Konsekwencje zdrowotne wynikające z uzależnienia 26

Alkohol jest substancją psychoaktywną silnie wpływającą na zdrowie jednostki, stanowiąc przyczynę około sześćdziesięciu dolegliwości i chorób. Jak wskazuje raport z badań Instytutu Badań nad Alkoholem w Anglii opracowany przez Petera Andersona oraz Bena Baumberga, alkohol odpowiada za 7,4% przypadków przedwczesnych zgonów oraz złego stanu zdrowia jednostki w Unii Europejskiej oraz jest trzecim (zaraz po paleniu tytoniu oraz podwyższonym ciśnieniu tętniczym) wiodącym czynnikiem ryzyka powodującym aż 25% zgonów wśród mężczyzn będących pomiędzy piętnastym a dwudziestym dziewiątym rokiem życia (P. Anderson, B. Baumberg 2006, s. 9-10). Wśród osób, które piją w sposób szkodliwy dla zdrowia, dominują mężczyźni, a według Światowej Organizacji Zdrowia schorzenia, które

25 Już od czasów piastowskich, jak pisze Bohdan T. Woronowicz, można mówić o „tradycyjnym pijaństwie”, gdzie piwo traktowane było jako składnik codziennego użytku, a nie jako środek psychoaktywny, konkretniej - substancja uzależniająca. Stąd w XVI i XVII wieku w Polsce pojawił się problem pijaństwa (B. T. Woronowicz 2009, s. 47).

26 Wpływ alkoholu na zdrowie jednostki oraz jej funkcjonowanie psychofizyczne od dawna był poddawany analizie zarówno przez badaczy z obszaru nauk społecznych, humanistycznych, jak również lekarzy. Stąd istnieje szereg publikacji poruszających dość szczegółowo niniejszą problematykę (M. J. Lewis 1998, s. 26-36; R. A. Harris, K. J. Buck 1998; P. Anderson, B. Baumberg 2006, s. 32-54). Celem niniejszej pracy nie jest jednak szczegółowe opisywanie wpływu alkoholu na funkcjonowanie fizjologiczne jednostki, ale ukazanie najistotniejszych kwestii zdrowotnych, które w konsekwencji wpływają także na funkcjonowanie uzależnionego w rodzinie.

W niniejszej pracy skupiono uwagę na negatywnych konsekwencjach zdrowotnych wynikających z długotrwałej intoksykacji chemicznej. Należy jednak wspomnieć, że umiarkowana konsumpcja alkoholu (1-2 drinki dziennie) „zawiera słabe działanie przeciwutleniaczowe, zapobiegając w pewnym stopniu szkodliwym efektom wolnych rodników tlenowych w organizmie” (C. K. Erickson 2010, s. 153). Istnieją przypuszczenia, jakoby niniejsze rodniki tlenowe odgrywały istotną rolę w rozwoju raka, chorób serca oraz innych schorzeń, które związane są z procesami starzenia się. Alkohol może także, upraszczając, zmieniać stosunek tzw. dobrego oraz złego cholesterolu we krwi i zmniejszyć ryzyko zawału serca (C. K. Erickson 2010, s. 153). Stąd o wystąpieniu chorób omawianych w niniejszej pracy można mówić w kontekście długotrwałej intoksykacji chemicznej (u jednostki uzależnionej od alkoholu, jednak nie tej, która pije w ilościach umiarkowanych).

34

wiążą się ze spożywaniem alkoholu, stanowią aż 10% wszystkich chorób (A. Szymczak, I. Niśkiewicz, I. Krela Kaźmierczak, K. Linke 2009, s. 222).

Statystyki te nie powinny dziwić ze względu na ogólną dostępność i relatywnie niską cenę omawianej substancji psychoaktywnej, której działanie, mimo szkodliwości dla zdrowia, ma także charakter gratyfikacyjny (M. J. Lewis, J. C. Lockmuller 1998, s. 34).

