Liberalizacja sposobu pojmowania zasady jurysdykcji terytorialnej

W kolejnych wyrokach w sprawach antytrustowych amerykański Sąd Najwyższy ujmował szerzej terytorialny zakres stosowania krajowych przepisów. Uznawał istnienie jurysdykcji USA wobec zagranicznych przedsiębiorców prowadzących handel z przedsiębiorcami z USA, jeżeli zmowa, w której uczestniczyli miała swoją „siedzibę” w USA, ze względu na „znaczny w niej udział firm amerykańskich”. Odejście od ścisłego stosowania zasady terytorialnej w poszczególnych wyrokach nie musiało być traktowane jako pozostające w sprzeczności z rozstrzygnięciem w sprawie American Banana, w której to, ze względu na stan faktyczny sprawy, zmowa „w całości” miała miejsce za granicą. Stopniowe odchodzenie od pryncypialnie ujmowanej zasady terytorializmu kładło jednak podwaliny pod zastosowanie doktryny skutków (Ryngaert 2006: 189, 292).

Jedną ze spraw z udziałem przedsiębiorców zagranicznych, która zawisła przed amerykańskim Sądem Najwyższym, było postępowanie American Tobacco (1911)287

. Dotyczyło ono kartelu na rynku tytoniu, obejmującego 65 spółek amerykańskich i dwie spółki angielskie. W tym przypadku jurysdykcją objęto zagraniczne spółki, które uczestniczyły w zmowie wraz z przedsiębiorcami mającymi siedziby w USA, a których antykonkurencyjne działania wypełniały przesłanki czynów zakazanych prze amerykańskie prawo antytrustowe. Zgodnie z „doktryną American Tobacco” sądom USA przysługuje jurysdykcja wobec zagranicznych przedsiębiorców biorących udział w zmowie, jeżeli główni jej uczestnicy podlegają jurysdykcji w oparciu o zasadę terytorialną ze względu na to, że zmowę zawarto na obszarze USA²⁸⁸. Decydujące było zatem to, że niektórzy uczestnicy zmowy podlegali zwierzchnictwu terytorialnemu USA, ponieważ podjęli na terytorium tego państwa działania (zawarli niedozwoloną zmowę). Natomiast pozostałych członków kartelu objęto jurysdykcją

287United States v. American Tobacco Co., 221 U.S. 106 (1911); dostęp na: https://supreme.justia.com/cases/federal/us/221/106/case.html (6 listopada 2016 r.).

288

W oryginale: “[…] jurisdiction obtains over foreign conspirators where the principal conspirators are subject to undisputable territorial jurisdiction because the conspiracy has been entered into in the United States.”, tamże, tłum. własne.

170 w oparciu o „doktrynę partycypacji”289. Miejsce wprowadzenia zmowy w życie nie było decydującym elementem, aczkolwiek i ono mogłoby być rozważane jako przesłanka jurysdykcyjna, ponieważ ustalenia kartelu były wprowadzane w życie na obszarze USA290

. W oparciu o sprawę American Tobacco zarówno Sąd Najwyższy, jak i sądy niższych instancji w drugim dziesięcioleciu XX w. stosowały Sherman Act w postępowaniach dotyczących monopolizacji szlaków transportowych pomiędzy USA a innymi krajami (sprawy konferencji żeglugowych i szlaków kolejowych). Sprawy te nie miały charakteru „w pełni” eksterytorialnego, ponieważ stronami w nich były spółki nie tylko zagraniczne, ale także amerykańskie. Rozpowszechnienie „doktryny American Tobacco” spowodowało jednak stopniową zmianę sposobu myślenia o terytorialnym zakresie stosowania Sherman Act, która krok po kroku doprowadziła do powstania poglądu, że ustawa ta może być stosowana również do porozumień zawartych za granicą (Ryngaert 2006 : 193 i nast.).

Znaczącym krokiem w kierunku powstania doktryny skutków było rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego w sprawie Sisal Sales (1927 r .)291

. Postępowanie dotyczyło kartelu pomiędzy pięcioma spółkami amerykańskimi i jedną spółką meksykańską, handlującymi konopiami. Meksykańska spółka została wyłącznym nabywcą sizalu od jego producentów (w Meksyku), zaś spółka amerykańska – wyłącznym jego importerem do USA, co spowodowało zniekształcenie konkurencji na obszarze USA. Inaczej jednak niż w przypadku American

Tobacco, wielkość dostaw (kwota importu) towaru objętego porozumieniem zależała w pełni

od jednego – zagranicznego - przedsiębiorcy. Sąd Najwyższy odmówił zastosowania w sprawie podejścia przyjętego w American Banana jako precedensu, który nakazywałby uznać, że USA nie przysługuje jurysdykcja wobec zachowania zagranicznego przedsiębiorcy, podjętego poza terytorium USA. Dokonał różnicowania precedensu (ang. distinquishing) stwierdzając iż „okoliczności obecnego sporu są radykalnie różne od tych w sprawie

American Banana Co. v. United Fruit Co. [ponieważ zmawiający się przedsiębiorcy] znajdują

się w obrębie jurysdykcji USA i mogą być ukarani za naruszenie amerykańskich ustaw”292

.

