Postpozycje prymarne łączące się z Dat

âit ‘1. należący; 2. przeznaczony dla; 3. dotyczący’. - Przykła­

dy: Yayın hakkı tarafımıza aittir ‘Prawa autorskie należą do nas’; Bu söz kime ait? ‘ 1. Od kogo pochodzą (dosł. ‘Do kogo są należące’) te słowa?; 2. Dla kogo przeznaczone są te słowa?, Kogo dotyczą te słowa?’; Sana ait posta var

‘Jest list do <dla> (dosł. ‘przeznaczony dla’) ciebie’; Size ait bir konu var ‘Jest sprawa dotycząca was’. - Por. ilişkin, bağlı ‘związany, podległy, zależny’. - Przykłady: müdüre bağlı

olanlar ‘osoby związane z dyrektorem’; Geziler hep hava­

ya bağlı ‘Wycieczki są zawsze zależne od pogody’.

ba'karak (= na'zarari) ‘wobec; kierując się, sądząc z; wniosku­

jąc z, na podstawie’. - Przykłady: televizyon haberlerine nazaran ‘jak wynika z wiadomości telewizyjnych’; Mektu­

buna bakarak ailesinin çok kötü bir durumda olduğunu dü­

şündü ‘Na podstawie jego listu pomyślał, że jego rodzina znajduje się w bardzo złej sytuacji’.

'bakmadan - zob. 'rağmen.

dâir ‘o, na temat, w sprawie’. - Przykłady: Çevrebiliminin me­

selelerine dair çok söz söylendi ‘Powiedziano wiele (dosł.:

‘wiele słów’) o kwestiach ekologii’; Buna dair bir tartışma ortaya çıktı ‘Na ten temat wywiązała się dyskusja’; Bugün yarın cevap yazacağına dair söz verdi ‘Obiecał, że dziś, jutro napisze odpowiedź’.

daya'narak (= isti'nâderi) ‘na podstawie, w oparciu o’. - Przy­

kłady: sözlerine dayanarak ‘w oparciu o jego słowa’, barış antlaşmasına dayanarak = sulh muahedesine istinaden ‘na podstawie układu pokojowego’.

dek, değin - zob. kadar.

doğru ‘1. prosto do/ku; 2. [czas, wiek:] około, pod’. - Przykła­

dy: Ormana doğru gitti ‘Poszedł do lasu / ku lasowi’; As­

kerler vadiye doğru yürüdüler ‘Żołnierze maszerowali pro­

sto ku dolinie’; Akşama doğru bir haber geldi ‘Pod wie­

czór nadeszła wiadomość’; Yaz sonuna doğru bir gün Uç- hisar'dan bir mektup geldi ‘Pewnego dnia pod koniec lata z Uęhisar przyszedł jakiś list’; Kervan şafağa doğru şehir­

den ayrıldı ‘Karawana o świcie opuściła miasto’; Babası ellisine doğru emekli oldu ‘Jego ojciec przeszedł na emery­

turę, kiedy był pod pięćdziesiątkę’.

göre ‘1. według, zgodnie z, pasując, odpowiadając; 2. wobec, w obliczu’. - Przykłady: bana göre ‘według mnie’, duydu­

ğuma göre ‘według tego, co słyszałem’, geleneğe göre

‘według tradycji, zgodnie <w zgodzie> z tradycją’, moda­

ya göre ‘zgodnie z modą’; pusuluya göre yürümek ‘iść według kompasu’; Bu kalabalığa göre bu yemek az gelecek

‘Wobec takiego tłumu tego jedzenia będzie mało’; Müdü­

rün sözlerine göre yanılmışım ‘Według słów dyrektora po­

dobno się pomyliłem’; Siyaset çevrelerinde konuşulanlara göre Ahmet Yılmaz cumhurbaşkanı olur ‘Według tego, co się mówi w kręgach politycznych, Ahmed Yılmaz zostanie

prezydentem’; Bir, iki mektup yazdım ama, cevap alama­

dım; buna göre ben de yazmaz oldum ‘Napisałem jeden list, drugi, ale nie dostałem odpowiedzi; w takim razie ja też przestałem pisać’; Problemin çözülmesi, müdüre göre bir iş değil ‘Rozwiązanie problemu nie odpowiada dyrektoro­

wi (dosł. ‘nie jest rzeczą odpowiadającą dyrektorowi’)’;

