Liczebniki dystrybutywne i wyrażanie treści aprok- symatywnych

a) Liczebniki dystrybutywne (= rozdzielcze, Distributiva) wyrażają ilość przypadającą na daną osobę (poi. ‘po X’). For­

macje te budowane są od liczebników głównych za pomocą su- fıksu -(ş)ar, tzn. -şar po wygłosie samogłoskowym, -ar - po spółgłoskowym. - Por. też podpunkt d).

Przykłady:

birer ‘po 1 ’ ikişer ‘po 2’ üçer ‘po 3’ dörder ‘po 4’

beşer ‘po 5’ altışar ‘po 6’ yedişer ‘po 7’ sekizer ‘po 8’

dokuzar ‘po 9’ onar ‘po 10’

on sekizer ‘po 18’

yirmi beşer ‘po 25’

seksener ‘po 80’

biner ‘po 1000’ Zob. tez podpunkt b).

on beşer ‘po 15’

yirmişer ‘po 20’

kırkar ‘po 40’

yüzer ‘po 100’

Inne przykłady: ikişer katlı üç bina ‘trzy budynki, każdy po 2 piętra’, üçer gözlü, sekizer başlı ejderhalar ‘smoki mające po troje oczu i po osiem głów’.

b) Formacje dystrybutywne wielokrotności liczebników yüz ‘100’ i bin ‘1000’ tworzone są na dwa sposoby: sufiks dyst- rybutywny może być dodany albo do tych liczebników albo do liczebników bezpośrednio je poprzedzających. Przykłady: iki yüzer = ikişer yüz ‘po 200’, beş biner = beşer bin ‘po 5 ty­

sięcy’, beş yüz biner = beş yüzer bin ‘po 500 tysięcy’. Liczby mieszczące się pomiędzy równymi wielokrotnościami budowa­

ne są regularnie, tzn. tylko w jeden sposób, jak wszystkie pod­

stawowe liczebniki dystrybutywne, np. iki yüz ellişer ‘po 250’, üç bin yedi yüz yetmiş beşer ‘po 3775’.

c) Od wyrazów buçuk ‘pół’, çeyrek ‘ćwierć’, milyon ‘mi­

lion’, milyar ‘miliard’ formy dystrybutywne budowane są wy­

łącznie w jeden sposób: sufiks -(ş)ar dodawany jest do poprze­

dzającego je liczbenika, np. birer buçuk ‘po półtora’, dörder buçuk ‘po cztery i pół’, beşer bir çeyrek ‘po pięć i jedna czwarta’, altışar üç çeyrek ‘po sześć i trzy czwarte’, ikişer mil­

yon ‘po dwa miliony’, ikişer buçuk milyon ‘po dwa i pół milio­

na’, sekizer milyar ‘po osiem miliardów’, sekizer bir çeyrek milyar ‘po osiem i ćwierć miliarda’. - Ale por. zwroty: (1) ęey- reker çeyreker paylaşmak ‘podzielić się (czymś) po ćwiartce dla każdego’; (2) natomiast bez sufiksu stoi i tutaj wyraz buçuk, tzn. buçuk buçuk paylaşmak ‘podzielić się po połowie’.

d) Od yarım ‘pół’ forma dystrybutywna jest nieregularna:

yarımşar ‘po pół’ (nie *yarım ar), np. Herkese yarımşar ekmek verdiler ‘Każdemu dali po pół chleba’.

e) Sufiks dystrybutywny -(ş)ar mogą otrzymywać też nie­

które wyrazy odnoszące się do ilości, choć nie są liczebnikami, np.

kaç? ‘ile?’ —> kaçar? ‘po ile?’

az ‘mało’ —> azar ‘po trochu, po odrobinie’

çok ‘dużo’ —> çoğar ‘po sporej ilości, po wiele’

tek ‘pojedynczy’ —> teker ‘pojedynczo, po sztuce’

çift ‘para, 2 sztuki’ —> çifter ‘po parze’,

f) Formacje z podpunktu e), a także pozostałe liczebniki dystrybutywne są zdwajane, jeśli pełnią w zdaniu funkcję nie Przydawki, lecz okolicznika ilości odnoszącego się do czasow­

nika, np. Kaçar kaçar içeri giriyorlar? ‘Po ile osób wchodzą do środka?’. Por. też dwa następujące zdania: Çocuklar birer elma yediler ‘Dzieci zjadły po (jednym) jabłku’ wobec Çocuklar el­

maları birer birer saydılar ‘Dzieci policzyły jabłka po sztuce

<po jednym>’.

Inne przykłady: Kitapları raflara kaçar kaçar koyayım?

‘Po ile sztuk mam ustawić książki na półkach?’; Seyircileri ti­

yatroya kaçar kaçar sokarlar? ‘Po ile osób <po ilu>

wpuszczają widzów do teatru?’; Çocukların her biri azar azar

yedi ‘Każde z dzieci zjadło po odrobinie’; Biz bonbon isteyince her üçümüze de çoğar çoğar verdiler ‘Kiedy zapragnęliśmy cu­

kierków, dali każdemu z naszej trójki po sporej porcji’; Öğren­

ciler dershaneye teker teker girdiler ‘Uczniowie weszli poje­

dynczo do klasy’; Bütün kitaplarını teker teker sattı ‘Wszystkie swoje książki rozsprzedał po sztuce <jednąpo drugiej>’; Misa­

firler çifter çifter ayrıldılar ‘Goście rozeszli się parami’.

Przykłady na liczebniki: İki gözünden yaşlar akıyor, birer birer yanaklarından çenesine, çenesinden ellerine düşüyor ‘Z obu oczu ciekną jej łzy, jedna po drugiej spadają z policzków na brodę, z brody na ręce’; Kızlar atlara ikişer ikişer bindiler

‘Dziewczęta wsiadły na konie, po dwie na każdego’; Askerler dörder dörder dizili duruyor ‘Żołnierze stoją ustawieni czwór­

kami’; Çoban koyunları ağıla onar onar soktu ‘Pasterz wpusz­

czał owce do zagrody po 10 sztuk’; Kitapları sandıklara on beşer on beşer koydular ‘Książki włożyli do skrzynek, po 15 sztuk do każdej’; Yüze kadar yirmişer yirmişer sayınız! ‘Policz­

cie do stu dwudziestkami <po dwadzieścia>!’.

g) Ilości przybliżone (= aproksymatywne) wyrażane są po­

łączeniem dwóch liczebników dystrybutywnych pochodnych od dwóch różnych liczebników głównych. Najczęściej wystę­

pują połączenia: 1-2, 2-3, 3-5, zwykle tłumaczone: ‘kilka’.

Przykłady: Papazlar birer ikişer çıkmaya başladılar ‘Księ­

ża zaczęli wychodzić pojedynczo i parami’ (Korat 2000: 21); O zamanlar salgınlara her aileden birer ikişer kurban verilmiş '\\! tamtych czasach epidemie zabierały (dosł.‘epidemiom da­

wano’) z każdej rodziny po kilka ofiar’; Kızlar ikişer üçer top­

lanıp konuşuyor, fısıldıyor, kıkırdıyorlardı ‘Dziewczęta zeb­

rawszy się po dwie-trzy rozmawiały, szeptały, chichotały’; Her masanın başında üçer beşer kişi oturup dedikodu ediyordu

‘Przy każdym stoliku siedziało i plotkowało po kilka osób’.