1. CHRYSTOCENTRYZM W TEOLOGII
1.2. Odnowa w Chrystusie
1.2.2. Kult Najświętszego Serca Pana Jezusa
Dla pełniejszego ukazania tajemnicy Eucharystii i jej miejsca w działalności Prymasa II Rzeczypospolitej należy także wspomnieć o inicjatywach pastoralno-duszpasterskich. Należy w tym miejscu wyeksponować przeszczepioną z Francji na grunt polski Krucjatę
Eucharystyczną185 oraz promowanie tak zwanej wieczystej adoracji186. Poprzez działalność tych
organizacji Prymas pragnął pogłębienia pobożności eucharystycznej wśród wiernych. Wskazywał, że źródłem formującym w tych wspólnotach ma być sam Chrystus. Z przekonaniem wskazywał, że Eucharystia przyczynia się do wszechstronnego rozwoju człowieka. Można powiedzieć, że przestrzeń eucharystyczna stanowiła dla polskiego Hierarchy centrum życia. Była swego rodzaju
miejscem właściwego odczytywania zadań i początkiem dalszych przedsięwzięć187. Zaprezentowana
treść zarysowała widoczną w pewien sposób hierarchię w postrzeganiu i nauczaniu Hlonda o tajemnicy Eucharystii. Naczelne miejsce zajmuje Msza Święta, następnie Komunia Święta i wreszcie adoracje. Zauważyć należy, że przesłanie posiadało najpierw wymiar indywidualny, skierowany do pojedynczego człowieka w trosce o jego duchowe odrodzenie oraz społeczny, aby odnowić wspólnotę rodzinną, eklezjalną i narodową.
1.2.2. Kult Najświętszego Serca Pana Jezusa
Jednym z najważniejszych rysów chrystocentryzmu w życiu duchowym, nauczaniu i działalności pasterskiej Kardynała Hlonda było zorientowanie wokół Serca Jezusowego. W charakterystyczny sposób kult ten stanowił mocny fundament, na którym tworzyła się
osobowa i głęboka więź z naszym Panem i Zbawicielem188. Na ukształtowanie owej formy
pobożności, najwyższej czci oraz w dalszej kolejności propagowaniu kultu Serca
184 Por. AH, t. II, cz. 2, Przemówienia: Ks. Kard. August Hlond o Międzynarodowym Kongresie Eucharystycznym
w Buenos Aires, Rzym (1934), s. 238-239; M. Kowalczyk, „…Lecz aby świat zbawić'' (J 12,47). z teologii
rzeczywistości ziemskich, Lublin 2014, s. 537-544; Cz.S. Bartnik, Cele Kongresu Eucharystycznego, w: tenże, Chleb życia, Lublin 1987, s. 12-17.
185 Organizację tę na grunt polski przeszczepiono w 1925 roku. W dużej mierze było to dziełem św. Urszuli Ledóchowskiej. Por. Z.J. Zdybicka, Otworzyć serce. Apostolstwo matki Urszuli Ledóchowskiej, Warszawa 2003, s. 80-81.
186 Hlond tuż po Kongresie Chrystusa Króla w Poznaniu zarządził ustanowienie wieczystej publicznej adoracji Chrystusa utajonego w Przenajświętszej Hostii. Wyznaczył w tym celu kaplicę kościoła farnego w Poznaniu. Następnym krokiem było utworzenie Stowarzyszenia Wieczystej Adoracji i wspierania Biednych Kościołów.
187 Por. J. Walkusz, Kardynał August Hlond …, s. 119-120.
188 Por. W. Królikowski, Chrystocentryzm Św. Ignacego Loyoli na tle chrystocentryzmu Sługi Bożego Kardynała
Augusta Hlonda, w: B. Kołodziej, M. Wójcik, B. Kołodziej (red.),Dzieło Prymasa ze Śląska. Troska i nauczanie, Kraków 2016, s. 279; J. Gaweł, Króluj nam Chryste, Kraków 2017, s.154-158.
