Mediacja

Uwzględnianie interesów pokrzywdzonego i oskarżonego może odbywać się poprzez instytucję mediacji,

wprowadzo-nej do systemu prawa karnego procesowego w 1997 r.204 Ujęto

ją wówczas w art. 320 k.p.k., a od wejścia w życie nowelizacji

z 10 stycznia 2003 r. reguluje ją art. 23a k.p.k.205 Mediacja jest

fa-202 T. Grzegorczyk, Instytucja…, s. 4.

203 Zob. np. M. Królikowski, R. Zawłocki (red.) i inni, Kodeks…, s. 388.

204 D. Gil, Posiedzenie pojednawcze a mediacja w postępowaniu z oskarżenia

prywatne-go, Pal. 2010, nr 7–8, s. 82; K. Kwiecińska, Mediacja w praktyce prokuratorskiej, (studium przypadku), Prok. i Pr. 2013, nr 2, s. 122; R. Olszewski, Uprawnie-nia pokrzywdzonego niebędącego stroną w sądowym stadium postępowaUprawnie-nia karne-go, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Informatyki, Zarządzania i

Admi-nistracji w Warszawie” 2010, nr 2, s. 168. Wprowadzenie przez Polskę do porządku prawnego w pierwszej kolejności mediacji w sprawach karnych jest swoistym ewenementem, jako że w innych ustawodawstwach najpierw wprowadza się mediacje w sprawach cywilnych i gospodarczych, M. Gru-dziecka, Mediacja w sytuacjach przemocy domowej na tle doświadczeń polskich

i zagranicznych (zagadnienia wybrane w postępowaniu uproszczonym), [w:] D. Gil

(red.), Gwarancje praw…, s. 191.

205 Ustawa z dnia 10 stycznia 2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania

kultatywną instytucją postępowania karnego206. Naczelnym jej celem jest stworzenie porozumienia oraz zaciągnięcie i przyjęcie

zobowiązania zaakceptowanego przez obie strony konfliktu207.

Tym, co różni postępowanie mediacyjne pomiędzy pokrzyw-dzonym i oskarżonym a innymi formami porozumiewania się

tych podmiotów, jest udział czynnika zewnętrznego208. Sprawa

zostaje bowiem skierowana do instytucji lub osoby godnej za-ufania, tzw. mediatora. W śledztwie lub dochodzeniu kieruje ją do postępowania mediacyjnego prokurator, a w postępowaniu jurysdykcyjnym sąd z inicjatywy lub za zgodą

pokrzywdzone-go i oskarżonepokrzywdzone-go (§ 1)209. Postępowanie to jest przejawem

koncy-liacyjnego sposobu załatwiania spraw z udziałem osoby, która nie może być instytucjonalnie powiązana z organami proceso-wymi zarówno sądoproceso-wymi, jak i powołanymi do ścigania prze-stępstw, nie może ona być również przedstawicielem (nawet aplikantem) wskazanych w przepisie zawodów prawniczych. Postępowanie to przewiduje się również w sprawach ściganych skargą prywatną, w których konieczne jest podjęcie próby ugo-dowego zakończenia postępowania poprzez posiedzenie po-jednawcze, względnie właśnie postępowanie mediacyjne (art.

lipca 2003 r.; zob. też C. Kąkol, Dlaczego kieruję… s. 133–134; D. Kużelewski,

Mediacja między pokrzywdzonym i oskarżonym a umorzenie postępowania karne-go, [w:] P. Hofmański (red.), Węzłowe problemy…, s. 772.

206 Zob. np. W. Popławski, Postępowanie mediacyjne w znowelizowanych przepisach

procedury karnej, [w:] Aktualne problemy…, s. 456.

207 G.A. Skrobotowicz, Zalety mediacji karnej, Prok. I Pr. 2012, nr 2, s. 131. 208 P. Sowiński, O nieuchronności kontaktów pokrzywdzonego i oskarżonego w toku

postę-powania karnego oraz o środkach minimalizujących ich negatywne następstwa na przy-kładzie wybranych sytuacji procesowych, [w:] D. Gil (red.), Gwarancje praw…, s. 58. 209 A. Hordyńska, Konsensualne zakończenie postępowania karnego, Prok. i Pr. 2005,

nr 3, s. 50; E. Kruk, Wyrok…, s. 99; zob. też uwagi krytyczne w: K. Marszał,

W sprawie…, s. 137–138. Zob. również wyniki badań dotyczących

korzysta-nia z mediacji w praktyce organów procesowych, w: D. Kużelewski,

Media-cja w polskim procesie karnym w ocenie prokuratorów i sędziów, [w:] C. Kulesza

(red.), C. Kulesza, K. T. Boratyńska, E. Kowalewska-Borys, D. Kużelewski, A. Sakowicz, Ł. Budźko [opracowanie wyników ankiet], Porozumienia

489 k.p.k.)210. Czas trwania postępowania mediacyjnego nie jest wliczany do czasu trwania postępowania przygotowawczego (art. 23a § 2 k.p.k.)211.

