Ramy zarządzania poważnymi sytuacjami kryzysowymi

Narodowa ocena ryzyka Irlandii została przygotowana zgodnie z metodyką opisaną w dokumencie: A Framework for Major Emergency Management z 2010 r. Obejmuje ona cztery etapy:

Rys. 24. Schemat procesu oceny ryzyka²³⁸

237 Ramy zarządzania poważnymi sytuacjami kryzysowymi stanowią istotny punkt odniesienia w zakresie realizacji przez rząd Irlandii procesu oceny ryzyka w kontekście zdarzeń kryzyso-wych. Narodowa ocena ryzyka stanowi zaś wynik zastosowania powyższej metodyki.

238 Źródło: opracowanie własne na podstawie A Framework for Major Emergency Management, s. 21.

CZĘŚĆ III

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PAŃSTWACH

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu „Zintegrowany system budowy planów zarządzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne” nr DOBR/0016/R/ID2/003

Przedstawiony powyżej schemat procesu oceny ryzyka²³⁹ w metodyce ir-landzkiej zawiera trzy podstawowe elementy tego podprocesu, występującego w normie ISO 31000 jako komponent procesu zarządzania ryzykiem. Są to:

w etapie drugim – identyfikacja ryzyka²⁴⁰, w etapie trzecim – analiza ryzyka²⁴¹ oraz w etapie czwartym – ewaluacja ryzyka²⁴². W irlandzkim procesie oceny ryzyka jako pierwszy etap oceny wykorzystano ustalenie kontekstu, który sta-nowi pierwszy krok w procesie zarządzania ryzykiem zawartym w normie.

Cel pierwszego etapu stanowo opisanie terenu/obszaru, dla którego przygo-towuje się ocenę ryzyka. Jest to istotny element, ponieważ podczas jego reali-zacji dochodzi do określenia (zrozumienia), jaka jest jego podatność²⁴³ i odporność²⁴⁴ w sytuacji zagrożenia. Zadanie to, podobnie jak w poprzednich przykładach, jest realizowane przez zespół ekspertów.

Proces rozpoczyna się od ustalenia warunków, w których podejmuje się ocenę ryzyka (stan wyjściowy/wejście). Jednym z założeń jest wskazanie, że zespół wykonujący analizę powinien brać pod uwagę krajowe, regionalne i lokalne warunki mające wpływ na zarządzanie kryzysowe w ich okolicy (na obszarze administrowanym przez organ, na rzecz którego zespół pracuje).

Istotne jest także, aby zespół w trakcie badania mógł nawiązać współpracę z podmiotami mogącymi zapewnić mu pomoc i dostarczyć niezbędnych infor-macji w procesie analizy ryzyka takimi jak: straż pożarna, inspektor ochrony środowiska czy instytucje sanitarne. Dokument zwraca uwagę, że w tej fazie należy wziąć pod uwagę czynniki: społeczne, środowiskowe, przemysłowe (in-frastruktura) oraz lokalizację potencjalnych zagrożeń.

239 Patrz: definicja na s. 29.

240 Patrz: definicja na s. 27.

241 Patrz: definicja na s. 31.

242 Patrz: definicja na s. 37.

243 Podatność – patrz: część II Zarządzanie ryzykiem na szczeblu UE, rozdział 5 Zarządzanie ryzy-kiem nielegalnej imigracji – FRONTEX, s. 115.

244 Odporność – termin stosowany do opisu nieodłącznej zdolności społeczności, służb i infrastruktury oparcia się konsekwencjom zdarzenia i przywrócenia stanu normalności. Źródło:

A Framework for Major Emergency Management, s. 29. Por.: definicja, s. 39.

2. ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W IRLANDII

W ostatnich latach w Irlandii opracowano na potrzeby zarządzania kryzyso-wego, w tym planowania cywilnego, dwa zasadnicze dokumenty: Ramy zarzą-dzania poważnymi sytuacjami kryzysowymi oraz Narodową ocenę ryzyka Irlan-dii²³⁷. Pierwszy dokument, o charakterze wytycznych, obszernie opisuje zakres oraz formę przeprowadzania przez organy właściwe w sprawach zarządzania kryzysowego procesu oceny występujących zagrożeń. Drugi dokument uwzględnia wyniki oceny ryzyka na szczeblu krajowym, przeprowadzonej zgod-nie z wypracowaną metodyką.

W niniejszym rozdziale zaprezentowano irlandzkie doświadczenia w zakresie wypracowania i zastosowania elementów procesu zarządzania ryzykiem. Celem rozważań było wskazanie cennych praktyk tego i podkreślenie zalet przyjętego podejścia.

2.1. Ramy zarządzania poważnymi sytuacjami kryzysowymi

Narodowa ocena ryzyka Irlandii została przygotowana zgodnie z metodyką opisaną w dokumencie: A Framework for Major Emergency Management z 2010 r. Obejmuje ona cztery etapy:

Rys. 24. Schemat procesu oceny ryzyka²³⁸

237 Ramy zarządzania poważnymi sytuacjami kryzysowymi stanowią istotny punkt odniesienia w zakresie realizacji przez rząd Irlandii procesu oceny ryzyka w kontekście zdarzeń kryzyso-wych. Narodowa ocena ryzyka stanowi zaś wynik zastosowania powyższej metodyki.

