Konsekwencje zawodowe wynikające z uzależnienia od alkoholu

Angus Campbell, prekursor badań nad jakością życia, utożsamia ją (jakość życia) między innymi z satysfakcją, która jest pochodną zaspokajania przez jednostkę potrzeb związanych głównie: ze stanem zdrowia, sposobami spędzania wolnego czasu, stosunkami z innymi ludźmi, z wykształceniem, życiem rodzinnym i zawodowym oraz z wykonywanym zawodem (E. Papuć 2011, s. 142). W konsekwencji praca, którą wykonuje dana osoba, okazuje się być jednym z czynników wpływających na jakość życia jednostki i jej zadowolenie z niego. W odniesieniu do osób uzależnionych od alkoholu istnieje stereotypowe przekonanie o ubóstwie, a niekiedy nawet nędzy ich rodzin. Taki stan rzeczy ma być pochodną problemów, z jakimi boryka się uzależniony, a które utrudniają mu lub niekiedy uniemożliwiają realizowanie się w płaszczyźnie zawodowej, co skutkuje utratą pracy, bądź/i trudnościami w znalezieniu nowego miejsca zatrudnienia. Odwołując się do tezy Angusa Campbella, taki stan rzeczy może przyczyniać się do spadku jakości życia jednostki i jej zadowolenia z niego. Brak pracy bądź trudności w jej znalezieniu i wynikające z tego gorsze samopoczucie, mogą okazać się jednym z czynników, który motywuje daną osobę do sięgnięcia po alkohol. Zdarza się także, że to właśnie wcześniejsze trudności w pracy są jedną z przyczyn intoksykacji chemicznej. W

42

konsekwencji istotności rozwoju jednostki w płaszczyźnie zawodowej, w podrozdziale tym zamierzam przedstawić najważniejsze aspekty odnoszące się do specyfiki oraz konsekwencji, jakie wynikają z choroby alkoholowej dla funkcjonowania uzależnionego w tej sferze.

Problematyka aspektu zawodowego jednostki uzależnionej od alkoholu jest stosunkowo złożona, ponieważ składają się na nią problemy wynikające bezpośrednio z intoksykacji chemicznej (rozdrażnienie spowodowane silną potrzebą konsumpcji alkoholu, opuszczanie dni pracy, spóźnienia do pracy, bycie pod wpływem alkoholu w miejscu pracy itp.), czyli potencjalna gorsza jakość wykonywanych obowiązków zawodowych przez uzależnionego, jak również te związane ze stygmatyzacją alkoholików w miejscu pracy bądź potencjalnego miejsca zatrudnienia, a także trudności w jego znalezieniu.

Jak podają Michael M. Harris oraz Laura L. Heft „konsumpcja alkoholu oraz innych używek w miejscu pracy jest uważana za jeden z kluczowych problemów firm oraz współczesnego przemysłu” (M. M. Harris, L. L. Heft 1992, s. 239; tłum. Dorota Dolata). Badania zrealizowane przez International Labour Organization wskazują, że pracownicy, którzy spożywają alkohol i/lub inne używki prezentują absencję w pracy od dwóch do trzech razy wyższą aniżeli pozostałe zatrudnione osoby (E. O. Mangado, A. M. Gúrpide 2008, s. 27). W rezultacie dłuższych nieobecności pracownika i niewywiązywania się przez niego z obowiązku wynikającego z realizowanej przez niego pracy może dojść do jego pouczenia, a ostatecznie do zwolnienia36. Należy jednak podkreślić niejednoznaczność wyników badań odnoszących się do korelacji pomiędzy konsumpcją alkoholu przez jednostkę a absencji w pracy. Na przykład G. M. Ames, J. W. Grube oraz R. S. Moore przeprowadzili badania wśród ośmiuset trzydziestu dwóch pracowników (88% z nich było mężczyznami), którym zadano pytania o to, jak dużo piją przed oraz w trakcie pracy, oraz jak często zdarzało się im mieć tak zwanego „kaca” w trakcie wykonywanych czynności zawodowych. Ankietowanych pytano także ogólnie o ich doświadczenia z konsumpcją alkoholu, jak również o ich potencjalne problemy wynikające z intoksykacji chemicznej. Wyniki badań wskazują na korelację między problemami występującymi w pracy (np. zasypianie, kłótnie z pracodawcą itp.) a następującymi zmiennymi: spożywaniem dużych ilości alkoholu po godzinach pracy, konsumpcją alkoholu w trakcie godzin pracy czy przychodzenie do pracy na tak zwanym „kacu”. Równocześnie

36 Na zwolnienie pracownika składa się wiele czynników i jest zależne także od rodzaju wykonywanej pracy (przykładowo poniesienie sankcji przez kapelę muzyczną grającą na weselu i spożywającą alkohol może być o wiele bardziej skomplikowane niż zwolnienie pracownika, którego praca nie koreluje z występowaniem alkoholu). Niemniej jednak można przyjąć ogólny schemat, na bazie uregulowań prawnych panujących w Polsce, które zakazują konsumpcji alkoholu w miejscu pracy, że zazwyczaj dochodzi bądź powinno dojść do pouczenia, a nawet zwolnienia pracownika dokonującego intoksykacji chemicznej w trakcie wykonywania obowiązków zawodowych.