Jezusowego składało się kilka czynników. Najpierw głębokie życie wiarą oraz miłość rodzicielska w domu rodzinnym, które stały się naturalnym podłożem, na którym młody August wzrastał w miłości do Jezusa, Najświętszej Maryi Panny, Kościoła i Ojczyzny. Zostało to pogłębione podczas formacji w Towarzystwie Salezjańskim. Właśnie tam „znalazł w zakładach ks. Bosko, wielkiego czciciela i apostoła Najświętszego Serca
Jezusowego i Eucharystii”189. Swoje piętno odcisnęło też ówczesne nauczanie Kościoła
oraz żywo i dynamicznie rozwijający się kult Serca Jezusowego, a szczególnie – wydanie encykliki o Sercu Bożym, w których zasadniczo została zawarta nauka Kościoła o teologii
i kulcie Najświętszego Serca Jezusa190.
Warto jednak w tym miejscu odwołać się do treści jaką niesie Boże Objawienie oraz Tradycja Kościoła. Na kartach Biblii poprzez symbol serca ukazywana jest niejednokrotnie miłość Boga do człowieka i człowieka do Boga. Uwydatniają to w Starym Testamencie słowa nakazu z Księgi Powtórzonego Prawa (por. Pwt 6,4-6) oraz liczne teksty zawarte w pismach Proroków (por. Jr 31,33-34; Ez 36,26; Za 12,9-10). Spełnienie tych zbawczych zapowiedzi dokonało się w Chrystusie. Tajemnicę otwartego Serca Jezusa przybliżają słowa Nowego Testamentu. Opis Męki Pańskiej i przebity bok Zbawiciela (por. J 19,34) oraz spotkanie apostoła Tomasza ze Zmartwychwstałym Panem (por. J 20,27-28). Sam Chrystus w spotkaniu z człowiekiem wskazuje na swoje Serce, jako wzór do naśladowania
(por. Mt 11,29)191. Rozwinęli to teologowie w pierwszych wiekach chrześcijaństwa.
Szczególnie dominowało twierdzenie, że Kościół został zrodzony z Męki Chrystusa, jak
żywa woda wypłynął z Serca Jezusa192. Należy zaznaczyć, że do średniowiecza kult ten
w Kościele wyraźnie był zwrócony ku ranie w boku Zbawiciela, a ściślej mówiąc wokół Serca Jezusa. Niewątpliwie, zaletą Kościoła pierwotnego była świadomość swoich źródeł, które wypływają z wnętrza Jezusa, z Jego łona, które w języku hebrajskim określa się
słowem rehem, i od którego pochodzi rahamim – miłość miłosierna193. Z tej miłości rodzi
się to, co najważniejsze: stworzenie i odkupienie194.
189 S. Kosiński, Kult Eucharystii i Serca Jezusowego w życiu kardynała Augusta Hlonda, „Głos Seminarium Zgranicznego” 2(1989), s. 4.
190 Por. J. Sypko, Serce Jezusa, LDK, Lublin-Kraków 2002, s. 814-815.
191 Pogłębione studium biblijne można znaleźć: K. Napora, Serce Boga w Piśmie Świętym, w: W. Pałęcki, Z. Głowacki (red.), Serce Jezusa w misterium Kościoła. 250 lat kultu Serca Pana Jezusa w Polsce, Lublin 2016, s. 13-22.
192 Należy przywołać tutaj postać i nauczanie św. Aleksandra I, papieża (†116); św. Justyna Męczennika (†165); św. Ireneusza z Lyonu (†202); św. Grzegorza Wielkiego, papieża (†604).
193Por. K. Góźdź, Teologia Bożego Miłosierdzia, w: tenże, K. Guzowski (red.), Dogmatyka w perspektywie Bożego
Miłosierdzia, Lublin 2010, s. 293.
194 Por. S. Łucarz, Symbolika przebitego boku Jezusa w nauczaniu Ojców Kościoła, w: Zawierzyć Sercu Jezusa, W. Kubik (red.), Kraków 2011, s. 29; A. Bober, Kult Serca Bożego u Ojców Kościoła, „Ateneum Kapłańskie” 62(1961), s. 231-236; J. Majkowski, O symbolice Najświętszego Serca Jezusowego, „Ateneum Kapłańskie” 62(1961), s. 236-241.