Burası, kadınlara göre bir yer değil ‘To nie jest miejsce odpowiednie dla kobiet’ (Jacq 1999: 100). - Zwrotem po­

pularnym w języku potocznym jest Bana göre hava hoş

‘Mnie (tam) wszystko jedno’ (dosł. ‘Według mnie pogoda jest ładna’).

ilişkin ‘dotyczący, odnoszący się do’. - Przykłady: firmanın fa­

aliyetine ilişkin hükümler ‘oceny (dotyczące) działalności firmy’, bu davaya ilişkin bazı sorular ‘kilka pytań odno­

szących się do tej sprawy (sądowej)’.

inat ‘na złość’. - Przykład: Bana inat çok sigara içiyorsun ‘Na złość mnie palisz dużo papierosów’ (Ersen-Rasch 2001:

isti'nâden - zob. dayanarak.

kadar (= dek, değin) ‘1. do, aż do, aż po; 2. najpóźniej do, w (prze)ciągu’. - Przykłady: bayrama <yarına> değin ‘do święta <jutra>’, sabaha kadar uyuyamamak ‘nie móc zas­

nąć do rana’, akşama kadar tartışmak ‘spierać się <dysku- tować> aż do wieczora’, sonsuza dek beklemek ‘czekać w nieskończoność’; Sesi tâ buraya değin geldi ‘Jego głos do­

chodził aż tutaj’; Avrupa’nın, Helsinki'ye kadar her yerini gezdim ‘Zjechałem całą Europę, aż po Helsinki’; Bir saate kadar geri döneceğim ‘Wrócę w ciągu godziny <do go- dziny>’.

Połączenia z Dat. gerundiów na -inca ma znaczenie

‘(aż) do’ lub ‘zanim’, np. ölünceye kadar ‘(aż) do śmierci’;

Ben dönünceye kadar odandan çıkma! ‘Nie wychodź od siebie z pokoju aż do mojego powrotu’.

Gerundium na -inca może być też zastąpione imiesło­

wem współczesnym na -an bez zmiany znaczenia frazy, np. kanatana dek dövmek ‘zbić do krwi (dosł. ‘do spowo­

dowania krwawienia’)’, gün doğana kadar beklemek ‘po­

czekać do wschodu słońca’ (Yalom 1998: 143); Gün ay­

dı nlanana kadar ayakta kaldı ‘Do świtu pozostał na no­

gach’ (Pamuk 1986: 36); Pattig ölene kadar Mani’nin ya­

kın bir müridi oldu ‘Pattig stał się do śmierci bliskim ucz­

niem Mani’ego’ (Maalouf 1998a: 93); Kahvaltı bitene ka­

dar ikisi de hiç konuşmadılar ‘Do końca śniadania oboje się nie odezwali ani słowem (dosł. ‘nic nie rozmawiali’)’

(Yalom 1998: 105); Yatağında uzandı, tâ ki sabah altıda saatin zili çalana dek ‘Leżał wyciągnięty w łóżku, aż o szóstej rano zadzwonił budzik’ (Yalom 1998: 89); Bir hay­

vanın saldırısına uğrasam ne oldu diyene kadar ölür gide­

rim ‘Jeśliby napadło na mnie jakieś zwierzę (dosł. ‘jeśli­

bym podległ atakowi jakiegoś zwierzęcia’), zginę, zanim zdążę powiedzieć Co się stało?' (Korat 2000: 17). - Zob.

też przykłady w § 18.1i, 18.3e.

