Kształcenie ustawiczne w społeczeństwie wiedzy: wyzwania i perspektywy na przyszłośćna przyszłość

W ostatnich 20 latach jesteśmy świadkami wielkich zmian gospodarczych, społecznych, politycznych i technologicznych w Polsce, a także we wszystkich krajach Europy i całego świata, zmian, które wymagają odpowiednich syste-mów, szybkich i trwałych środków, skutecznie pozwalających dostosować się do nowych wyzwań. Na poziomie międzynarodowym i krajowym powsta-ło wiele dokumentów, które napisano w celu rozwiązania tych problemów.

Powstały: Biała księga kształcenia i doskonalenia. Nauczanie i uczenie się.

Na drodze do uczącego się społeczeństwa (listopad 1995); eEurope 2002;

Biała księga w sprawie polityki na rzecz młodzieży (2002); Deklaracja ko-penhaska (30 listopada 2002) oraz rezolucja Rady (19 grudnia 2002); Agen-da cyfrowa dla Europy 2013–2014 (2013); Strategia rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce na lata 2007–2013. Zostały również przygotowane inne dokumenty, które opisują szczegółowo wszystkie wyzwania dla współ-czesnej zjednoczonej gospodarki, społeczeństwa i obywateli. Wśród prio-rytetów jest uczenie się przez całe życie lifelong learning (LLL). Na przykład w Lizbonie stało się jasne, że osiągnięcie pełnego zatrudnienia wymaga ra-dykalnej transformacji gospodarki i umiejętności dostosowanych do moż-liwości nowej gospodarki.

Pierwszym wyzwaniem są wykształcenie i edukacja. Wykształcenie wnie-sie znaczący wkład w rozwój nowych umiejętności, ale jego wyniki będą re-alizowane jedynie w dłuższej perspektywie czasowej. Do zrobienia jest więcej (eEurope 2002). Dotyczy to przede wszystkim miejsc pracy dla specjalistów w zakresie technologii informatycznych. „Agenda cyfrowa dla Europy 2013–

2014” („Digital Agenda for Europe”) analizuje i opisuje w szczególności przedsiębiorczość, zatrudnienie i umiejętności cyfrowe. W tym dokumen-cie podkreślono, że „Komisja sygnalizuje, że od 2015 do 1 miliona 700 ty-sięcy miejsc pracy ICT nie zostanie wypełnionych w Europie ze względu na brak wykwalifikowanego personelu” („Digital Agenda for Europe. A Euro-pe 2020 Initiative (2014)”).

Wyzwanie jest szersze niż tylko zaspokojenie zapotrzebowania na spe-cjalistów w zakresie technologii informatycznych. Alfabetyzacja cyfrowa stanowi istotny element adaptacji siły roboczej oraz zdolności do zatrud-nienia wszystkich obywateli. W tym kontekście odpowiedzialność przedsię-biorstw za szkolenia „w pracy” będzie miała zasadnicze znaczenie dla kształ-cenia ustawicznego. Można przewidzieć nagrodę dla przedsiębiorstw, które są szczególnie skuteczne w rozwijaniu zasobów ludzkich.

Na podstawie dokumentów europejskich (European Commission Me-morandum on lifelong learning 2000; eEurope – an Information Society for All, 2002; Education and training in Europe: diverse systems, shared goals for 2010) można wnioskować, że praca może stać się atrakcyjniejsza dzię-ki interesującym i dostępnym elastycznym jej formom, tadzię-kim jak telepraca.

Między innymi należy dołożyć starań, aby przyciągnąć kobiety do zawodów związanych z technologią informacyjną, gdzie nie są one masowo reprezen-towane i gdzie stanowią w dużej mierze niewykorzystany zasób w większości krajów. Kształcenie ustawiczne powinno mieć wyższy priorytet jako

podsta-wowy element europejskiego modelu społecznego. Trzeba zadbać o wzrost inwestycji w zasoby ludzkie na jednego mieszkańca. Europejskie ramy po-winny definiować nowe umiejętności podstawowe ze zdecentralizowanych procedur certyfikacyjnych, które mają być dostarczone w drodze kształce-nia ustawicznego. Należy ustanowić europejski dyplom w zakresie podsta-wowych umiejętności informatycznych.