289

Jest to doktryna dotycząca jurysdykcji państw sformułowana przez F.A. Manna. Zgodnie z nią “Łącznik terytorium obejmuje również te implikacje tradycyjnej doktryny [terytorializmu], które odnoszą się do współdziałania w popełnieniu przestępstwa. Tym samym, jeżeli jeden ze sprawców wykonawczych podlega jurysdykcji Państwa, współsprawcy [działający poza obszarem państwa forum] również jej podlegają; jeżeli państwu przysługuje jurysdykcja wobec jednej z osób współdziałających w popełnieniu przestępstwa, pozostałe z tych osób również jej podlegają.”, przytoczenie za: (Ryngaert 2006: 192), tłum. własne.

290 Miejsce wykonania porozumień jako decydującą przesłankę w tej sprawie postrzega (Kardach 1997:121).

291United States v. Sisal Sales Corp., 274 U.S. 268 (1927), dostęp na: https://supreme.justia.com/cases/federal/us/274/268/ (6 listopada 2016 r.).

292

W oryginale: “[t]he circumstances of the present controversy are radically different from those presented in

171 Sąd wyjaśnił dalej, iż: „Mamy tu do czynienia z umową (…) zawartą przez strony w Stanach Zjednoczonych i tutaj wdrożoną (ang. made effective), poprzez podjęte tutaj zachowania. Podstawowym celem [porozumienia] było zarówno kontrolowanie wielkości importu, jak i sprzedaży sizalu, ustalenie jego cen oraz uzyskanie całkowitego monopolu w zakresie zarówno wewnętrznego, jak i zewnętrznego handlu i wymiany towarowej dotyczących tego towaru. Stany Zjednoczone ścigają zatem naruszenie swojego prawa, na swoim terytorium, przez osoby podlegające ich jurysdykcji”293. Użycie takiego sformułowania oznaczało, że Sąd Najwyższy uznał za oczywiste, iż meksykańska spółka podlegała jego jurysdykcji ponieważ współpracujący z nią amerykańscy importerzy również byli uczestnikami zmowy. Wydaje się zatem, że ratio decidendi w Sisal Sales było takie samo jak w American Tobacco. Chociaż w sprawie Sisal Sales nie miało jeszcze miejsca zastosowanie doktryny skutków, da się w niej odnaleźć swego rodzaju zapowiedź jej nadejścia. Sąd zaznaczył bowiem, że celem zmowy dotyczącej importu sizalu z państwa trzeciego było ograniczenie handlu tym towarem i podniesienie jego ceny na terytorium USA. Akcentowany był zatem wpływ porozumienia na wewnętrzny i zagraniczny handel USA oraz okoliczność, że porozumienie było wdrażane na tym terytorium. Skutkiem orzeczenia w sprawie Sisal Sales była zmiana punktu widzenia na terytorialny zakres zastosowania Sherman Act. Wyrok ten został odczytany w ten sposób, że zamiar ograniczenia handlu i wywarcia wpływu na ceny na obszarze USA i następcze wprowadzenie tego zamiaru w życie, wystarcza jako powiązanie uzasadniające jurysdykcję USA (Dodge 1998a: 123).

Warto dodać, że nawet okoliczność, iż kontrolowanie (ograniczanie) produkcji znajdowało oparcie w ustawodawstwie Meksyku, zdaniem amerykańskiego sądu nie wyłączało zasadności nałożenia sankcji za zakazane skutki zmowy, które wystąpiły na obszarze USA.

Należy wszakże zauważyć, że w każdej z opisanych spraw sądy „poszukiwały” łącznika jurysdykcyjnego w postaci zachowania mającego miejsce na terytorium USA, choćby to zachowanie było tylko jednym z wielu elementów składających się na ścigane naruszenie. Ani w sprawie American Tobacco, ani w sprawie Sisal Sales nie uznano natomiast, jakoby USA przysługiwała jurysdykcja w stosunku do karteli, które zostałyby

[United States] courts and may be punished for offences against [United States] laws.”, dostęp na: https://supreme.justia.com/cases/federal/us/274/268/ (8 listopada 2016 r.), tłum. własne.

293

W oryginale: “Here we have a contract, combination and conspiracy entered into by parties within the United States and made effective by acts done therein. The fundamental object was control of both importation and sale of sisal and complete monopoly of both internal and external trade and commerce therein. The United States complain of a violation of their laws within their own territory by parties subject to their jurisdiction.”, tamże, tłum. własne.

172 zawarte za granicą i w których uczestniczyliby tylko zagraniczni przedsiębiorcy. W takich sprawach stosowano konsekwentnie restrykcyjną „doktrynę American Banana”. Jednakże, powoływanie w kolejnych wyrokach jako łączników jurysdykcyjnych okoliczności innych, niż tylko to, że kwestionowane zachowanie wystąpiło na terytorium USA, spowodowało stopniowe przyzwyczajenie do tego, że nie jest to jedyna okoliczność usprawiedliwiająca sprawowanie jurysdykcji w sprawach antytrustowych (Ryngaert 2006: 194).

2.3.3. Ekstrapolacja doktryny skutków z prawa karnego na prawo antytrustowe