Zmiany fizyczne i somatyczne, które są konsekwencją długotrwałej intoksykacji chemicznej, mogą doprowadzić nie tylko do powstania wielu chorób, ale także do śmierci. Stąd nie bez przyczyny alkoholizm określa się chorobą, która nieleczona może spowodować zgon jednostki (L. Cierpiałkowska, M. Ziarko 2010, s. 38).

Empirycznie potwierdzone są związki pomiędzy długotrwałym spożywaniem alkoholu a wynikającymi z tego chorobami układów: dokrewnego oraz pokarmowego27. Należy przy tym wymienić przede wszystkim marskość wątroby, choroby sercowo-naczyniowe i choroby płuc, zaburzenia układu endokrynnego oraz funkcji seksualnych, choroba refluksowa przełyku, ostre (OZT) i przewlekłe (PZT) zapalenie trzustki. Są to tylko przykładowe choroby, które mogą, i często przytrafiają się osobom, które spożywają alkohol w sposób problemowy. Istnieje wiele danych, które wskazują na związek pomiędzy intensywną konsumpcją alkoholu a ryzykiem pojawienia się choroby nowotworowej (L. Cierpiałkowska, M. Ziarko 2010, s. 39-43; A. Szymczak, I. Niśkiewicz, I. Krela- Kaźmierczak, K. Linke 2009, s. 223-226).

Oprócz wtórnych konsekwencji zdrowotnych będących rezultatem długotrwałej intoksykacji chemicznej jednostki, należałoby także wspomnieć o tych, mających bezpośredni związek z uzależnieniem jednostki i będącymi fizjologicznymi objawami stanu abstynencyjnego. U uzależnionego można zaobserwować zespół abstynencyjny, który stwierdza się po wyraźnym odstawieniu przez jednostkę substancji psychoaktywnej po jej zażywaniu długotrwale i w dużych ilościach oraz, którego nie można uzasadnić występowaniem u osoby zaburzeń somatycznych, czy innych zaburzeń psychicznych bądź zachowania. Przy alkoholowym zespole abstynencyjnym diagnozuje się co najmniej trzy z następujących objawów behawioralnych (wg klasyfikacji ICD-10): pocenie się; drżenie języka, powiek oraz wyciągniętych rąk; mdłości, wymioty oraz nudności; tachykardia albo podwyższone ciśnienie tętnicze; bóle głowy; pobudzenie psychoruchowe; bezsenność; osłabienie lub złe samopoczucie; napady drgawkowe typu grand mal; przemijające omamy bądź iluzje wzrokowe, słuchowe lub dotykowe (ICD-10 2000, s. 63-64). U alkoholika można

27 Wpływ alkoholu na układ pokarmowy jednostki w dużej mierze zależy od jej płci, typu alkoholu, sposobu spożywania alkoholu, czynników genetycznych i innych (A. Szymczak, I. Niśkiewicz, I. Krela- Kaźmierczak, K. Linke 2009, s. 223-224).

35

także rozpoznać zespół abstynencyjny z majaczeniem28, który spełnia ogólne kryteria zespołu abstynencyjnego oraz majaczenia. W konsekwencji wyróżnia się zespół abstynencyjny z majaczeniem: bez drgawek i z drgawkami (ICD-10 2000, s. 66).