238 Źródło: opracowanie własne na podstawie A Framework for Major Emergency Management, s. 21.

Przedstawiony powyżej schemat procesu oceny ryzyka²³⁹ w metodyce ir-landzkiej zawiera trzy podstawowe elementy tego podprocesu, występującego w normie ISO 31000 jako komponent procesu zarządzania ryzykiem. Są to:

w etapie drugim – identyfikacja ryzyka²⁴⁰, w etapie trzecim – analiza ryzyka²⁴¹ oraz w etapie czwartym – ewaluacja ryzyka²⁴². W irlandzkim procesie oceny ryzyka jako pierwszy etap oceny wykorzystano ustalenie kontekstu, który sta-nowi pierwszy krok w procesie zarządzania ryzykiem zawartym w normie.

Cel pierwszego etapu stanowo opisanie terenu/obszaru, dla którego przygo-towuje się ocenę ryzyka. Jest to istotny element, ponieważ podczas jego reali-zacji dochodzi do określenia (zrozumienia), jaka jest jego podatność²⁴³ i odporność²⁴⁴ w sytuacji zagrożenia. Zadanie to, podobnie jak w poprzednich przykładach, jest realizowane przez zespół ekspertów.

Proces rozpoczyna się od ustalenia warunków, w których podejmuje się ocenę ryzyka (stan wyjściowy/wejście). Jednym z założeń jest wskazanie, że zespół wykonujący analizę powinien brać pod uwagę krajowe, regionalne i lokalne warunki mające wpływ na zarządzanie kryzysowe w ich okolicy (na obszarze administrowanym przez organ, na rzecz którego zespół pracuje).

Istotne jest także, aby zespół w trakcie badania mógł nawiązać współpracę z podmiotami mogącymi zapewnić mu pomoc i dostarczyć niezbędnych infor-macji w procesie analizy ryzyka takimi jak: straż pożarna, inspektor ochrony środowiska czy instytucje sanitarne. Dokument zwraca uwagę, że w tej fazie należy wziąć pod uwagę czynniki: społeczne, środowiskowe, przemysłowe (in-frastruktura) oraz lokalizację potencjalnych zagrożeń.

239 Patrz: definicja na s. 29.

240 Patrz: definicja na s. 27.

241 Patrz: definicja na s. 31.

242 Patrz: definicja na s. 37.

243 Podatność – patrz: część II Zarządzanie ryzykiem na szczeblu UE, rozdział 5 Zarządzanie ryzy-kiem nielegalnej imigracji – FRONTEX, s. 115.

244 Odporność – termin stosowany do opisu nieodłącznej zdolności społeczności, służb i infrastruktury oparcia się konsekwencjom zdarzenia i przywrócenia stanu normalności. Źródło:

A Framework for Major Emergency Management, s. 29. Por.: definicja, s. 39.

CZĘŚĆ III

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PAŃSTWACH

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu „Zintegrowany system budowy planów zarządzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne” nr DOBR/0016/R/ID2/003

Drugi etap to identyfikacja zagrożeń²⁴⁵. Część zagrożeń jest zdefiniowana z góry i traktowana jako pewnik występujący w każdym regionie (pożary, wy-padki drogowe, itp.). Niemniej jednak zaleca się, aby w analizie skupiać się na co najmniej dużych zagrożeniach, czyli obejmujących zdarzenia nierutynowe, w których podejmowane przez służby działania wymagają uruchomienia znacz-nych sił i środków. Celem na tym etapie jest dokonanie przeglądu i określenie ogólnych/typowych zagrożeń, a następnie dodanie tych, które są charaktery-styczne dla danego regionu. Generalnie zagrożenia podzielić można na cztery rodzaje:

1. naturalne, 2. w transporcie, 3. technologiczne, 4. cywilne²⁴⁶.

Do każdego zidentyfikowanego zagrożenia w kolejnym kroku przypisuje się podmioty, które są na nie narażone.

Etap trzeci – ocena ryzyka to faza, w której zespół podejmuje się rozważenia całościowego ryzyka związanego ze zdefiniowanymi uprzednio zagrożeniami.

Podproces ten odpowiada działaniom prowadzonym w ramach analizy ryzyka, zgodnie z normą ISO 31000. Ocena ryzyka rozpoczyna się od analizy potencjal-nego wpływu (dotkliwość skutków dla życia i zdrowia, mienia i infrastruktury oraz ochrony środowiska) stwierdzonych zagrożeń. Prawdopodobieństwo wy-stąpienia zagrożenia należy rozważyć i przedstawić na matrycy.

