ZARZĄDZANIE RYZYKIEM ZWIĄZANYM Z ELEKTROWNIAMI JĄDROWYMI – TESTY WYTRZYMAŁOŚCIOWE

W wyniku trzęsienia ziemi, do którego doszło 11 marca 2011 r. w Japonii, poniosło śmierć wielu ludzi. Efekt domina¹⁶⁰ w przypadku tej katastrofy prze-rósł oceny ryzyka dokonane przez zakład jądrowy. Trzęsienie ziemi spowodo-wało powstanie fali tsunami, która doprowadziła do wypadku w elektrowni jądrowej. Skutki tego wydarzenia były odczuwalne nawet w Stanach Zjedno-czonych, gdzie służby ratownicze badały dryfujące po oceanie szczątki zmiecio-nych z powierzchni ziemi, skażozmiecio-nych domów, statków i drzew, które stanowiły zagrożenie dla środowiska naturalnego. Służby w Europie badały na lotniskach osoby powracające z Japonii pod kątem skażenia. Nikt nie zakładał takiego sce-nariusza wydarzeń dla elektrowni w Fukushimie ani skali organizacji pomocy w Japonii. Przerosła ona zdolności reagowania służb kraju dotkniętego kaska-dową katastrofą¹⁶¹.

Na forum Rady Unii Europejskiej już w dniach 24-25 marca 2011 r. przyjęto konkluzje Rady. Tym samym liderzy UE podjęli decyzję o konieczności przeglądu bezpieczeństwa wszystkich unijnych elektrowni jądrowych na podstawie kom-pleksowych, przejrzystych ocen ryzyka i bezpieczeństwa (testy wytrzymało-ściowe, testy warunków skrajnych). Pilne prace po stronie Komisji Europejskiej, która miała określić zasady, na jakich będą dokonywane tzw. testy wytrzymało-ściowe (stress tests), wymuszała zwłaszcza obawa o ewentualny atak terrory-styczny na elektrownie atomowe w Europie. Rada Europejska miała natomiast

160 Patrz: definicja na s. 44.

161 Katastrofy kaskadowe – zdarzenia ekstremalne, w których skutki kaskadowe nasilają się w czasie i powodują niespodziewane, silne zdarzenia wtórne. Te ostatnie są co najmniej równie poważne, jak zdarzenie pierwotne i wywierają silny wpływ na całkowity okres utrzymywania się skutków katastrofy. Wtórne i niespodziewane zdarzenia mogą mieć poważniejszy wymiar wskutek naruszenia konstrukcji i funkcji społecznych, które są od nich zależne (np. obiekty in-frastruktury krytycznej) lub poprzez nieadekwatność zastosowanych strategii łagodzących (ta-kich jak procedury ewakuacji, planowanie zagospodarowania przestrzennego i strategie zarzą-dzania kryzysowego). Katastrofy kaskadowe uwidoczniają nierozwiązane problemy podatności w społeczeństwach. W katastrofach kaskadowych można wyróżnić jedno lub więcej zdarzeń wtórnych, które odróżniają się od pierwotnego źródła katastrofy. Źródło: G. Pescaroli, D. Alexander, A definition of cascading disasters and cascading effects: Going beyond the “top-pling dominos” metaphor, Planet@Risk, Vol. 3, No 1, 2015, s. 58-67 (tłumaczenie własne).

