Niemcy a kwestia międzynarodowego bezpieczeństwa energetycznego
2.2. Podstawowe elementy bilansu energetycznego Niemiec
Niemcy jako czołowa gospodarka świata zużywają ogrom ną ilość energii. którą pozyskuje się w postaci tzw. energii pierw otnej. Określa się ją powszech nie m ianem nośników energii, które z reguły występują w naturze (np. ropa naftowa, gaz ziemny, ruda uranu, woda, słońce i inne). Z nośników powyż szych tylko gaz ziem ny nadaje się do bezpośredniego zużycia. Pozostałe nośni
16 Zob. szeroko: F. U m bach, Globale Energiesicherheit. Strategische Herausforderungen f ü r europä
ische und deutsche Aussenpolitik, M ünchen 2003, s. 48.
17 Energieszenarien fü r den Energiegipfel 2007 Für das Bundesministerium fü r Wirtschaft und Techno
ki podlegają przekształceniu w toku bądź to przeróbki chemicznej (np. spalaniu lub skoksowaniu) bądź też procesów fizykalnych (np. destylacja lub rozszcze pienie jądra). W trakcie powyższych procesów energia pierw otna przekształca się w energię końcow ą (np. w prąd elektryczny i benzynę), co wiąże się z dal szymi stratam i energetycznymi. Przyjmuje się, iż energia końcowa stanowi tyl ko ok. 2/3 energii pierwotnej, która dopiero w wyniku dalszych przekształceń dociera do bezpośrednich użytkowników (np. przemysłu i gospodarstw dom o wych) . Wiąże się to j ednak z kolejnymi przekształceniami na takie formy ener gii użytkowej jak przykładowo ciepło, światło, ruch i m oc (np. silnika).
Generalnie jed n ak w bilansie globalnego zużycia energii Niem iec ostat nich kilkunastu latach doszło do nieznacznych w ahań. O ile w m om encie zjednoczenia Niem iec w 1990 r. wynosiło ono - 14 905, to p od koniec dekady lat 90. - 14 206, a siedem lat później w 2006 r. - 14 454 Petajouli (PJ). W yraź na tendencja do zm niejszenia zużycia energii, m im o w zrostu gospodarczego, ujawniła się dopiero w 2007 r. i wynosiła ogółem 13 842 PJ, co stanowiło spa dek o 5% w stosunku do 2006 r., ale aż 7,1 % w stosunku do 1990 r.18 Szczegó łowe dane n a tem at zużycia energii pierw otnej w N iem czech w 1999 r. przed stawia tabela 2.1. W odniesieniu do danych z tabeli 2.1. w arto zaznaczyć, iż w 1999 r. łączna w artość zużytej energii w przeliczeniu n a j ednego m ieszkań ca wyniosła ok. 480 000 kW h w ciągu jednego roku.
Tabela 2.1. P ierw otne zużycie energii w N iem czech w 1999 r. w edług p o szczególnych nośników w (%) Nośniki kopalniane 82,9 • oleje mineralne 39,50 • gaz ziemny 21,30 • węgiel kamienny 13,30 • węgiel brunatny 10,30 Energie jądrowa 13,10 Energia odnawialna 2,50 • energia wodna • energia wietrzna 0,33
• pozostała energia odnawialna 1,90 (drzewo, termosłoneczna, biomasa,
oczyszczone błota i gazy, odpady)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych: Arbeitsgemeinschaft Energiebilanzen, Bundesministerium für Wirtschaft und Technologie, Deutscher Fachverband Solarengie, Berlin 2000.
18 Według danych statystycznych ogólne zużycie = pierwotne zużycie energii. W 1999 r. wyniosło ono w Niemczech łącznie: 14.206 PJ = 3,94 x 1012 kW h , czyli 1 PJ (petajul= biliard ) = 1015 J, zob. źródło do tabeli 2.1.
M ożna to obrazow o przedstaw ić jako dzienne w ykorzystanie zużytej energii powstałej w yniku świecenia przez 1 m ieszkańca N iem iec w ciągu doby (24 godz.) 55 żarówek o m ocy 100 w atów k ażda19.
O gólny bilan s w ytw arzan ia o ra z zużycia en erg ii N iem iec m o żn a na potrzeby przedstaw ianej analizy pokazać w ykorzystując szacunkowe dane dostępne za 2005 r. Przedstaw ia to zestawienie N r 2.1 w m ln to n jedn ostek węgla kam iennego (JW K) przy przeliczniku 1 Kg JW K = 8,1 KW h.