Podstawą kultu Serca Bożego jest jednak wydarzenie Paschalne195. Potrzeba zaznaczyć, że u początków chrześcijaństwa koncepcja Paschy zawierała w sobie ideę pełni oraz jedności. Przede wszystkim obejmowała całość tajemnicy Osoby Jezusa i jako taką Kościół celebrował ją
w liturgii196. Pozwoliło to właściwie umiejscowić kult Serca Bożego w całości i jedności
Misterium Paschalnego, które tętniło prawdą o wydarzeniu Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa i Jego obecności w Kościele. W ten sposób kult Serca Jezusowego zawierał i wyrażał głębię miłości Boga do człowieka objawioną w Osobie Wcielonego Słowa i ukazywał swe
źródło w centrum Tajemnicy Paschalnej197.
Natomiast średniowiecze zaowocowało tym, że Serce Boże stawało się powoli właściwym przedmiotem kultu, który jednak jeszcze nie miał powszechnego charakteru. Wiek XIII przyniósł pewne rozwinięcie teologiczne, z tym że kult Najświętszego Serca charakteryzował się stylem triumfalnym. Pewna zmiana została zaakcentowana w kolejnych stuleciach, gdzie bardziej położono akcent na człowieczeństwo Zbawiciela. Jednak z biegiem czasu między XIV a XVI wiekiem widoczne stało się skupienie na człowieku. Silny antropocentryzm pochwalał niezależność człowieka od Boga i Kościoła. Stworzenie zapragnęło zająć miejsce swego Stworzyciela. W odpowiedzi na zaistniałą sytuację, zaczęto szerzyć kult Najświętszego Serca jako pokutę za grzechy. Ukazywano również ówczesnemu człowiekowi Chrystusowe cnoty jako drogę do naśladowania oraz kształtowania ludzkiego serca na obraz i podobieństwo Boskiego Serca. Wielkimi czcicielami i apostołami tegoż kultu byli św. Franciszek Salezy (†1622) oraz św. Jan Eudes (†1680). Ten drugi „oparł swoje życie duchowe na utożsamieniu się z ludzką naturą Słowa Wcielonego, której intencje, pragnienia i uczucia
chciał naśladować, synchronizując się z uderzeniami Boskiego Serca198. Okres ten przyczynił się
do powszechnego i bardziej dostępnego wśród wiernych kultu Najświętszego Serca199.
Przybliżone powyżej tło minionych epok, domaga się przywołania objawień z
Paray-le-Monial. W licznych objawieniach swojego Serca, Jezus udzielił wiele pouczeń św. Małgorzacie Marii Alacoque (†1690). „W swoich pismach zwracała ona bardziej uwagę na symboliczny
195 Por. J. Ratzinger, Tajemnica wielkanocna – najgłębsza treść i podstawa kultu serca Jezusowego, w: Opera
Omnia, t. VI/2: Jezus z Nazaretu. Studia o chrystologii, W. Szymona OP (przekł.), K. Góźdź, M. Górecka (red.), Lublin 2015, s. 615-631.
196 Por. M. Righetti, Manuale di storia liturgica, t. 2, Anno liturgico nella storia: nella messa – nell’ufficio, Milano 1969, s. 339.
197 Por. T. Bać, Paschalny charakter kultu Najświętszego Serca Pana Jezusa, w: W. Pałęcki, Z. Głowacki (red.),
Serce Jezusa w misterium Kościoła. 250 lat kultu Serca Pana Jezusa w Polsce, Lublin 2016, s. 90-94.
198 G. Vignelli, w Nim złożyć wszelką nadzieję. Dzieje nabożeństwa do Najświętszego Serca Pana Jezusa, Kraków 2004, s. 18.
