Polityka bezpieczeństwa energetycznego Federacji Rosyjskiej
3.4. Ekspansja energetyczna Rosji w Europie Środkowej i Południowo-Wschodniej oraz
3.4.2. Kwestia ekspansji energetycznej Rosji w państwach Azji Południowo-Wschodniej
Dla Rosji ry n ek Azji P ołudniow o-W schodniej jest ważny z n astępują cych pow odów 86: zagospodarow anie zasobów Syberii W schodniej i n a D a lekim W schodzie zaktywizowałoby rozwój gospodarczy tych regionów ; realizuje projekt dywersyfikacji kierunków dostaw nośników energii oraz wzrastające zapotrzebow anie n a surowce energetyczne w C hinach, u w a runkow ane dynam icznie rozwijającą się gospodarką.
84 A. Łoskot-Strachota, South Stream: nowy projekt, stare cele, „BEST” OSW, 27 czerwca 2008, s. 5-7. 85 E. Wyciszkiewicz, Zaangażowanie energetyczne Rosji na Bałkanach - implikacje dla Polski, „Biu letyn PISM”, 23 m arca 2007, s. 1-2; A. Łomanowski, B. Musiałowicz, op. cit., s. 21; A. Jarosiewicz, A. Ło- skot-Strachota, Burgas-Aleksnadruopolis a ropa kazaska, „BEST”, OSW, 21 m arca 2007, s. 2-4.
Pozycję Rosji n a tym rynku w zm acnia zainteresowanie Chin, Japonii i Korei Południowej dostępem do zasobów energetycznych we W schodniej Syberii i n a rosyjskim Dalekim W schodzie. Ponadto Rosja traktow ana jest jako alternatyw ny wobec krajów Bliskiego W schodu dostawca surowców energetycznych. O becnie rozwój w spółpracy energetycznej Rosji uniem oż liwia b rak rurociągów, które mogłyby transportow ać rosyjskie nośniki ener gii do Azji Południow o-W schodniej. Przykładowo, do C hin w 2004 roku d o starczono koleją 5 -6 m ln to n ropy, natom iast w 2007 około 30 m ln to n 87.
Początków planowanego rozwoju w spółpracy z krajam i azjatyckimi, mającej na celu budow ę szlaku transportow ego rosyjskich surowców en er getycznych upatruje się w planach Jukosu dotyczących budow y rurociągu z Angarska, we wschodniej Syberii, do Daqing, term inalu w północnych C hi nach, którego przepustow ość planow ano n a 400 tys. baryłek dziennie. K on cern C N PC zgodził się wówczas w ybudow ać odcinek rurociągu biegnący od granicy rosyjsko-chińskiej do Daqing. W tym m iejscu należy podkreślić, że główną kwestią sporną w sprawie planowanego rurociągu dalekow schodnie go był jego przebieg. W listopadzie 2002 roku prezydent P utin opowiedział się za w ariantem prow adzącym do Nachodki, rosyjskiego p o rtu nad Pacyfi kiem. N atom iast w lutym 2003 roku C hodorkow ski zagroził, że jeśli ropociąg zostanie poprow adzony do N achodki, Jukos nie będzie dostarczał do niego ropy. Na początku m aja 2003 roku prem ier Kasjanow opowiedział się więc za w ariantem w iodącym do Daqingu, a kilkanaście dni później Jukos sfina lizował porozum ienie dotyczące budow y rurociągu A ngarsk-D aqing, które form alnie poparli P utin i H u Jintao88. Jednakże po aresztowaniu latem 2003 roku prezesa Jukosu, Chodorkowskiego, porozum ienie zostało anulowane.
W lipcu 2003 roku Japonia zaoferowała M oskwie pakiet finansow y na budow ę rurociągu z A ngarska do N achodki. O ferta w ynosiła 7 m ld d o larów n a budow ę ropociągu i 5 m ld dolarów n a eksploatację zasobów W schodniej Syberii. Jednakże w 2004 ro k u Transnieft zaproponow ał now ą koncepcję trasy, biegnącej z Tajszet do N achodki, korzystniejszą ze względu na m niej szkodliwy w pływ n a środow isko naturalne. N iejasna pozostaw ała kwestia ew entualnej nitki do C hin. Projektow ana przepustow ość ruro ciągu do N achodki w ynosi 588 m ln baryłek ropy rocznie, natom iast szacowane koszty przedsięw zięcia w ahają się w granicach 11,4-15 m ld dolarów.