Zestaw ienie 2.1. Bilans w ytw arzania, im p o rtu oraz zużycia energii w N iem czech w 2005 r. w JWK
I. Wytwarzanie, import , magazynowanie i eksport energii: • produkcja krajowa energii 129,8
• import energii 423,8
• łączna ilość posiadanej energii 560,3 w tym magazynowanie i eksport
II. Zużycie energii pierwotnej: 432,8 • zużycie nieenergetyczne 37,4
• energia przetworzona 157,7
• straty energii w procesie przetwarzania 19,8
• różnice statystyczne 0,5
III. Zużycie energii końcowej20: 312,5 zużycie w poszczególnych sektorach gospodarki:
• przemysł 83,7
• transport 89,6
• gospodarstwa domowe 90,0
• handel, rzemiosło i usługi 49,2
Źródło: Arbeitsgemeinschaft Energiebilanzen (Stand 09/2006) za: www.spiegel.de/wir- tschaft/0.1518,458935,00.html.
19 Zob.: B. Nickel, M. W ittke, Energievehbrauch in D eutschland-Daten und Fakten, Kom m entare, BWK, M ünchen 2005, s. 11. N a m arginesie dodajmy, iż w edług danych za 2004 w m ln kilowatgodzin (kW h) w Niem czech produkow ano - 566 900 000, zużywano - 524 600, im portow ano - 48 000 oraz eksportow ano - 58 000.
20 W przeliczeniu n a KW h łączna w arto ść zużycia energii końcowej kształtow ała się w N iem czech w 2005 r. n a poziom ie 2,6 bilionów KWh; n a poszczególne sektory gospodarki przypadało KW h (w n a wiasie dane za 2004 r.): przem ysł - 683(683), tra n sp o rt - 730(732), gospodarstw a dom ow e - 733(752), handel, usługi i rzem iosło - 401(411).
O d początku XXI w. w N iem czech doszło do nieznacznych zm ian w za kresie w ykorzystania nośników energetycznych, w tym także w artości z u żytej energii. W edług danych za 2005 r. udział poszczególnych nośników w kształtow aniu pierw otnej energiiprzedstaw iał się w edług wysokości u d zia łu procentow ego następująco: oleje m ineralne - 36%, gaz ziem ny - 22,7%, węgiel kam ienny - 12,9%, energia jądro w a - 12,5%, węgiel b ru n a tn y - 11,2%, energia słoneczna i w ietrzn a - 1,2 %, pozostałe - 3,5%. W stosunku do 1999 r., a nieznacznie w zrosło zużycie gazu ziem nego - o 1,4%. Powyższa „m ieszanka energetyczna” (Energiem ix)21po zostanienadalprzezdłuższyokresczasupod- stawą zaopatrzenia energetycznego N iem iec, ulegając pow olnym zm ianom w najbliższym dziesięcioleciu22. Zwiększające się zużycia energii końcowej w gospodarstw ach dom ow ych jest z jednej strony zw iązane z ich coraz w iększym nasyceniem sprzętem elektrycznym i elektronicznym , a z d ru giej - ze zwiększającą się produk cją energii pierw otnej oraz końcowej. W i d ać to jednoznacznie po wzroście cen za p rąd i gaz. W stosunku do 2000 r. w 2006 r. ceny dostaw do pryw atnych gospodarstw dom ow ych zwiększyły się w p rzypadku gazu o 77%, a p rą d u elektrycznego o 46%23.
Z p u n k tu w idzenia w ym ogów rozw oju gospodarczego Niem iec, n aji stotniejsze znaczenie w zaopatrzeniu energetycznym N iem iec b ęd ą m ia ły kopalniane nośniki energetyczne, a zwłaszcza oleje m ineralne, w tym głównie ropa naftow a, oraz gaz ziemny. Trzeba się nato m iast liczyć z d al szym spadkiem zużycia energii jądrow ej (zm niejszenie zużycia 1999-2005 o 0,6%) ze w zględu n a polityczną decyzję rządu SPD/Sojusz 90/Zieloni kanclerza G erharda Schroedera, któ ry w 1999 r. przeforsow ał w B undes tagu decyzję o stopniow ym w ycofaniu się z jej produkcji w okresie 30 lat. Sprawa pow yższa jest kontrow ersyjna ze w zględu n a coraz większe tr u d n o ści w zaopatrzeniu energetycznym N iem iec n a początku XXI w. oraz silnej pozycji lobby atomowego. C hociaż rząd Wielkiej Koalicji CDU /CSU /SPD z kanclerz A ngelą M erkel utrzym ał w poro zu m ien iu koalicyjnym z 18 li stopada 2005 r. w m ocy decyzję swego poprzednika, to lobby atom ow e cie szy się dużym poparciem frakcji C D U /C SU w B undestagu oraz ze strony większości krajów zw iązkowych rządzonych przez C D U i CSU i C
DU-21 Zob. Deutschlands Energiemixanteile der Energieträger am Energieverbrauch 2005 %, [w:] AG En- ergiebilanzen.dpa - Grafik 2229. Globus Infografik 2001-2005.