CZĘŚĆ II

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu „Zintegrowany system budowy planów zarządzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne” nr DOBR/0016/R/ID2/003

dokonać oceny wyników tej analizy. Plan działania Europejskiej Grupy Organów Regulacyjnych ds. Bezpieczeństwa Jądrowego ENSREG zatwierdzono 1 sierpnia 2012 r. Z kolei 4 października 2012 r. Komisja wydała komunikat (COM(2012) 0571)¹⁶² dotyczący kompleksowych ocen ryzyka i bezpieczeństwa (testów wy-trzymałościowych) elektrowni jądrowych w Unii Europejskiej oraz działań po-wiązanych. Wypadek w elektrowni Fukushima w Japonii w następstwie trzęsie-nia ziemi i tsunami w marcu 2011 r. uwypuklił wyzwatrzęsie-nia związane z zapewtrzęsie-nia- zapewnia-niem bezpieczeństwa jądrowego. Wydarzenie to pokazało, że reaktory jądrowe muszą być chronione nawet przed wypadkami, które zostały ocenione jako wy-soce nieprawdopodobne. Wydarzenia w Fukushimie uwidoczniły dobrze znane i powracające problemy: wady konstrukcyjne, niedoskonałe systemy rezerwo-we, błędy ludzkie, nieodpowiednie plany awaryjne oraz słabą komunikację. UE musi wyciągnąć wnioski z tego, co stało się w Fukushimie, aby bardziej ograni-czyć ryzyko incydentów jądrowych w Europie. Zadania sprawdzające określono jako celowane testy wytrzymałościowe marginesów bezpieczeństwa elektrowni jądrowych w świetle wniosków wyciągniętych z wydarzeń w Fukushimie, zwią-zanych z ekstremalnymi zjawiskami naturalnymi, stanowiącymi zagrożenie dla funkcji bezpieczeństwa elektrowni (np. powodziami, trzęsieniem ziemi, ekstre-malnymi zjawiskami atmosferycznymi).

Metodologia zastosowana w testach była wspólna i wykorzystywana dwuto-rowo. Testy pokazały, że:

1. w czterech reaktorach (znajdujących się w dwóch różnych krajach) ope-ratorzy mają niespełna godzinę na przywrócenie funkcji bezpieczeństwa w razie utraty całego zasilania elektrycznego lub ostatecznego ujścia ciepła,

2. w 10 reaktorach nie zainstalowano przyrządów do pomiaru aktywności sejsmicznej wykorzystywanych na miejscu,

3. cztery kraje stosują obecnie dodatkowe systemy bezpieczeństwa w pełni niezależne od zwykłych systemów bezpieczeństwa, zlokalizowane

162 Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego dotyczący kompleksowych ocen ryzyka i bezpieczeństwa (testów wytrzymałościowych) elektrowni jądrowych w Unii Europej-skiej oraz działań powiązanych, SWD(2012) 287, COM(2012) 571 wersja ostateczna, Bruksela, 4 października 2012 r.

CZĘŚĆ II

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu „Zintegrowany system budowy planów zarządzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne” nr DOBR/0016/R/ID2/003

w obszarach dobrze chronionych przed zdarzeniami zewnętrznymi, np.

systemy bezpieczeństwa zabezpieczone przed zagrożeniami zewnętrz-nymi (ang. bunkered systems) lub wzmocniony rdzeń systemów bezpie-czeństwa (ang. hardened core systems), a piąty kraj bierze tę opcję pod uwagę,

4. sprzęt przenośny, zwłaszcza generatory dieslowe, potrzebne w razie cał-kowitej utraty zasilania, zdarzeń zewnętrznych lub poważnych awarii, są już dostępne w siedmiu krajach i będą instalowane w większości innych.

Kluczowe wyniki testów przedstawiały się następująco:

1. Brakowało spójności oceny zewnętrznych zagrożeń dla bezpieczeństwa obiektów i zarządzania tymi zagrożeniami. Na przykład wytyczne Mię-dzynarodowej Agencji Energii Atomowej dotyczące obciążeń sejsmicz-nych lub wytyczne dotyczące powodzi nie były wdrażane przez wszystkie państwa członkowskie.

2. Zakres i dogłębność probabilistycznych ocen bezpieczeństwa (PSA), stosowanych do określania bezpieczeństwa reaktorów jądrowych, bar-dzo się różniły i w niektórych państwach członkowskich powinny zostać niezwłocznie dostosowane do przyjętych norm międzynarodowych.