87 A. Bryc, op. cit., s. 32.
88 Por. M. P. A m ineh, Die Politik der USA, der E U und Chinas in Zentralasien, s. 5, http://www.welt- politik.net/R egionen/R ussland% 20und% 20Z entralasien/Z entralasien/A nalysen/D ie% 20Politik% 20d er%20USA,% 20der%20EU% 20und%20Chinas% 20in%20Zentralasien.htm l; R. Götz, Russlands Erdöl
W opinii części ekspertów w ielkość złóż w schodniosyberyjskich jest ograniczona i nie uzasadnia budow y ropociągu o dużej p rzepustow o ści. O cenia się, że naw et przy rozpoczęciu eksploatacji wszystkich głów nych pól Syberii W schodniej, do 2015 roku pro du kcja nie przekroczy 287 m ln b aryłek rocznie. Aby zw iększyć eksport tym rurociągiem Rosja będzie zm uszona w ykorzystać złoża zachodniosyberyjskie, a to z kolei będzie w y m agało budow y kolejnego ruro ciągu i zwiększy koszty przedsięw zięcia89. W prawdzie ropociąg T ajszet-N achodka om inąłby Chiny, ale um ożliw iłby Rosji ekspansję surowcową w k ieru n k u Korei Południow ej i zachodniego w ybrzeża USA.
31 g ru d n ia 2004 roku rząd rosyjski w ydał rozporządzenie o jednolitym systemie tra n sp o rtu ropy, w k tó rym zapow iedziano rozwój in fra stru k tu ry „Syberia W sc h o d n ia -O c ean Spokojny”, um ożliwiającej eksport surow ca n a rynki dalekow schodnie. Projekt budow y ropociągu z Tajszet do zatoki Pie- riew ożnaja90 w pobliżu N achodki, został następnie doprecyzow any przez m in istra przem ysłu i energetyki w akcie w ykonaw czym z 25 kw ietnia 2005 roku, określającym poszczególne etapy jego realizacji. Pierw szy etap, czy li budow ę odcinka o przepustow ości 30 m ln to n z Tajszet do Skoworodino, skąd ropa pochodząca ze złóż zachodniosyberyjskich będzie dalej tra n s portow ana koleją, zaplanow ano ukończyć do 2008 roku. D rugi etap to k o n strukcja odcinka S kow orodina-Pieriew ożnaja o docelowej przepustow ości 80 m ln ton, k tó ry byłby zaopatryw any z rów nocześnie zagospodarow yw a nych złóż w schodniosyberyjskich. W 2005 roku w skutek n arastan ia n iep o ro zum ień m iędzy M oskwą a Tokio w sprawie ruro ciąg u oraz popraw y sto sunków z C hinam i, pow rócił tem at nitki do C h in 91. We w rześniu 2005 roku prezydent P utin oświadczył, że priorytetow y charakter będzie m iał szlak Tajszet-D aqing, aczkolwiek stwierdził, że obydwie trasy m ogą b y ć w ybu dow ane rów nocześnie.
W dniach 2 1 -2 2 m arca 2006 w trakcie wizyty P u tin a w C hinach ogło szono w stępne uzgodnienia dotyczące u ru ch o m ien ia znaczących dostaw rosyjskiego gazu ziem nego do C hin. Ich zapleczem b ęd ą w pierw szym eta pie złoża zachodniosyberyjskie (stanow iące obecnie główne źród ło gazu eksportow anego do Europy), a w d ru g im - w schodniosyberyjskie. P ierw szy etap obejm uje budow ę do 2011 roku liczącego około 3 tys. k m gazocią
89 B. Musiałowicz, op. cit., s. 65 i nast.
90 W opinii ekspertów w ariant Tajszet-Pieriewożnaja jest korzystniejszy dla Rosji, poniew aż u m o ż liwiłby zwiększenie liczby odbiorców surowca (Japonia, Korea Południow a, Chiny, USA). Ponadto przyspieszyłby rozwój przem ysłow y tego regionu Federacji Rosyjskiej.