199 Solidne i bardzo szczegółowe opracowanie historii kultu Najświętszego Serca Jezusa znaleźć można w referacie wygłoszonym z okazji 90 rocznicy konsekracji Bazyliki i aktu oddania Narodu Polskiego Najświętszemu sercu Pana Jezusa w Krakowie w roku 1921. Por. L. Poleszak, Zarys historii kultu Najświętszego Serca Pana Jezusa
w przestrzeni ostatnich stuleci, w: W. Kubik (red.), Zawierzyć Sercu Jezusa, Kraków 2011, s. 31-51; J. Bainvel,
walor serca, a więc na Osobę, która kocha, i na wielkość miłości, niż na rzeczywiste, fizyczne Serce Jezusa. Podkreślała ona także, zgodnie z pragnieniem objawiającego się Chrystusa,
potrzebę łączenia nabożeństwa do Serca Zbawiciela z kultem Eucharystii”200. Treść tych
objawień propagował w kontekście szerzącego się jansenizmu św. Klaudiusz de la Colombière (†1682). Oficjalnego zatwierdzenia kultu Serca Jezusa dokonał papież Klemens XIII, który w 1795 roku dokonał aprobaty dekretu Instantibus, wydanego przez Kongregację Obrzędów. Ustanowiono w ten sposób święto Serca Jezusa z Mszą Świętą i oficjum dla Królestwa Polskiego oraz Arcybractwa Najświętszego Serca Jezusowego w Rzymie. Później w roku 1856 dekretem Urbi et Orbi, Pius IX rozszerzył to święto na cały Kościół, a Leon XIII w 1899 roku podniósł do rangi uroczystości. Pozytywnym nastawieniem do kultu Najświętszego Serca odznaczali się także papieże XIX i XX wieku, poświęcając temu zagadnieniu wiele miejsca
w swoim nauczaniu201. Należy zaznaczyć, że był to czas, kiedy w Kościele mocno
rozpowszechniał się kult Serca Bożego. Fakt ten stanowi ważny kontekst w duchowości Hlonda. Okazją do teologicznego pogłębienia kultu Serca Jezusa, stają się wydane dwie encykliki
dotyczące owej tematyki. Pierwszą z nich stanowi encyklika Annum Sacrum Leona XIII202,
w której papież wzywał do praktyki poświęcenia się Sercu Jezusa oraz encyklika
Miserentissimus Redemptor Piusa XI203. Papież przypomina w tym dokumencie o praktyce zadośćuczynienia ściśle związanej z tym kultem. Zatem owe dokumenty zawierające wykład teologii, jak i liczne, i konkretne przedsięwzięcia mające na celu szerzenie tego kultu, znalazły ważne miejsce w nauczaniu Hlonda.
Polski Hierarcha, oddychając nauczaniem ówczesnego Kościoła, dawał żywy wyraz
wielkiej czci wobec Serca Bożego i stawał się gorliwym propagatorem tego kultu204.
Potwierdzenie stanowi napisany już w 1905 roku artykuł do „Wiadomości Salezjańskich”, w którym młody Hlond skupia się na tematyce Bożego Serca. Przypomina wychowankom o tajemnicy Odkupienia. Przywołuje wydarzenie Męki i Śmierci Jezusa, które dla chrześcijan stanowią zapowiedź i warunek nadchodzących zasług i wielkości. Wreszcie wskazuje na przebite Serce Zbawiciela, mówiąc że „w tym Sercu znajduje się miły pokój, życie świata,
200 J. Sypko, Serce Jezusa, LDK, s. 814; Z. Klafka, Eucharystia objawieniem i darem Najświętszego Serca Pana
Jezusa w dziele wynagrodzenia, w: J. Wełna, E. Ziemann (red.), w misji wynagradzania Bogu przez Serce Jezusa, Kraków 2015, s. 170-189.
201 Por. E. Ziemann, Wynagrodzenie Sercu Jezusa w nauczaniu papieży XX i XXI wieku od Leona XIII do Benedykta
XVI, w: J. Wełna, E. Ziemann (red.), w misji wynagradzania Bogu przez Serce Jezusa, Kraków 2015, s. 113-114; I. Słoma, Serce Jezusa w nauczaniu Kościoła, w: W. Pałęcki, Z. Głowacki (red.), Serce Jezusa w misterium
Kościoła. 250 lat kultu Serca Pana Jezusa w Polsce, Lublin 2016, s. 115-126.
202 Por. Leon XIII, Encyklika Annum sacrum, (25.V.1899), ASS 32 (1899-900), s. 63-68.
203 Por. Pius XI, Encyklika Miserentissimus Redemptor, s. 165-187.
204 Por. S. Kosiński, Kult Eucharystii i Serca Jezusowego w życiu kardynała Augusta Hlonda, „Głos Seminarium Zgranicznego” 2(1989), s. 3.