22 W edług najnowszych danych m ieszanka energetyczna N iem iec za 2006 r. przedstaw iała się n a stępująco: oleje m ineralne - 35,7%, gaz ziem ny - 22,8%, węgiel kam ienny - 13%, energia jądrow a - 12,6%, węgiel b ru n atn y - 10,9%, energie odnaw ialne oraz pozostałe łącznie - 5,0% - zob. www.spie- gel./de/0,1518,492063,00.html.
-FDP (H esja)24. SPD jako p a rtn e r koalicyjny C D U /C SU blokuje jed n ak skutecznie zm ianę decyzji z 1999 r.
Ze w zględu n a am bitne plany redukcji dw utlenku węgla [CO2] do 2020 r. N iem cy przywiązują dużą wagę do zwiększenia udziału w zużyciu no śn i ków energetycznych - nośników odnawialnych, zwłaszcza biomasy, spalania odpadów oraz innych, łącznie z recyklingiem. Wiele prognoz niem ieckich wskazuje, iż liczące efekty technologiczno-ekonom iczne będzie m ożna uzy skać w tym zakresie dopiero w długofalowej perspektywie czasowej25.
Z przestaw ionej wyżej analizy w ynika jednoznacznie, iż p o zjednocze niu ilość w ytw arzanej energii pierw otnej w N iem czech system atycznie m a lała. O ile w 1990 r. w ynosiła jeszcze 41%, to w 2005 r. tylko 26,7%. O znacza to, iż w sam ych N iem czech m o żn a w połow ie pierwszej dekady XXI w. w y p rodu kow ać zaledwie ok. 25% energii niezbędnej do funkcjonow ania g o spodarki i zaopatrzenia ludności26.
Decydujące znaczenie dla przyszłości zaopatrzenia energetycznego N ie m iec b ędą m iały nadal oleje m ineralne i gaz ziemny. Należą one do strate gicznych surow ców energetycznych, które w m in im aln ym stopniu są p ozy skiwane w N iem czech, stanow iąc w ażną pozycję ich im po rtu. Szczegółowo przedstaw ia to tabela 2.2.
Tabela 2.2. Z ależność N iem iec od im p o rtu energetycznego w edług zap o trzebow ania w m egatonach jed n o stek przeliczeniow ych węgla kam iennego (JW K) - stan 2004 r. O le je m in er al n e G az zi em n y W ęg ie l k am ie n n y W ęg ie l b ru n at n y E ne rg ia ją dr o w a (u ra n ) E ne rg ie : w o d n a, w ie tr zn a, sł o n ec zn a In ne 179 110 66 66 62 6 13 JWK w mln ton 97 82 60 0 100 0 0 Wielkość importu w % 3 18 40 100 0 100 100 Wielkość własnego wydobycia w % Źródło: dpa Grafik 2231, [w:] Globus Infografik 2001-2005.
24 W edług reprezentatyw nych b ad ań dem oskopijnych z października 2007 r. za likwidacją elektro w ni atom ow ych w Niem czech do 2021 r. było 47%, przeciwko 46%, a niezdecydow anych 7% ankieto w anych. Zob. E m nid U m frage:Erneut M erheit für weitere N utzung der Kernenergie, ww w .kernenergie. de/r2/de/Pressearchiv/D atF/aretikel/.
25 Por. Zukünftige Energieversorgung der Bundesrepublik Deutschland, [w:] www.file://energie.-Ver- sorgung.htm .
26 Zob. D eutschland erzeugt nur ein Viertel der Energie selbst, [w:] Arbeitsgem einschaft Energiebi lanzen (Stand 09/2006)- www.spiegel.de/wirtschaft/0.1518,458934.
Z tabeli 2.2. w ynika jednoznacznie, iż znaczenie strategiczne dla n ie m ieckiego im p o rtu surow ców energetycznych posiadają zarów no oleje m i neralne, jak też gaz ziemny. Ich w ydobycie w N iem czech jest znikom e, p o niew aż kształtuje się n a poziom ie rocznym ok. 3% i 18%. N atom iast im p o rt węgla kam iennego, zwłaszcza z Polski, m a charakter k o niun kturalny i w y nosi on n a początku XXI w. 40%. Przyczyniają się do tego stanu wym ogi ochrony środow iska naturalnego, które w ym usiły system atyczne zam yka nie w ielu kopalń niem ieckich, zwłaszcza w Zagłębiu Ruhry. Innym i słowy ceny węgla im portow anego są o wiele niższe od kosztów jego wydobycia w sam ych Niem czech.