O kadar zob. też § 9.5.

karşı ‘1. naprzeciw(ko); 2. przeciw, wbrew; 3. wobec, w obli­

czu, w odniesieniu do; 4. [czas:] około (= doğru)'. - Przy­

kłady: birbirine karşı oturmak ‘usiąść naprzeciwko siebie’, giriş kapısına karşı durmak ‘stanąć naprzeciwko drzwi wejściowych’, güneşe karşı bakamamak ‘nie móc patrzeć pod słońce’, vazifeye karşı ‘wbrew zadaniu <obowiązko- wi>’; Bu söze karşı ne denebilir? ‘Cóż można powiedzieć na takie słowa <dictum>?’; Felsefeye karşı pek alâkam yoktu ‘Filozofia zbytnio mnie nie interesowała’ (dosł. ‘W odniesieniu do filozofii nie miałem zbytniego zaintereso­

wania’); Bir sabaha karşı yine çakal sesleriyle uyanmıştım

‘Pewnego razu nad ranem znów obudziły mnie głosy sza-

kalidosł. ‘obudziłem sie głosami szakali’ (Türkçe Sözlük II 804).

karşılık (zob. też mukabil) ‘za, w zamian za, jako równowar­

tość’. - Przykłady: buna karşılık ‘(w zamian) za to’, bunca zahmetime karşılık ‘(w zamian) za tyle mojego trudu’.

karşın - zob. 'rağmen.

kı'yasen ~ kTyasla - zob. o'ranla.

mukabil [ka:] ‘1. = karşılık-, 2. w przeciwieństwie do, odwrotnie niż, wbrew, zamiast’. - Przykłady: işine mukabil ‘za swoją pracę’, gerekçelere mukabil ‘wbrew argumentom’; Karde­

şine yardım etmesine mukabil Amerika'ya gitti ‘Zamiast pomóc swej siostrze pojechał do Ameryki’.

na'zaran - zob. ba'karak.

'nispeten (= 'nisbeten) ~ nis'petle (= nis'betle) - zob. o'ranla.

o'ranla (= kı'yasen, kTyasla, 'nispeten, nis'petle) ‘w porównaniu z’. - Przykłady: geçen yıllara kıyasla ‘w porównaniu z mi­

nionymi latami’, savaştan önceki zamana oranla ‘w po­

równaniu z czasami przedwojennymi’, memleketin nüfusu­

na nispeten ‘w porównaniu z ludnością kraju’; Bizim firma, geçen yılın aynı dönemine oranla çok para kazandı ‘Nasza firma zarobiła dużo pieniędzy w porównaniu z analogicz­

nym okresem minionego roku’; Haziran ayına kıyasen dü­

şüş <artış> kaydedildi ‘W porównaniu z czerwcem odno­

towano spadek <wzrost>’.

'rağmen (= 'bakmadan, kar'şıri) ‘(po)mimo, wbrew’. - Przykła­

dy: buna rağmen ‘mimo to; wbrew temu’, isteğime rağmen

‘wbrew mojemu pragnieniu’, sözleşmeye rağmen ‘wbrew umowie, mimo umowy’, bütün çabalarımıza bakmadan

‘pomimo wszystkich naszych wysiłków’, yağmura bakma­

dan evden çıkmak ‘wyjść z domu mimo deszczu’; Hasta olmama rağmen kongreye katıldım ‘Mimo że byłem chory, wziąłem udział w kongresie’; Aktris, gazetecilere rağmen

gece plaja gitti ‘Aktorka pomimo dziennikarzy poszła w nocy na plażę’; Söz vermene rağmen parayı geri vermemiş­

tin ‘Nie oddałeś pieniędzy, chociaż obiecałeś’; Kötü haber­

lere karşın hiç kimsenin yüzü asık değildi ‘Mimo złych wiadomości nikt nie zwiesił nosa na kwintę’; Odanın loş olmasına karşın çocuk korkmuyordu ‘Dziecko się nie bało, mimo że pokój był mroczny’.