zbawienie ludzkości”205. Symbol Serca pozostaje w bezpośredniej łączności z symbolem boku Chrystusa przebitego na krzyżu. Oznacza to, że w tym symbolicznym znaczeniu Serce Jezusa to Chrystus, jakiego znamy z opisów ewangelicznych. To stwarza możliwość dostrzeżenia prawd
objawionych w stosunku do całości tajemnicy trynitarnej i dzieła Odkupienia206. Zgodnie
z nauczaniem Kościoła, żywe ludzkie Serce Jezusa jest nierozdzielnie złączone z Bóstwem
Drugiej Osoby Trójcy Przenajświętszej207. Można więc dostrzec, że przedmiotem formalnym
kultu jest Osoba Chrystusa, a Jego Serce symbolizuje Jego miłość. Zatem w kulcie tym czcimy
miłość Chrystusa symbolizowaną przez Jego fizycznie zranione Serce208. Po tej linii niejako
podąża myśl Hlonda. Pisze on o miłości Chrystusa, która przewyższa wszelką naukę. W swoim rozważaniu wspiera się na słowach św. Pawła z Listu do Efezjan (por. Ef 3,17-19), iż „z woli Kościoła św. Zastanawiamy się nad Sercem Jezusowym, aby zmierzyć, Jego szerokość, długość i głębokość: aby począć to, co przewyższa wszelką naukę, czyli miłość Pana Jezusa. Ta miłość właśnie jest przedmiotem niewidzialnym i nadnaturalnym nabożeństwa do Najsłodszego Serca
Jezusowego”209. Przytoczone słowa ukazują niezgłębioną miłość Chrystusa, która dla ludzkości
jest potęgą nadnaturalną210. Autor w dalszej treści wskazuje na tajemnicę Wcielenia, twierdząc
że „ta miłość jest początkiem i źródłem całego życia Boskiego i człowieczego Pana Jezusa: z niej wypływa wszystko to, co podziwiamy w Słowie Wcielonym w porządku ducha
i materii211. Wywody te wyraźnie odzwierciedlają prawdę o tajemnicy Wcielenia i Odkupienia,
tym samym pozwalają dostrzec solidne podstawy kultu Serca Jezusowego w nauczaniu
Hlonda212. Potwierdzeniem tego może być postawione przez niego pytanie retoryczne: „Gdy
nadeszła pełność czasów, czy nie Najsłodsze Serce Jezusowe ofiaruje się z nieskończoną
dobrocią dla zbawienia ludzkiego?”213. Skupienie się wokół tych prawd stanowiących podstawy
205 AH, t. III, cz. 6, Pisma różne: „Najsłodsze Serce Pana Jezusa”, Turyn (czerwiec 1905), s. 302.
206 Por. J. Królikowski, Chrystologia symboliczno-mistyczna u podstaw kultu Najświętszego Serca Jezusa, w: W. Pałęcki, Z. Głowacki (red.), Serce Jezusa w misterium Kościoła. 250 lat kultu Serca Pana Jezusa w Polsce, Lublin 2016, s. 25.
207 Por. J. Sypko, Serce Jezusa, LDK, s. 815.
208 „Może pojawić się pytanie, dlaczego wprost nie czcić miłości Chrystusowej z pominięciem Jego Serca jako symbolu miłości. Owszem, można. Ale to nie będzie kult Serca Jezusowego, do jakiego zachęcają nas papieże Leon XIII, Pius XI, Pius XII. Przede wszystkim nie będzie to kult jakiego domagał się Chrystus w swych objawieniach udzielonych św. Małgorzacie Marii”. J. Hojnowski, Słownik kultu Serca Jezusowego, Kraków 2000, s. 220.
209 AH, t. III, cz. 6, Pisma różne: „Najsłodsze Serce Pana Jezusa”, s. 302.
210 Zostanie to mocno podkreślone w epokowym dokumencie dotyczącym kultu Serca Jezusowego, gdzie Pius XII, wskaże miłość jako jego istotę. Według papieża Serce Boskiego Odkupiciela „bardziej niż pozostałe części Ciała Chrystusowego jest naturalnym wyrazem i symbolem niezmierzonej miłości Jezusa ku rodzajowi ludzkiemu”. Pius XII, Encyklika Haurietis aquas, (15.V.1956), AAS 48 (1956), s. 313. Tekst w języku polskim:Pius XII, Haurietis
aquas, w: Poleszak (oprac.), Serce Jezusa w dokumentach Kościoła. Dokumenty Magisterium Kościoła
o Najświętszym Sercu Pana Jezusa od Klemensa XIII do Benedykta XVI, Kraków 2006, s. 142.