Rodzaj i charakter zjawiska może być rozpatrywany w trzech aspektach:

1. wpływu na życie, zdrowie i dobrobytu społeczności,

2. wpływu na gospodarkę w zakresie kosztów/zniszczeń infrastruktury, jak również kosztów odbudowy lub utraty produkcji gospodarczej,

3. społecznych/oddziaływania na środowisko.

W uwagach metodyka wskazuje, jak ważne jest uwzględnienie możliwości eska-lacji zdarzenia lub jego kombinacji z innymi zagrożeniami. Mimo tego zastrze-żenia i tak wszystkie wyniki analizy pozostają jedynie subiektywnymi ocenami

245 Por.: identyfikacja ryzyka wg PKN-ISO Guide 73:2012 Zarządzanie ryzykiem – Terminologia.

246 A Framework for Major Emergency Management, s. 23.

CZĘŚĆ III

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PAŃSTWACH

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu „Zintegrowany system budowy planów zarządzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne” nr DOBR/0016/R/ID2/003

specjalistów/członków zespołu. Metodyka nie zakłada stosowania żadnych ma-tematycznych rozwiązań związanych z rachunkiem prawdopodobieństwa (ana-lizą ilościową).

Podobnie jak w przypadku kilku innych metodyk stosowanych przez poszcze-gólne państwa, w ostatnim – czwartym etapie następuje prezentacja wyników poprzez umieszczenie każdego z zagrożeń na matrycy ryzyka (5 x 5), uwzględ-niającej prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia (od bardzo rzadkiego – raz na 500 lat do bardzo prawdopodobnego – raz na rok) oraz jego rozmia-ry/skutki (od znikomych do katastrofalnych). W normie ISO 31000 etapem po-równania poziomów ryzyka²⁴⁷ w celu ułatwienia podjęcia decyzji jest ewaluacja ryzyka, jednak dokument ten nie narzuca zastosowania w tym celu matryc ry-zyka. Tzw. matryca irlandzka dodatkowo podzielona jest według dwóch stref (rys. 25) – pierwsza mieści zdarzenia umiarkowane, druga zaś dotyczy zdarzeń, które wymagają najwyższego stopnia gotowości.

Rys. 25. Strefy matrycy ryzyka²⁴⁸

247 Patrz: definicja na s. 39.

248 Źródło: opracowanie własne na podstawie A Framework for Major Emergency Management, s. 26.

specjalistów/członków zespołu. Metodyka nie zakłada stosowania żadnych ma-tematycznych rozwiązań związanych z rachunkiem prawdopodobieństwa (ana-lizą ilościową).

Podobnie jak w przypadku kilku innych metodyk stosowanych przez poszcze-gólne państwa, w ostatnim – czwartym etapie następuje prezentacja wyników poprzez umieszczenie każdego z zagrożeń na matrycy ryzyka (5 x 5), uwzględ-niającej prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia (od bardzo rzadkiego – raz na 500 lat do bardzo prawdopodobnego – raz na rok) oraz jego rozmia-ry/skutki (od znikomych do katastrofalnych). W normie ISO 31000 etapem po-równania poziomów ryzyka²⁴⁷ w celu ułatwienia podjęcia decyzji jest ewaluacja ryzyka, jednak dokument ten nie narzuca zastosowania w tym celu matryc ry-zyka. Tzw. matryca irlandzka dodatkowo podzielona jest według dwóch stref (rys. 25) – pierwsza mieści zdarzenia umiarkowane, druga zaś dotyczy zdarzeń, które wymagają najwyższego stopnia gotowości.

Rys. 25. Strefy matrycy ryzyka²⁴⁸

247 Patrz: definicja na s. 39.

248 Źródło: opracowanie własne na podstawie A Framework for Major Emergency Management, s. 26.

CZĘŚĆ III

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PAŃSTWACH

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu „Zintegrowany system budowy planów zarządzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne” nr DOBR/0016/R/ID2/003

Ocena ryzyka zapewnia podstawę do określenia czynników determinujących kolejne kroki (w późniejszych etapach zarządzania kryzysowego), zwłaszcza w zakresie planowania cywilnego oraz ograniczania skutków zdarzeń. Ocena ryzyka pomaga także w wyborze priorytetów działań prewencyjnych w obsza-rach, w których ryzyko wystąpienia zdarzenia jest bardzo prawdopodobne, a jego konsekwencje będą katastrofalne. Porównując powyższe z podejściem ISO 31000, dostrzegamy ograniczenia zastosowane w metodyce irlandzkiej.

Celem zasadniczym, na co wskazuje również tytuł dokumentu opracowanego przez rząd Irlandii, jest położenie nacisku na ocenę ryzyka i wypracowanie prio-rytetów postępowania z ryzykiem wynikającym z poważnych sytuacji kryzyso-wych. W przypadku normy dotyczy to wszystkich zagrożeń, które mogą wpły-wać na osiągnięte cele. Natomiast sam proces, choć uboższy, jest bardzo zbli-żony do wprowadzonego przez ISO 31000.