Kontrola zarządcza

Nie sposób pominąć znaczenia kontroli zarządczej w procesie we-ryfikacji poprawności wydatków poniesionych w związku ze świad-czeniem dostaw, usług i robót budowlanych w ramach realizacji projektów operacyjnych. Prewencyjny charakter tego rodzaju kontroli jest niezaprzeczalny i wynika głównie z faktu, że jest ona sprawowana wewnątrz jednostki należącej do sektora finansów publicznych⁵⁰. Kon-trola zarządcza w jednostkach sektora finansów publicznych podejmo-wana jest, by zapewnić realizację zadań w sposób zgodny z prawem, efektywny, oszczędny i terminowy. Dlatego też ten rodzaj kontroli, obligatoryjny w świetle art. 69 ust. 1 ustawy o finansach publicznych, jest niezwykle istotny z punktu widzenia sprawdzenia poprawności procesu udzielania zamówień publicznych. Szczególnego znaczenia nabiera jednak w kontekście wydatkowania środków z funduszy eu-ropejskich. Celem kontroli zarządczej jest zapewnienie, by udzielane zamówienia na dostawy, usługi i roboty budowlane były zgodne nie tylko z przepisami prawa krajowego, ale również właściwymi prze-pisami unijnymi oraz postanowieniami umowy o dofinansowanie.

Wymienione w art. 68 ust. 2 uofp⁵¹ cele ogólne kontroli zarządczej z całą pewnością nie mają charakteru enumeratywnego i powinny

zo-49 S. de Moor: Transnational Investigations and the Judicial Follow-Up to the OLAF Inspection Reports under the Existing Cooperation Instruments. W: European Evidence Warrant: Transnational Judical Inquries in the EU. Ed. J.A.E. Vervaele. Antwerpen-Intersentia 2005, s. 47.

50 Zob. R. Szostak: Kontrola zamówień publicznych finansowanych ze środków euro-pejskich – zagadnienia organizacyjne. „Samorząd Terytorialny” 2011, nr 11, s. 61–79.

51 Rozdział 6: Kontrola zarządcza oraz koordynacja kontroli zarządczej w jednostkach sektora finansów publicznych uofp.

stać dookreślone przez kierownika jednostki, uwzględniając warunki funkcjonowania i przedmiot działalności jednostki.

Konsekwencje niewypełnienia obowiązków w zakresie kontroli zarządczej objęte zostały odpowiedzialnością za naruszenie dyscypli-ny finansów publiczdyscypli-nych⁵². Zgodnie z art. 18c ust. 1 uondfp deliktem finansowym jest takie działanie lub zaniechanie kierownika jednostki sektora finansów publicznych w sferze obowiązków w zakresie kon-troli zarządczej, które miało wpływ na:

– uszczuplenie wpływów należnych tej jednostce, Skarbowi Państwa lub jednostce samorządu terytorialnego;

– dokonanie wydatku powodującego przekroczenie kwoty wydatków ustalonej w planie finansowym jednostki;

– zaciągnięcie zobowiązania bez upoważnienia określonego usta-wą budżetousta-wą, uchwałą budżetousta-wą lub planem finansowym albo z przekroczeniem zakresu tego upoważnienia lub z naruszeniem przepisów dotyczących zaciągania zobowiązań przez jednostkę sektora finansów publicznych;

– niewykonanie w terminie zobowiązania jednostki, w tym obowiąz-ku zwrotu należności celnej, podatobowiąz-ku, nadpłaty lub nienależnie opłaconych składek na ubezpieczenie społeczne lub zdrowotne;

– udzielenie zamówienia publicznego wykonawcy, który nie został wybrany w trybie określonym w przepisach o zamówieniach pub-licznych;

– zawarcie umowy w sprawie zamówienia publicznego z narusze-niem przepisów o zamówieniach publicznych dotyczących formy pisemnej umowy, okresu, na który umowa może być zawarta, lub w przypadku wniesienia odwołania – terminu jej zawarcia;

– niewyłączenie z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego osoby podlegającej wyłączeniu z takiego postępowania na podstawie przepisów o zamówieniach publicznych;

– unieważnienie postępowania o udzielenie zamówienia publicznego z naruszeniem przepisów o zamówieniach publicznych określają-cych przesłanki unieważnienia tego postępowania;

– zawarcie umowy koncesji na roboty budowlane lub usługi z kon-cesjonariuszem, który nie został wybrany zgodnie z przepisami o koncesji na roboty budowlane lub usługi;

– zawarcie umowy koncesji na roboty budowlane lub usługi z naru-szeniem przepisów o koncesji na roboty budowlane lub usługi doty-czących formy pisemnej umowy, okresu, na który umowa może być

52 Ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscy-pliny finansów publicznych, t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 168 ze zm.

141 3.6. Szczególne rodzaje kontroli procedur…

zawarta, lub w przypadku wniesienia skargi na czynność wyboru oferty najkorzystniejszej – terminu jej zawarcia;

– odwołanie postępowania o zawarcie umowy koncesji na roboty bu-dowlane lub usługi z naruszeniem przepisów o koncesji na roboty budowlane lub usługi;

– dokonanie w zakresie gospodarki finansowej lub w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego bądź podczas przygotowania tego postępowania albo w postępowaniu o zawarcie umowy koncesji na roboty budowlane lub usługi czynności naruszającej dyscyplinę finansów publicznych przez osobę nieupoważnioną do wykonania tej czynności;

– działanie lub zaniechanie skutkujące zapłatą ze środków publicz-nych kary, grzywny lub opłaty stanowiącej sankcję finansową, do których stosuje się przepisy o postępowaniu egzekucyjnym w ad-ministracji.

Zasady i mechanizmy funkcjonowania kontroli zarządczej są róż-ne w zależności od jednostki sektora finansów, w której obowiązują.

Czynnikiem, który determinuje procedury kontroli zarządczej, jest specyfika działania danej jednostki. W celu zapewnienia spójnych zasad funkcjonowania tego rodzaju kontroli, zgodnych ze standardami międzynarodowymi, Minister Finansów określił standardy kontroli zarządczej dla sektora finansów publicznych⁵³. Ustawowe kryteria kon-troli zarządczej powinny jednak uwzględniać statutowe cele jednostki i zasady jej funkcjonowania⁵⁴. Prewencyjna funkcja kontroli zarządczej odgrywa dużą rolę w procesie zamówień publicznych współfinan-sowanych z funduszy unijnych, pozwala uniknąć nieprawidłowości i im przeciwdziałać. Warto, by zasady kontroli uwzględniały również wymagania stawiane przez wytyczne programowe.

Zagadnienia związane z wykorzystaniem dotacji unijnych budzą liczne wątpliwości, dlatego też już na etapie kontroli zarządczej kie-rownik jednostki powinien opracować jasne procedury, które pozwolą na efektywne i celowe wykorzystanie środków unijnych bez zagroże-nia, że zostaną uznane za niekwalifikowane. Konieczny jest większy nacisk na stworzenie mechanizmów kontroli zarządczej w zakresie procedur udzielania zamówień publicznych.

53 Komunikat nr 23 Ministra Finansów z dnia 16 grudnia 2009 r. w sprawie standardów kontroli zarządczej dla sektora finansów publicznych, Dz.Urz. MF nr 15, poz. 84.

54 R. Szostak: Kontrola zarządcza w jednostkach sektora finansów publicznych – cha-rakterystyka ogólna. „Kontrola Państwowa” 2010, nr 5, s. 12.