W „Białej księdze…” (1995) w rozdziale C „Action in the Member Sta-tes” dotyczącym działań w państwach członkowskich możemy przeczytać:

„Istotne wydarzenia odbywają się w całej Europie. Wszystkie systemy eduka-cyjne dążą do poprawy jakości, rozwijania świadczeń szkoleniowych, w celu zapewnienia kształcenia ustawicznego, a także lepszego wykorzystania środ-ków finansowych” („Biała księga…”, 1995: 28).

Edukację, szkolenia i możliwość zatrudnienia uznała Europejska Rada w Lizbonie w marcu 2000 roku za integralną część strategii gospodarczych i społecznych potrzebnych do osiągnięcia strategicznego celu: uczynienia z Europy najbardziej dynamicznej gospodarki opartej na wiedzy na świe-cie w 2010 roku.

Deklaracja kopenhaska (30 listopada 2002) oraz rezolucja Rady (19 grud-nia 2002) w sprawie wspieragrud-nia wzmocnionej współpracy europejskiej w dzie-dzinie kształcenia i szkolenia zawodowego przyznały, że priorytetem powinien być zwrócony na dalszy rozwój zestaw wspólnych zasad dotyczących wali-dacji nieformalnego i incydentalnego uczenia się w celu zapewnienia więk-szej porównywalności podejść w różnych krajach i na różnych poziomach.

Raport Rady i Wspólnej Komisji przejściowej (26 lutego 2004) na wio-sennym szczycie Rady Europejskiej, Edukacja i nauczanie 2010, wskazuje, że rozwój wspólnych europejskich odniesień i zasad może skutecznie wspierać politykę krajową. Mimo że takie wspólne zasady nie stanowią zobowiązań dla państw członkowskich, przyczyniają się do pogłębiania wzajemnego za-ufania pomiędzy krajami członkowskimi i do wspierania reformy. Wspólne sprawozdanie okresowe wzywa w szczególności do opracowania wspólnych europejskich zasad dotyczących walidacji uczenia się incydentalnego i nie-formalnego („Konkluzje Rady…”, 2006/C 298/03).

Koncepcja uczenia się przez całe życie jest już rzeczywistością i w przy-szłości jej znaczenie będzie nadal rosnąć! Określenie kształcenie ustawicz-ne oznacza nowe podejście do uczenia się i sugeruje możliwość kształcenia ustawicznego w różnych sytuacjach formalnych oraz nieformalnych.

Koncepcja kształcenia ustawicznego została rozpowszechniona w latach sześćdziesiątych, siedemdziesiątych XX wieku i od tego czasu znacznie

posze-rzyła swój zakres. Koncepcja kształcenia ustawicznego i edukacji opiera się na systemie edukacji formalnej, w którym dana osoba ma okazję podniesie-nia poziomu swojego wykształcepodniesie-nia. System ten skupia się głównie na ofercie.

Koncepcja uczenia się przez całe życie koncentruje się na osobie w kon-tekście zatrudnienia i aktywnego obywatelstwa. W tym sensie kształcenie ustawiczne skupia się na wymaganiach, jakie stawia rynek pracy.

Kształcenie ustawiczne obejmuje szkolenie prowadzone zarówno we-wnątrz, jak i poza formalnym systemem oświaty w szerokiej gamie i w no-wych kontekstach. Oznacza to, że głównym kluczem do nabycia umiejętności jest zarówno zdolność osoby do wyszukiwania nowych ofert szkoleniowych, jak i samodzielny rozwój nowej wiedzy, umiejętności oraz kompetencji bez konieczności wsparcia edukacji formalnej.

Dalszy rozwój koncepcji uczenia się przez całe życie wymaga nowych sposobów myślenia w systemie edukacji. Obejmują one:

• Usystematyzowane podejście do uczenia się, w którego trakcie uczący się są aktywnie zaangażowani w proces edukacyjny od przedszkola i na poziomie szkoły podstawowej.