3. Wytyczne dotyczące zarządzania poważnymi awariami (ang. Severe Accident Management Guidelines, SAMG), obejmujące wszystkie rodza-je sytuacji, powinny być dostępne we wszystkich elektrowniach jądro-wych. Testy wytrzymałościowe wykazały, że w kilku państwach człon-kowskich istnieje potrzeba aktualizacji i jak najszybszego pełnego wdro-żenia SAMG.

4. Konieczna jest poprawa kultury bezpieczeństwa¹⁶³. Istnieją luki w za-pewnianiu kompleksowego i przejrzystego systemu identyfikacji oraz

163 Kultura bezpieczeństwa – wzór podstawowych założeń, wartości, norm, reguł, symboli i przekonań wpływających na sposób postrzegania wyzwań, szans i (lub) zagrożeń, a także spo-sób odczuwania bezpieczeństwa i myślenia o nim oraz związany z tym spospo-sób zachowania i działania (współdziałania) podmiotów, w różny sposób przez te podmioty wyuczonych i wyartykułowanych w procesach szeroko rozumianej edukacji, w tym również w naturalnych procesach wewnętrznej integracji i zewnętrznej adaptacji oraz w innych procesach organizacyj-nych, a także w procesie umacniania szeroko (nie tylko militarnie) rozumianej obronności, słu-żących w miarę harmonijnemu rozwojowi tych podmiotów i osiąganiu przez nie najszerzej

ro-w obszarach dobrze chronionych przed zdarzeniami zero-wnętrznymi, np.

systemy bezpieczeństwa zabezpieczone przed zagrożeniami zewnętrz-nymi (ang. bunkered systems) lub wzmocniony rdzeń systemów bezpie-czeństwa (ang. hardened core systems), a piąty kraj bierze tę opcję pod uwagę,

4. sprzęt przenośny, zwłaszcza generatory dieslowe, potrzebne w razie cał-kowitej utraty zasilania, zdarzeń zewnętrznych lub poważnych awarii, są już dostępne w siedmiu krajach i będą instalowane w większości innych.

Kluczowe wyniki testów przedstawiały się następująco:

1. Brakowało spójności oceny zewnętrznych zagrożeń dla bezpieczeństwa obiektów i zarządzania tymi zagrożeniami. Na przykład wytyczne Mię-dzynarodowej Agencji Energii Atomowej dotyczące obciążeń sejsmicz-nych lub wytyczne dotyczące powodzi nie były wdrażane przez wszystkie państwa członkowskie.

2. Zakres i dogłębność probabilistycznych ocen bezpieczeństwa (PSA), stosowanych do określania bezpieczeństwa reaktorów jądrowych, bar-dzo się różniły i w niektórych państwach członkowskich powinny zostać niezwłocznie dostosowane do przyjętych norm międzynarodowych.

3. Wytyczne dotyczące zarządzania poważnymi awariami (ang. Severe Accident Management Guidelines, SAMG), obejmujące wszystkie rodza-je sytuacji, powinny być dostępne we wszystkich elektrowniach jądro-wych. Testy wytrzymałościowe wykazały, że w kilku państwach człon-kowskich istnieje potrzeba aktualizacji i jak najszybszego pełnego wdro-żenia SAMG.

4. Konieczna jest poprawa kultury bezpieczeństwa¹⁶³. Istnieją luki w za-pewnianiu kompleksowego i przejrzystego systemu identyfikacji oraz