211 AH, t. III, cz. 6, Pisma różne: „Najsłodsze Serce Pana Jezusa”, s. 302.
212 Warto w tym miejscu wskazać, że teologowie polscy już o wiele wcześniej, bo w XVII i XVIII wieku opierali naukę o kulcie Serca Jezusowego w szczególny sposób na tajemnicy Wcielenia Syna Bożego oraz tajemnicy Odkupienia. Por. J. Misiurek, Źródło życia i świętości. Polska teologia kultu Najświętszego Serca Pana Jezusa, Lublin 2014, s. 41; S. Szymański, Dzieje kultu Najświętszego Serca Jezusowego w Polsce, „Homo Dei” 30(1961), s. 351-359.
kultu stwarzało doskonałą okazję do pogłębienia innych prawd wiary. Dodatkowo miało to budzić w człowieku pragnienie wielkodusznej odpowiedzi na objawiającą się miłość Boga. Dlatego Hlond nauczając o bliskiej łączności człowieka z Sercem Jezusowym ukazywał wieczną miłość, która rozlewana jest przez Trójjedynego Boga, a szczególnie w kontekście rodzącego się Kościoła. „Życie Pana Jezusa jest życiem miłości, a ta miłość jest wieczna jak jej początek, jak Bóg, od którego płynie. i otóż ta miłość objawia się nam z nieba przy Zesłaniu Ducha Świętego
i przy utwierdzaniu Kościoła katolickiego214. Serce Jezusa jest znakiem tej miłości, którą Ojciec
i Syn kochają nie tylko siebie, lecz również wszystkie stworzenia. Zatem kult Serca Jezusowego ma odniesienie do trzech Osób Boskich, które stanowią czystą relacyjność. Trójca Święta
stanowi źródło relacji215. Dalej Hlond wskazuje, że wielkimi trzema darami Jezusowego Serca
są: Chleb Anielski, Najświętsza Maryja Panna oraz Kościół216. Zgodnie z objawieniami z
Paray-le-Monial, kult Serca Jezusowego ma być złączony z Eucharystią, która jest Sakramentem Miłości. Przyjmowanie Komunii Świętej według św. Małgorzaty Marii, to najlepszy sposób oddawania czci Sercu Jezusowemu. Tę łączność tajemnicy Serca Jezusowego z Eucharystią podkreślał także Leon XIII. Wskazywał, że Najświętsza Ofiara Mszy Świętej jest najbardziej Boskim darem pochodzącym z głębi Serca Zbawiciela „dla rozpowszechnienia zbawczych
skutków Odkupienia Chrystusowego”217. Na temat Kościoła jako daru Serca Jezusowego
wypowiedział się natomiast Pius X, mówiąc że wyszedł on z Serca Chrystusa przebitego na krzyżu. To sprawiło, że Kościół może trwać w nieustannej młodości i mocy swojego
Założyciela218. W Sercu Zbawiciela szukać należy nie tylko początków Kościoła, ale także
źródła jego wewnętrznej siły, witalności i świętości (por. KK 3; KL 5). Wskazując Najświętszą Maryję Pannę jako jeden z darów Serca Jezusa, należy widzieć ukierunkowanie na tajemnicę Wcielenia oraz Bożego Macierzyństwa Maryi. Hlond pośrednio wyprowadził to stwierdzenie z przywołanych powyżej słowach św. Pawła (por. Ga 4,4).
Interesującym komentarzem w kontekście owych darów Serca Bożego stanowić może wyrażenie z Katechizmu: „Chrystus przechodząc z tego świata do Ojca, dał nam w Eucharystii zadatek swojej chwały; udział w Najświętszej Ofierze utożsamia nas z Jego Sercem, podtrzymuje nasze siły w czasie ziemskiej pielgrzymki, budzi pragnienie życia wiecznego i już teraz jednoczy nas z Kościołem niebieskim, ze Świętą Dziewicą Maryją i wszystkimi świętymi'' (KKK 1419).
214 Tamże, s. 303.
215 Por. B. Ferdek, Zagadnienie kwestii społecznej w kulcie Najświętszego Serca Pana Jezusa, w: R. Ptak, E. Ziemann (red.), Cywilizacja miłości Serca Jezusa, Kraków 2016, s. 48.