• Zapewnienie dostępu do informacji na temat kształcenia formalnego i nieformalnego.

• Dostępność do systemów weryfikacji kompetencji nabytych poza formal-nym systemem edukacji („Report: Lifelong learning…”, 2002).

Liczba „cyfrowych tubylców” rośnie, więc rosną także potrzeby edukacji i kształcenia ustawicznego. Jeśli obecne tendencje w Europie do starzenia się społeczeństwa zostaną zachowane, w najbliższych latach więcej niż 50% po-pulacji będzie w wieku powyżej 50 lat do roku 2030, a średnia długość ży-cia wzrośnie do 90 lat. Dzieci z XXI wieku – nowocześni „cyfrowi tubylcy”

– urodziły się w świecie technologii informatycznych, toteż jak ich rodzi-ce, będą musiały przejść szkolenie ustawiczne w zakresie korzystania z no-wego środowiska technologicznego. W celu zaspokojenia potrzeb eduka-cyjnych społeczeństwa kształcenie ustawiczne i cały system edukacji muszą zostać przekształcone. Ponadto taka działalność edukacyjna będzie wyma-gać od osoby podejmowania wysiłków oraz inwestycji finansowych i fizycz-nych (Il’čenko, 2010).

1.1.3.2. E-learning i kształcenie ustawiczne. Formalne, nieformalne i incydentalne uczenie się w kontekście kształcenia ustawicznego

Zgodnie z wnioskami Rady z dnia 12 maja 2009 roku w sprawie strate-gicznych ram europejskiej współpracy w dziedzinie kształcenia i szkolenia

(ET 2020) kształcenie ustawiczne (lifelong learning) należy uznać za istotną zasadę stanowiącą podstawę całej ramy, która przeznaczona jest na pokry-cie uczenia się we wszystkich kontekstach zarówno formalnego, incydental-nego, jak i nieformalnego („Konkluzje Rady…”, 2009/C 119/02).

Walidacja efektów uczenia się, czyli wiedzy, umiejętności i kompetencji nabytych w drodze kształcenia nieformalnego oraz incydentalnego, może odgrywać ważną rolę w zwiększaniu zatrudnienia i mobilności, a także in-tensyfikacji motywacji do nauki przez całe życie, szczególnie w przypadku niekorzystnej sytuacji społeczno-ekonomicznej uczących się lub ich niskich kwalifikacji („Konkluzje Rady…”, 2009/C 119/02).

Kraje europejskie coraz mocniej podkreślają konieczność uznania peł-nego zakresu wiedzy, umiejętności i kompetencji danej osoby – nie tylko tych nabytych w szkole, na uczelni lub w innych instytucjach edukacyjnych i szkoleniowych, ale także poza systemem formalnym (strona internetowa Komisji Europejskiej, dotycząca edukacji i szkoleń oraz polityki kształcenia ustawicznego).

Wymaga to nowego podejścia do sprawdzania takich doświadczeń edu-kacyjnych (to znaczy identyfikacji dokumentu, jego oceny i/lub poświadcze-nia), dzięki czemu można by je stosować w dalszych badaniach i rozwoju w pracy. Pomaganie ludziom w ten sposób może również przyczynić się do inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecz-nemu (strona internetowa Komisji Europejskiej dotycząca edukacji i szko-leń oraz polityki lifelong learning).

Kształcenie formalne oznacza uczenie, które przebiega w sposób zor-ganizowany i uporządkowany w środowisku, specjalnie dostosowane do nauki i zazwyczaj prowadzące do uzyskania kwalifikacji, zwykle w formie świadectwa lub dyplomu. Obejmuje systemy kształcenia ogólnego, wstęp-nego kształcenia zawodowego i szkolnictwa wyższego („Konkluzje Rady…”, 2009/C 119/02).