43

stwierdzono, że konsumpcja alkoholu w granicach normy, jak również ta, która wskazuje na występowanie problemów alkoholowych u jednostki po godzinach jej pracy, nie ma wpływu na jakość wykonywanych przez nią czynności zawodowych i nie koreluje z jej potencjalnymi trudnościami w miejscu zatrudnienia. Nie wykazano również, by konsumpcja alkoholu powodowała absencję osoby w miejscu wykonywania przez nią obowiązków zawodowych (G. M. Ames, J. W. Grube, R. S. Moore 1997, s. 40-45).

Inne badania przeprowadzane w Wielkiej Brytanii dowiodły, że osoby spożywające alkohol okazjonalnie rzadziej brały zwolnienia chorobowe aniżeli ich koledzy i koleżanki abstynenci (P. Anderson, B. Baumberg 2006, s. 31).

Mimo wystosowanych powyżej twierdzeń, jakoby spożywanie alkoholu nie korelowało bezpośrednio z jakością wykonywanej pracy przez jednostkę bądź z jej absencją, należy wskazać, że niewątpliwie nadużywanie alkoholu, jak również epizody intensywnego picia, pociągają za sobą szereg konsekwencji. Mianowicie taka intoksykacja chemiczna niesie za sobą ryzyko częstszych nieobecności w miejscu pracy, występowaniem złego samopoczucia w trakcie wykonywania czynności zawodowych, co wiąże się z niższą efektywnością pracy, szybszym opuszczaniem miejsca zatrudnienia. W konsekwencji nierzadko dochodzi do zawieszeń dyscyplinarnych, nieodpowiedniego zachowania, kradzieży bądź innych przestępstw (P. Anderson, B. Baumberg 2006, s. 31). Zależność taką wskazują badania przeprowadzone przez T. W. Mangione, J. Howland, B. Amick, J. Cote, M. Lee, N. Bell oraz S. Levine, którzy dowiedli, że częstość zgłaszanych problemów dotyczących wydajności pracy odnosiła się do osób nadużywających alkoholu bądź pijących w sposób problemowy. Najściślejsze korelacje zachodziły pomiędzy intoksykacją chemiczną a spóźnianiem się, wcześniejszym opuszczaniem miejsca pracy czy zmniejszeniem efektywności jej wykonywania. Z kolei nie wykazano wysokich powiązań pomiędzy konsumpcją alkoholu a absencją w miejscu zatrudnienia (T. W. Mangione, J. Howland, B. Amick, J. Cote, M. Lee, N. Bell, S. Levine 1999, s. 261-270). W rezultacie zauważyć można, że nadmierne spożywanie alkoholu ma częstszy związek z jakością wykonywanej pracy niż z absencją pracownika.

W Polsce powszechnie przyjmuje się, że alkohol w miejscu pracy jednostki jest wykluczony. Jak wynika z powyższych rozważań, jego nadużywanie często w sposób znaczący wpływa na wydajność pracownika i obniża efektywność wykonywanych przez niego czynności zawodowych, jak również, w niektórych przypadkach, naraża na utratę zdrowia czy życia pozostałe osoby zatrudnione.

Jak podaje Jadwiga Fudała, im łatwiej jest zastąpić pracownika wykazującego problemy alkoholowe, tym szybciej zostanie to uczynione przez pracodawcę. Jeśli z kolei problem

44

dotyczy pracownika mającego wysokie kwalifikacje zawodowe, wówczas najczęściej pracodawca będzie starał się nakłonić go do podjęcia leczenia (J. Fudała 2012, s. 28).

Niemniej jednak często zdarza się, że pracodawca nie podejmuje prób przekonania pracownika do zaprzestania picia bądź podejmowane przez niego próby są krótkotrwałe. W konsekwencji pracownik staje się osobą bezrobotną, co zwrotnie może wpłynąć na pogłębienie jego problemu³⁷.

Problematyka związana z nadużywaniem alkoholu a czynnościami zawodowymi, jak również z konsekwencjami, jakie pracownik może ponieść w wyniku nadmiernej konsumpcji alkoholu, jest bardzo złożona. Wiąże się z jednej strony bezpośrednio z osobą uzależnionego pracownika i trudnościami, jakie go spotkają w miejscu zatrudnienia, z drugiej strony, patrząc holistycznie, także z jego wydajnością i produktywnością.

Problemy w miejscu zatrudnienia, osoby uzależnionej od alkoholu, powodują, że staje się ona bardziej nerwowa, a w konsekwencji zdarza się, że częściej wpada w nieuzasadniony gniew, dokonuje częstszych intoksykacji chemicznych celem uśmierzenia występującego napięcia. Problematyka związana z obszarem zawodowym osoby uzależnionej od alkoholu jest istotna, bowiem wiąże się również z jakością i wydajnością jego funkcjonowania w innych systemach społecznych, w tym w rodzinie, która w rezultacie jego trudności także doświadcza ich negatywnych konsekwencji. Z jednej strony musi uporać się z trudnościami będącymi pochodną zachowań osoby uzależnionej (frustracją niekiedy przeobrażaną w gniew, złość), z drugiej strony nierzadko musi poradzić sobie z narastającymi problemami finansowymi.

37 Może mieć także miejsce sytuacja odwrotna - to długotrwałe bezrobocie może stać się jednym z istotniejszych przyczyn zapoczątkowania problemów z alkoholem u jednostki (A. Olak 2014, s. 146).

45

ROZDZIAŁ II