163 Kultura bezpieczeństwa – wzór podstawowych założeń, wartości, norm, reguł, symboli i przekonań wpływających na sposób postrzegania wyzwań, szans i (lub) zagrożeń, a także spo-sób odczuwania bezpieczeństwa i myślenia o nim oraz związany z tym spospo-sób zachowania i działania (współdziałania) podmiotów, w różny sposób przez te podmioty wyuczonych i wyartykułowanych w procesach szeroko rozumianej edukacji, w tym również w naturalnych procesach wewnętrznej integracji i zewnętrznej adaptacji oraz w innych procesach organizacyj-nych, a także w procesie umacniania szeroko (nie tylko militarnie) rozumianej obronności, słu-żących w miarę harmonijnemu rozwojowi tych podmiotów i osiąganiu przez nie najszerzej

ro-CZĘŚĆ II

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu „Zintegrowany system budowy planów zarządzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne” nr DOBR/0016/R/ID2/003

zarządzania kluczowymi kwestiami bezpieczeństwa. Jaskrawy przykład Fukushimy pokazuje, że zagrożenie ze strony tsunami było zaniżone, głównie w wyniku działania czynników ludzkich, systemowych i organi-zacyjnych.

Parlament Europejski 14 marca 2013 r. przyjął rezolucję Parlamentu Europej-skiego w sprawie ocen ryzyka i bezpieczeństwa (testów wytrzymałościowych) elektrowni jądrowych w Unii Europejskiej oraz działań powiązanych (2012/2830(RSP)). Parlament przyjął do wiadomości komunikat Komisji w sprawie testów wytrzymałościowych i ich wyników po wypadku w Fukushi-mie. Z zadowoleniem przyjął także wysiłki podjęte przez Komisję i Europejską Grupę Organów Regulacyjnych ds. Bezpieczeństwa Jądrowego (ENSREG) na rzecz przeprowadzenia testów wytrzymałościowych dla 145 reaktorów w UE i 20 reaktorów poza UE¹⁶⁴. Wezwał Komisję i państwa członkowskie do zachę-cania krajów spoza UE, które mają elektrownie jądrowe, w szczególności krajów sąsiadujących z UE, do przeprowadzenia testów wytrzymałościowych i do po-dzielenia się ich wynikami. Podkreślił także znaczenie międzynarodowych norm bezpieczeństwa jądrowego i ochrony jądrowej oraz ich właściwego wdrażania.

Zauważając, że katastrofy naturalne, takie jak trzęsienia ziemi i tsunami, mogą zagrozić bezpieczeństwu istniejących lub budowanych elektrowni jądrowych na terenie Unii i w krajach sąsiadujących, w których występuje wysokie ryzyko trzę-sień ziemi i tsunami, jak na przykład w Akkuyu w Turcji, dodatkowo zwrócił uwagę, że należy podjąć wszelkie stosowne działania na szczeblu Unii i państw członkowskich, aby nie dopuścić do składowania odpadów promieniotwórczych w obszarach wysokiego ryzyka.

Głównym czynnikiem gwarantującym wysoką jakość życia w społeczeń-stwie europejskim oraz ochronę naszej infrastruktury krytycznej stało się

zumianego bezpieczeństwa, z pożytkiem dla siebie, ale i otoczenia. Źródło: M. Cieślarczyk, Kul-tura bezpieczeństwa i obronności, wyd. AP, Siedlce 2011, s. 210.

164 Rezolucja Parlamentu Europejskiego w sprawie ocen ryzyka i bezpieczeństwa (testów wy-trzymałościowych) elektrowni jądrowych w Unii Europejskiej oraz działań powiązanych (2012/2830(RSP)).

CZĘŚĆ II

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu „Zintegrowany system budowy planów zarządzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne” nr DOBR/0016/R/ID2/003

pieczeństwo, polegające na zapobieganiu wspólnym zagrożeniom i ich usuwa-niu¹⁶⁵.

165 Strategia Bezpieczeństwa Wewnętrznego UE, s. 13.

pieczeństwo, polegające na zapobieganiu wspólnym zagrożeniom i ich usuwa-niu¹⁶⁵.

165 Strategia Bezpieczeństwa Wewnętrznego UE, s. 13.

CZĘŚĆ II

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu „Zintegrowany system budowy planów zarządzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne” nr DOBR/0016/R/ID2/003