Są różne definicje kształcenia formalnego, incydentalnego i nieformal-nego, opracowane przez naukowców i twórców. Niektóre znane definicje tej kategorii można znaleźć w Nowym słowniku pedagogicznym W. Okonia (2001), Wikipedii (http://en.wikipedia.org/wiki/Nonformal_learning [do-stęp: 12.06.2016]) oraz na stronie internetowej Komisji Europejskiej (http://

ec.europa.eu/education/lifelong-learning-Polityka/informal_en.htm [do-stęp: 12.06.2016]). Nauka odbywa się poza formalnymi organami syste-mu oświaty. Kształcenie i edukacja są niezwykle ważne dla osób indywidu-alnych, przedsiębiorstw oraz społeczeństwa w ogóle. Zebrane informacje

na temat walidacji uczenia się incydentalnego i nieformalnego mają jed-nak w większości krajów raczej ograniczony zakres. Podejmowanie nauki nieformalnej i incydentalnej (widoczne i zatwierdzane) jest z natury rze-czy trudnym zadaniem („European Inventory — Validation of Non-formal and Informal Learning”, 2004). European Inventory jest to dalej realizowa-ny projekt. Trzy raporty uzupełniające dotychczas opracowane: jeden przez Danielle Collardyn i Jens Bjornavold i dwa przez ECOTEC Research & Con-sulting. Wszystkie trzy raporty są dostępne na stronie internetowej Europe-an Inventory Project (http://www.ecotec.com/europeEurope-aninventory). W 2016 roku ukazał się nowy raport „Cedefop (2015) – European Guidelines for Validation Non-formal and Informal Learning”, który zawiera ważne za-gadnienia związane z podstawowymi charakterystykami walidacji, określe-nie warunków implementacji walidacji, opis kontekstu walidacji, jej narzę-dzia oraz rekomendacje i wnioski, które mogą być pomocne instytucjom oświatowym, jak również innym firmom zajmującym się przygotowaniem i szkoleniem kadr.

Instytucje edukacyjne razem wywierają presję na modele świadczenia usług edukacyjnych na wszystkich etapach edukacji, od dzieciństwa do ucze-nia się w miejscu pracy. „Heppell (2007), jako jeden spośród wielu, wska-zuje na potrzebę wypracowania systemu edukacji, który pomaga ludziom pomóc sobie nawzajem, a nie takiego, który dostarcza nauki i wiedzy. Barie-ry między kształceniem formalnym i nieformalnym a między online i ucze-niem się twarzą w twarz zostały usunięte, co pozwala na rozwój nowych modeli, które uwzględniają zakres doświadczenia uczących się poza formal-nym studiowaniem i afektywformal-nymi elementami nauki” (Buckingham, Fer-guson, 2012: 8). Nauka społeczna została pomyślana jako nauka społeczna w ogóle, jako procesy interakcji, które prowadzą do wspólnych działań na rzecz zmian, jak uczenie się w grupie oraz nauka osób w kontekście społecz-nym (Blackmore, 2010). Koncepcja autora społecznego uczenia się online (Buckingham, Ferguson, 2012: 8) uwzględnia zmiany w świecie, w którym aktywność społeczna coraz częściej odbywa się na odległość, w tym w for-mach pośrednich, co zwięźle wyrazili Seely Brown i Adler (2008), określa-jąc ją jako „opieraokreśla-jącą się na założeniu, że nasze zrozumienie treści jest kon-struowane społecznie w trakcie rozmów o tej zawartości i przez interakcje z innymi pośredniczącymi problemami i działaniami” (Buckingham, Fer-guson, 2012: 9). Charakterystykę społecznego uczenia się online przedsta-wili Buckingham i Ferguson w swojej publikacji (Buckingham, Ferguson, 2012: 9).

Na podstawie analizy wcześniejszych badań, źródeł krajowych i zagra-nicznych, publikacji internetowych została opracowana tabela 1, zawierają-ca porównawczą charakterystykę formalnego, nieformalnego oraz incyden-talnego (w tym zdalnego) uczenia się na podstawie wybranych cech.

