kształcenia językowego: uczenie się, nauczanie, ocenianie, 2003, Warszawa: Wyd. CODN.
Guillaume-Hofnung M., 2009, Lamédiation, Paris: Wyd. PUF.
Janowska I., 2011, Podejście zadaniowe do nauczania i uczenia się języków obcych. Na przykładzie języka polskiego jako obcego, Kraków: Universitas.
Janowska I., 2016a, Rozwijanie językowych działań receptywnych w podejściu zadanio-wym, „Języki Obce w Szkole”, nr 1.
Janowska I., 2016b, Od metody gramatyczno-tłumaczeniowej do mediacji językowej.
Tłumaczenie w dydaktyce języków obcych, w: Lipińska E., Seretny A., red., Tłumacze-nie dydaktyczne w nowoczesnym kształceniu językowym, Kraków: Księgarnia Aka-demicka.
Kucharczyk R., 2013, Normy europejskie w polskiej edukacji językowej, „Języki Obce w Szkole”, nr 1.
Piccardo E., 2012, Médiation et apprentissage des langues: pourquoi est-il temps de réfléchir à cette notion?, „Études de Linguistique Appliquée”, nr 167.
Rosen E., 2007, Le point sur le Cadre européen commun de référence pour les langues, Paris: CLE International.
Rosen E., Minns P., 2008, Les activités de médiation au service du perfectionnement des compétences d’interprètes de conférences en formation – illustration d’un mode de contextualisation du CECR, „Travaux de Didactique du FLE”, nr 59.
Iwona Janowska
MEDIATION IN GLOTTODIDACTICS
The notion of mediation appeared in social discourse in the middle of the 1960s. A mediator who can explain and reconcile the two conflicting positions is invaluable.
Nowadays, however, the notion of mediation means much more than resolving conflicts: it has gained a new dimension and become one of the keywords in con-temporary glottodidactics. Mediation is now defined as a skill of paraphrasing or putting one’s intentions ‘in other words’ in communication, and as such it becomes important language behaviour enabling one to participate in the multilingual and multicultural world. It has been introduced into Common European Framework of Reference for Languages. It is regarded as a kind of innovation in glottodidactics, but it also inspires reflection on a new dimension of teaching and learning foreign lan-guages.
Keywords: glottodidactis, language behaviour, mediation, Common European Framework of Reference for Languages
ŚWIATOWY KONGRES POLONISTÓW
JOANNA PRZYKLENK
Uniwersytet Śląski Katowice, Polska