Oprócz konsekwencji stricte fizjologicznych, jakie wynikają z permanentnej konsumpcji alkoholu, należałoby także wspomnieć o korelujących z nią problemach psychicznych jednostek uzależnionych. Po długotrwałej intoksykacji chemicznej u alkoholika mogą pojawić się (często występują) psychozy, pseudooligofrenie (upośledzenia umysłowe), czy nawet manie prześladowcze (K. M. Wasilewska- Ostrowska 2014, s. 30). Jak wskazują badacze, u ponad połowy osób uzależnionych od alkoholu „co najmniej raz w życiu występuje zespół depresyjny o charakterze chorobowym, w którym wskazana lub niezbędna jest pomoc psychoterapeutyczna albo farmakologiczna, krótkotrwałe zaś reakcje depresyjne są zjawiskiem nader częstym, pojawiającym się wielokrotnie” (S. Pużyński 2002, s. 90). D. Daley, H. Moss oraz F. Campbell nadmieniają, że aż 20% do 40% osób uzależnionych od alkoholu wykazuje, na bazie kryteriów diagnostycznych, antysocjalne zaburzenie osobowości, z kolei od 2% do 15% cierpi na schizofrenię, 18%-33% przejawia zaburzenia lękowe, a aż 30% spełnia kryteria diagnostyczne depresji (D. Daley, H. Moss, F. Campbell 1987, s. 21-117). Jak wskazuje Stanisław Pużyński, u osób przewlekle używających alkoholu bardzo często pojawiają się krótkotrwałe reakcje depresyjne, a co najmniej raz w życiu występuje zespół depresyjny mający nasilenie chorobowe (S. Pużyński 1988, s. 259-260).

Uwzględniając powyższe informacje należy zwrócić uwagę na to, że osoba uzależniona od alkoholu funkcjonuje w różnych środowiskach. W konsekwencji oprócz indywidualnych problemów, zarówno psychologicznych, jak i zdrowotnych, musi także sprostać problemom w systemach społecznych, w których funkcjonuje, a które często są konsekwencją jej uzależnienia (np. utrata pracy, uszkodzenia ciała itp.).

Choroba, bądź choroby, które dotykają alkoholika, pełnią także pewne funkcje. Ich wystąpienie może być punktem zwrotnym w trwaniu choroby alkoholowej, bowiem powoduje dezorganizację życia członka rodziny29, co nierzadko pociąga za sobą jej (rodziny)

28 Majaczenie alkoholowe (MA), nazywane także delirium tremens, stanowi powikłanie alkoholowego zespołu abstynencyjnego i występuje u około 5% jednostek uzależnionych od alkoholu (A. Kokoszka, M. Laskowska, J. Mikuła 2011, s. 10).

29 Należy podkreślić, że problem, jakim jest choroba uzależnionego i wynikające z tego konsekwencje, które ponosi cała rodzina, mogą zmotywować alkoholika do poddania się leczeniu. Odwołując się do modelu komunikacyjnego „objawy (psychiczne lub somatyczne) pełnią funkcję przekazu informacji” (P. Budzyna-Dawidowski 1999, s. 65). Jak dalej podaje Przemysław Budzyna-Budzyna-Dawidowski, w rodzinach zaburzonych objawy mogą zatrzymywać dalszy rozwój systemu rodzinnego, ponieważ za ich pośrednictwem utrzymywany jest status

quo rodziny - homeostatyczna równowaga (P. Budzyna- Dawidowski 1999, s. 65). Stąd trwanie choroby

alkoholowej nie zaburza równowagi homeostatycznej rodziny, jednak wystąpienie innej choroby już tak. System rodzinny musi wówczas przeorganizować sposób swojego funkcjonowania celem dostosowania się do nowych,

36

reorganizację. W konsekwencji może być determinantą zmian, które w systemie alkoholowym zajdą, bowiem rozpoczęcie walki z chorobą alkoholową zawsze naznaczone jest jakimś wydarzeniem, bądź całym wachlarzem zdarzeń, w konsekwencji których alkoholik zaczyna dostrzegać beznadziejność własnej sytuacji. Nierzadko koreluje to z utratą kogoś lub czegoś ważnego (E. Włodarczyk 2014, s. 102). Tym istotnym „czymś” może być dla jednostki także zdrowie.

Odwołując się do twierdzenia, wedle którego choroba alkoholowa jednostki jest chorobą całej rodziny, w której ta funkcjonuje, choroby, będące wypadkową uzależnienia jednego z członków systemu alkoholowego, nierzadko pociągają za sobą także zmiany w funkcjonowaniu całej rodziny. W konsekwencji ich ujemnego działania na zdrowie uzależnionego, mogą stać się determinantą zmian w jego funkcjonowaniu i przyczynić się do rozpoczęcia procesu zdrowienia.