Tabela 1. Porównawcza charakterystyka formalnego, nieformalnego i incydentalnego (w tym zdalnego) uczenia się

Cechy Typ uczenia się

formalne (D)L nieformalne (D)L incydentalne (D)L

1 2 3 4

tak najczęściej tak czasami nie

własnych i innych ludzi

często, jeśli uczący się mają interakcje z

cd. tabeli 1 inne teorie i metody pedagogiczne

tak najczęściej tak czasami nie jest

obecne; nieformalne komunikowanie się ze współpracownikami, z rodziną oraz z innymi osobami na krótkie lub długie okresy

cd. tabeli 1

1 2 3 4

Przykłady kursy zdalne na uczelniach wyższych współ-praca i komunikacja ze współpracownikami

Ź r ó d ł o: Opracowanie własne na podstawie Bugajčuk, 2013.

1.1.3.3. Różne inicjatywy wdrażania e-learningu i ICT na Uniwersytecie Śląskim Uniwersytet Śląski w Katowicach został założony w 1968 roku, liczy 12 wydziałów i kilka szkół interdyscyplinarnych oraz ośrodków, ponad 35 tys.

studentów, studiujących na poziomie licencjatu, studiów magisterskich, uzu-pełniających i doktoranckich, oraz ponad 2 tys. nauczycieli akademickich.

Jest jednym z największych w Polsce. Uczelnia w ramach własnej działalno-ści w zakresie naukowym, badawczym, dydaktycznym współpracuje w za-kresie innowacji, realizacji projektów krajowych i międzynarodowych oraz podejmuje różne inicjatywy w zakresie wykorzystania e-learningu w kształ-ceniu ustawicznym. Inicjatywy te są wdrażane i obejmują:

• Centrum Kształcenia na Odległość na Uniwersytecie Śląskim (CKO).

Zapewnia ono wsparcie techniczne, administrację kursów i szkoleń dla kadry dydaktycznej oraz studentów. Aktualne dane dotyczące wyników działalności Centrum są następujące: platformy e-learningowe Uniwer-sytetu Śląskiego, wspierane przez CKO, oferują studentom ponad 8 tys.

godzin efektywnej pracy na 12 platformach wydziałowych, jak również na innych platformach e-learningowych – projektowych, badawczych, przeznaczonych dla określonych kategorii użytkowników.

• Projekt „Uniwersytet Partnerem Gospodarki Opartej na Wiedzy” UPGOW (Smyrnova-Trybulska i inni, 2009, 2010). Celem ogólnym projektu jest upowszechnienie edukacji społeczeństwa na każdym etapie kształ-cenia przy jednoczesnym zwiększeniu jakości usług edukacyjnych oraz ich silniejszym powiązaniu z potrzebami nowoczesnej gospodarki. Pro-jekt obejmuje ponad 40 recenzowanych otwartych kursów e-learningo-wych o różnej tematyce i w różnych dziedzinach nauki.

• Telewizję internetową (UŚ TV, http://telewizja.us.edu.pl/). Telewizja in-ternetowa zapewnia transmisje i publikowanie promocyjnych materia-łów, wiadomości o wydarzeniach na Uniwersytecie Śląskim na bieżąco, zapewnia promocje i informacje o aktualnych problemach oraz kampa-niach za pośrednictwem globalnej sieci Internet.

• Umiędzynarodowienie badań i edukacji. To jeden z priorytetowych kie-runków rozwoju Uniwersytetu, który współpracuje z ponad 300 uczelnia-mi wyższyuczelnia-mi z całego świata i aktywnie uczestniczy w projektach finan-sowanych przez UE w ramach Lifelong Learning Programme (Erasmus – największy sukces studentów oraz program wymiany pracowników na świecie), a także programów ramowych (jako partnera i koordyna-tora), na przykład Ludzie (People) Działanie Marie Curie, Międzyna-rodowy Program Wymiany Pracowników Naukowych (IRSES, projekt IRNet – www.irnet.us.edu.pl), którego koordynatorem jest autorka mo-nografii.

• Szeroką ofertę studiów podyplomowych (http://kandydat.us.edu.pl/us -boxes/11).