W doktrynie słusznie zwraca się uwagę na potrzebę wpro-wadzenia regulacji korzystnych nie tylko dla sprawcy, ale i po-krzywdzonego. Miałoby to wiązać się z możliwością zastosowa-nia łagodniejszej reakcji karnej wobec oskarżonego dopiero po wypełnieniu przez niego zobowiązań mediacyjnych. Obecnie wystarczające do tego jest bowiem samo zawarcie ugody bez określenia następstw pogarszających sytuację sprawcy wobec jej niewykonania. Mediacja powinna w związku z tym zostać po-wiązana z obowiązkiem faktycznego naprawienia szkody lub

zadośćuczynienia krzywdy wynikającej z przestępstwa212.

210 A. Bulsiewicz, M. Jeż-Ludwichowska, D. Kala, D. Osowska, A. Lach, Przebieg

procesu karnego, Toruń 2003, s. 326.

211 Zob. np. K. Zawistowski, Mediacja w postępowaniu przygotowawczym, Prok. i Pr. 2005, nr 11, s. 99–101.

212 E. Bieńkowska, O unormowaniu mediacji w sprawach karnych, Prok. i Pr. 2012, nr 1, s. 36. O planowanych zmianach zob. więcej w: eadem, Mediacja w projekcie

nowelizacji kodeksu postępowania karnego, ibidem, nr 11, s. 44–63. Projekt nadaje art.

23 § 1 k.p.k. następujący kształt: Sąd, referendarz sądowy, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator lub inny organ prowadzący to postępowanie, może z inicjatywy lub za zgodą oskarżonego i pokrzywdzonego, skierować sprawę do instytucji lub osoby do tego uprawnionej w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego między pokrzywdzonym i oskarżonym, o czym się ich poucza, informując o celach i zasadach postępowania mediacyjnego, w tym o treści art. 178a; informację przekazuje się pokrzywdzonemu po wyra-żeniu zgody na mediację przez oskarżonego. Dodany art. 178a wprowadza zaś zakaz przesłuchania mediatora w charakterze świadka co do faktów, o których dowiedział się od oskarżonego lub pokrzywdzonego, prowadząc postępowa-nie mediacyjne, z wyłączepostępowa-niem informacji o przestępstwach, o których mowa w art. 240 § 1 k.k. Dotychczas nie przewiduje się też rozwiązania, które ujęto dopiero w projekcie, zgodnie z którym udział oskarżonego i pokrzywdzone-go w postępowaniu mediacyjnym jest dobrowolny. Zpokrzywdzone-godę na uczestniczenie w mediacji odbiera organ kierujący sprawę do mediacji lub mediator, po wy-jaśnieniu oskarżonemu i pokrzywdzonemu celu i zasad postępowania media-cyjnego i pouczeniu ich o możliwości wycofania tej zgody aż do zakończenia postępowania mediacyjnego (art. 23 § 4 projektu).

Mediacja jest dopuszczalna niezależnie od realizowania in-nych ról procesowych przez pokrzywdzonego i oskarżonego. Tak więc nie ma wpływu na możliwość jej przeprowadzenia ak-tywność pokrzywdzonego uzyskującego status strony proceso-wej jako oskarżyciel posiłkowy czy ubiegającego się o uzyska-nie go, jak to ma miejsce w wypadku powództwa cywilnego. Ponadto, jak już wskazano, mediacja została przewidziana obok posiedzenia pojednawczego w art. 489 § 2 k.p.k., jako poten-cjalna forma koncyliacyjnego zakończenia postępowania pry-watnoskargowego. Tak więc w tym przypadku przyjęto a

prio-ri kumulację roli pokrzywdzonego i oskarżyciela prywatnego

w kontekście postępowania mediacyjnego.

W art. 40 § 1 pkt 10 k.p.k. wykluczono możliwość kumu-lowania roli mediatora i sędziego. Zważywszy na istotę tej in-stytucji procesowej, która stopniowo nabiera coraz większego znaczenia w praktyce postępowania karnego, należy uznać to rozwiązanie za prawidłowe. Szersze uzasadnienie wykluczenia kumulowania ról procesowych w aspekcie instytucji wyłączenia sędziego znajduje się w rozdziale 6.