91 E. Wyciszkiewicz, Perspektywy współpracy energetycznej w regionie A zji Północno-Wschodniej, „M ateriały Studialne PISM”, sierpień 2006, s. 16-18.
gu Ałtaj, łączącego zachodniosyberyjskie złoża gazu z chińskim system em gazociągów w prow incji Xinjiang. P lanow ana przepustow ość gazociągu w ynosi 3 0-40 m ld m sześc., a szacowany koszt 10 m ld dolarów. W d ru gim etapie m a pow stać gazociąg o analogicznej przepustow ości łączący w schodniosyberyjskie złoża gazu z prow incją Heilongjian. Ź ró dłem dla tego rurociągu m ają b yć złoża gazu w rejonie Kowykty.
Decyzja ogłoszona przez P u tin a była dla wielu obserw atorów zasko czeniem , pojawiły się spekulacje dotyczące m otyw ów Rosji. C zęść eksper tów podkreślała, że Rosja chce sprzedaw ać coraz więcej surow ców do Chin, poniew aż obaw ia się, że U nia Europejska uniezależni się w przyszłości od dostaw rosyjskich nośników energii. Podkreślano, że m arcow a w izyta ro syjskiego prezydenta w C hinach wpisyw ała się w zarysowany p o d koniec 2005 ro k u cel zw iązany ze zdobyciem przez Rosję pozycji światowego lide ra energetycznego oraz stanow iła form ę dem onstracji, że nacisk UE m oże skłonić Rosję do częściowej reorientacji eksp ortu surow ców energetycz nych z ryn ków europejskich n a azjatyckie92.
Należy p o d k re ślić że wiele kwestii gospodarczych zw iązanych z p lan o w anym gazociągiem nie zostało rozwiązanych. Strony nie uzgodniły ceny gazu dostarczanego przez Rosję, albow iem porozum ienie takie u n iem o ż liwiają sprzeczne interesy C hin i Rosji. C hiny nie były gotowe płacić w y sokich cen za błękitne paliwo, optowały za ustaleniem ceny gazu n a p o d stawie cen węgla kam iennego. Kolejne problem y stanow ią wysokie koszty budow y planow anego gazociągu oraz kwestie ekologiczne, poniew aż ru r o ciąg przebiegałby przez tereny objęte ochroną.
Eksperci oceniają, że możliwość dostaw błękitnego paliwa do C hin będzie ograniczona ze względu na: infrastrukturę transportową, która praktycznie nie istnieje, a przygotowane plany nie są realizowane z pow odu niskiej opłacalno ści bądź z przyczyn ekologicznych lub technicznych, oraz problem opłat za do starczany surowiec, ponieważ Rosja uważa, że stawki są zbyt niskie. Zdecydo wanie korzystniej przedstawia się współpraca w zakresie dostaw ropy naftowej, co wynika z chęci Rosji zagospodarowania złóż Syberii W schodniej i Dalekie go W schodu oraz rozbudowy infrastruktury transportowej, która w przyszło ści umożliwiłaby Rosji ekspansję n a rynki azjatyckie i w USA93.
92 V. Ryshkow, Das neue Erdgaspipeline-Projekt Russland - China löst Kritik aus, „R usslandanaly sen” 2007, n r 137, s. 9-10; M. M enkiszak, Prezydent P utin w Chinach, „K om entarze OSW ”, 23 m arca 2007; zob. R. Götz, Europa und China im Wettstreit um Russlands Erdgas?, „SW P-Aktuell”, April 2006, http://w w w .sw p-berlin.org.
93 Rosja - wewnętrzne i zewnętrzne aspekty funkcjonow ania gospodarki, M inisterstw o G ospodarki, D epartam ent A naliz i Prognoz, sierpień 2007, s. 60-61.