Inne ważne inicjatywy i dokumenty w zakresie wykorzystania e-learnin-gu na UŚ z myślą rozwoju innowacji w edukacji, nauce, badaniach nauko-wych, infrastrukturze, kształceniu ustawicznym zostały zawarte w następu-jących dokumentach:

• Zarządzenie nr 66/2012 z dnia 3 lipca 2012 roku, podpisane przez Rek-tora Uniwersytetu Śląskiego w sprawie zasad prowadzenia zajęć dydak-tycznych na uczelni z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość (http://bip.us.edu.pl/zarzadzenie-nr-662012). Zgodnie z tym dokumentem formalnie do 50% zajęć może odbywać się w trybie zdalnym.

• Dokument „Strategia rozwoju na lata 2012–2020 Uniwersytetu Śląskie-go w Katowicach” (http://bip.us.edu.pl/files/bip/strategia20120309.pdf), w którym zostały wymienione tak ważne cele, jak: 2.3.3.5. Tworzenie co-raz większej liczby kursów e-learningowych i zwiększanie aktywności w nauczeniu na odległość; 2.3.4.3. Organizacja szkoleń oraz ustawiczna

edukacja studentów, doktorantów i pracowników z zakresu wykorzysty-wania elektronicznych baz danych, także w formie e-learningu w języ-ku polskim i angielskim. Poznawanie nowoczesnych technologii infor-macyjnych i informatycznych w celu najlepszego zindywidualizowania kształcenia w trybach e-learning i blended learning.

• Szerokie porozumienie w sprawie umiejętności cyfrowych w Polsce – Deklaracja KRASP (http://www.us.edu.pl/szerokie-porozumienie-na-rzecz-umiejetnosci-cyfrowych-w-polsce-deklaracja-krasp), kilka waż-nych w zakresie rozwoju umiejętności cyfrowych inicjatyw, takich jak konferencje, studia podyplomowe, nowe specjalizacje, projekty na Uni-wersytecie Śląskim (Smyrnova-Trybulska, 2013).

1.1.4. Podsumowanie

W Polsce, podobnie jak w innych krajach europejskich, podziela się po-gląd, że społeczeństwo wiedzy jest otwarte dla wszystkich i ukierunkowane na postęp społecznego systemu relacji między ludźmi, który dzięki szero-kiemu wykorzystaniu nowoczesnych technologii informacyjnych i komu-nikacyjnych zapewnia otwarty i nieograniczony dostęp każdemu obywate-lowi do globalnych zasobów informacyjnych, umożliwiając do nich dostęp, ich przetwarzanie, mnożenie, dystrybucję i wykorzystanie w celach postę-pu społecznego oraz rozwoju osobistego.

Jednocześnie to społeczeństwo musi zagwarantować każdemu obywate-lowi prawo do wolności opinii, swobody wypowiedzi wszelkimi środkami, bez względu na istniejący rząd i granice geograficzne, ale z przestrzeganiem prawa, norm etycznych.

Wiele informacji i danych, które są dostępne osobom w trosce o zrów-noważony rozwój, powinno być łatwo dostępnych, a jednocześnie zabezpie-czonych przed nadużyciami i sprzeniewierzeniem na poziomie indywidu-alnym, krajowym i korporacyjnym. Ochrona zasobów informacyjnych, ich wiarygodny, uczciwy charakter powinny być zharmonizowane z podstawa-mi swobodnego dostępu do nich w myśl przepisów regulujących mechaniz-my własności intelektualnej, która jest jednym z podstawowych fundamen-tów otwartego społeczeństwa informacyjnego.

Większa informatyzacja edukacji stanowi efekt jedności trzech głów-nych składników:

• Wystarczalności technicznej i komunikacyjnej. Instytucje edukacyjne po-winny być wyposażone w sprzęt komputerowy, a także w elastyczne

kana-ły przesyłania i odbierania wiadomości elektronicznych i danych, w tym za pośrednictwem Internetu.

• Nowoczesnych elektronicznych zasobów edukacyjnych, treści, informacji i środowiska edukacyjnego, w tym w Internecie.