216 Por. AH, t. III, cz. 6, Pisma różne: „Najsłodsze Serce Pana Jezusa”, s. 303.
217 Leon XIII, Encyklika Mirae caritatis, s. 641. Tekst w języku polskim: Leon XIII, Encyklika Mirae caritatis.
o Przenajświętszej Eucharystii (28.V.1902), Warszawa 2003, s. 6.
218 Por. Pius X, Encyklika Iucunda sane, (12.III.1904), ASS 36 (1903-4), s. 517. Tekst w języku polskim: Pius X, Encyklika Iucunda sane. o św. Grzegorzu Wielkim (12.III.1904), Warszawa 2003, s. 11.
W zakończeniu, Hlond cały swój wywód zawarty w artykule sprowadza do konkluzji, która
staje się nakazem. Mianowicie, całe to „rozważanie musi iść w parze z naśladowaniem”219. Będzie
chodziło przede wszystkim o to, aby wszelkimi sposobami całe ludzkie życie na wszystkich jego płaszczyznach było przejęte gorliwością i miłością Pana Jezusa. Człowiek ma przejąć się ofiarną miłością Zbawiciela, Jego sposób bycia wraz z darami, których udziela. Nadto ma odpowiedzieć na miłość Chrystusa poprzez konkretne czyny, bo miłość prawdziwa objawia się w uczynkach. Innymi słowy, tak kształtowana ludzka dojrzałość pozwala upodabniać ludzkie serca do Serca Jezusowego. Jest to proces, w którym człowiek znajduje się na drodze osiągania dojrzałej spójności między tym, co wewnętrzne, i tym, co zewnętrzne. Zostało to pięknie wyrażone na Vaticanum II jako „jedność życia”. Tak rozumiane i praktykowane naśladowanie staje się użyteczne nie tylko w wymiarze indywidualnym, ale prowadzić
może do pożądanych skutków w życiu wspólnot i społeczeństw220. Idea ta stanie się wyraźnym rysem
w nauczaniu Śląskiego Kapłana, co zostanie ukazane w dalszej części pracy.
Ważnym nowym etapem w działalności pasterskiej Hlonda było mianowanie go administratorem apostolskim Śląska Polskiego w 1922 roku. Już w następnym roku w Królewskiej Hucie (Chorzów) podczas II Zjazdu Katolickiego dokonał aktu oddania całego Śląska Najświętszemu Sercu Pana Jezusa. Powtórzył to w wymiarze osobistym w 1926 roku podczas ingresu, gdy obejmował
rządy w diecezjach gnieźnieńskiej i poznańskiej221. Trzeba zaznaczyć, iż na terenie Polski dokonano
kilka lat wcześniej publicznego poświęcenia się Sercu Jezusa222. Na przełomie XIX i XX wieku
ówcześni papieże zabierali w tej kwestii głos. Praktyka osobistego czy publicznego poświęcenia się Sercu Jezusowemu została nazwana przez Leona XIII w pierwszej encyklice dedykowanej Sercu
Bożemu szczytem wszelkiego hołdu, który może być Chrystusowi oddawany223. Papież nakazał
odprawianie nabożeństw czerwcowych wraz z odmawianiem Litanii do Serca Jezusa oraz na końcu encykliki dołączył treść aktu poświęcenia rodzaju ludzkiego Najświętszemu Sercu Pana Jezusa.
219 AH, t. III, cz. 6, Pisma różne: „Najsłodsze Serce Pana Jezusa”, s. 303.
220 Por. J. Królikowski, Kult Najświętszego Serca Pana Jezusa szkołą polityki chrześcijańskiej, w: R. Ptak, E. Ziemann (red.), Cywilizacja miłości Serca Jezusa, Kraków 2016, s. 152.
221 Por. B. Kozioł, Kult Najświętszego Serca Pana Jezusa w życiu i nauczaniu kard. Augusta Hlonda, „Duchowość w Polsce” 14(2002), s. 239.
222 Poświęcenia narodu i ojczyzny Sercu Jezusowemu dokonano na Jasnej Górze 27 lipca 1920 roku. Tekst zawierał także treści dotyczące wyznania win, prośbę o pomoc w tym trudnym czasie oraz przyrzeczenie szerzenia kultu.