• Kwalifikowanych użytkowników. W instytucjach edukacyjnych to przede wszystkim nauczyciele (trenerzy, instruktorzy, metodycy itd.), kadra przy-wódcza i administracyjna i uczący się (studenci, doktoranci, stażyści itd.).

W nauce i edukacji obserwuje się nowe zjawisko zwane nauką bez gra-nic oraz edukacją bez gragra-nic, w szczególności rozwój oprogramowania open source, rozpowszechniany na licencji GNU/GPL. Najbardziej oczywistymi przykładami są: system operacyjny Linux, system zarządzania treścią CMS Joomla, Drupal, Wordpress itd., systemy wspomagania kształcenia na odleg-łość LMS: Moodle, Dokeos, Claroline, Illias, ATutor itd., projekt Guttenberg mający na celu utworzenie światowej biblioteki cyfrowej, popularna global-na otwarta encyklopedia Wikipedia (www.wikipedia.org.pl) i inne.

Wraz z przejściem do społeczeństwa informacyjnego i ze zrozumieniem nowych wyzwań dla edukacji w ogóle, na podstawie przeprowadzonych ba-dań, można stwierdzić i obserwować wdrażanie nowego paradygmatu na-uczania i uczenia się. Jego podstawowe idee można podsumować w nastę-pujący sposób („Information and Communication Technologies in Teachers Education”, 2002):

• Edukacja jest naturalnym procesem.

• Edukacja to proces społeczny.

• Edukacja jest aktywnym, a nie pasywnym procesem.

• Nauczanie-uczenie się może mieć zarówno liniowy, jak i nieliniowy cha-rakter.

• Edukacja ma ścisły związek z integracją wiedzy i z uwzględnieniem kon-tekstu.

• Edukacja jest zbudowana na modelu „mocnych stron” uczącego się – jego zdolności, zainteresowania i poziomu kulturalnego.

Obecnie praktycznie we wszystkich krajach trwa przegląd polityki w dzie-dzinie przygotowania i podwyższania kwalifikacji nauczycieli. Podstawowe zadanie – nauczyć nauczycieli rozumieć, jak konkretne technologie, w szcze-gólności informacyjno-komunikacyjne, integrują się z dotychczasowym oraz aktualnym systemem kształcenia i jak mogą polepszyć proces kształcenia.

W rozdziale zostały także opisane i przeanalizowane wybrane formalne dokumenty krajowe i międzynarodowe dotyczące kształcenia ustawicznego oraz wykorzystania e-learningu w celu przygotowania obywateli do

funk-cjonowania w społeczeństwie opartym na wiedzy, przeanalizowane uwa-runkowania i sformułowane niektóre wnioski, wśród których są i takie, że trudno jest znaleźć alternatywne sposoby kształcenia na odległość jako me-tody, formy i technologie w dzisiejszym szybko rozwijającym się społeczeń-stwie opartym na wiedzy, która wymaga wyszkolonego personelu, szybkiej aktualizacji wiedzy i umiejętności, a także ciągłego doskonalenia i aktuali-zacji swoich umiejętności.

W tym kontekście warto podkreślić, że nie tylko formalne wykształce-nie, lecz także edukacja nieformalna i incydentalna będą miały decydujące znaczenie dla kształcenia ustawicznego.

Podsumowując, należy stwierdzić, że przede wszystkim współpraca mię-dzynarodowa, wspólne badania, projekty, wymiana w Europie i na świecie doświadczeń dotyczących teoretycznych i praktycznych aspektów kształcenia na odległość, metodologii e-learningu przy wdrażaniu technologii Web 2.0 i Web 3.0 umożliwiają opracowanie optymalnej efektywnej, globalnej stra-tegii wdrażania e-learningu oraz ciągłe doskonalenie i dostosowywanie do potrzeb własnych.

Jednym z takich projektów jest projekt unijny, zatytułowany „Między-narodowa sieć naukowo-badawcza do badania i rozwoju nowych narzędzi

Jednym z takich projektów jest projekt unijny, zatytułowany „Między-narodowa sieć naukowo-badawcza do badania i rozwoju nowych narzędzi