Osoba zawiadamiająca o przestępstwie jako świadek w postępo-

jako świadek w postępowaniu sprawdzającym

Przepis art. 307 k.p.k. przewiduje możliwość przeprowa-dzenia tzw. postępowania sprawdzającego, które nie jest jeszcze częścią procesu karnego, ma natomiast odpowiedzieć na

pyta-nie o zasadność wszczęcia postępowania przygotowawczego23.

Przeprowadzenie tych czynności w przypadku zawiadomienia o przestępstwie nie dającego podstaw do wszczęcia śledztwa lub

dochodzenia jest obligatoryjne24. Czynności te powinny zostać

przeprowadzone w ciągu 30 dni od otrzymania zawiadomienia o przestępstwie. W ich następstwie organy procesowe wydają postanowienie o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, a w wy-padku braku ku temu podstaw, postanowienie o odmowie

23 Zob. np. J. Tylman, Czynności postępowania sprawdzającego w procesie karnym, ,,Acta Universitatis Lodziensis” 1982, Folia Iuridica 10, s. 21.

24 R. Kmiecik, Postępowanie sprawdzające a czynności sprawdzenia „własnych

wszczęcia25. W art. 307 § 1 k.p.k. przewidziano dwie zasadnicze formy sprawdzenia informacji o przestępstwie, tj. żądanie uzu-pełnienia danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie oraz zarządzenie sprawdzenia faktów w tym zakresie. Uzupeł-nienie danych może też nastąpić, jak już wskazano, poprzez przesłuchanie osoby zawiadamiającej w charakterze świadka, bezpośrednio po złożeniu takiego zawiadomienia (art. 307 § 3

k.p.k.)26. Tak więc już w czasie przedprocesowych czynności,

mających na celu weryfikację zawiadomienia o przestępstwie, ma miejsce kumulacja roli osoby zawiadamiającej o przestęp-stwie z rolą świadka.

Charakterystyczne dla przesłuchania tej osoby jest, że choć ta czynność jest wykonywana jeszcze przed ewentual-nym wszczęciem śledztwa lub dochodzenia, osoba taka pod-lega ogólnym rygorom postępowania dowodowego, przede wszystkim odpowiedzialności karnej w przypadku złożenia fałszywego zeznania. Ponadto jej zeznanie może zostać pro-cesowo wykorzystane w toku postępowania karnego zarówno w czasie śledztwa lub dochodzenia, jak i później, przed sądem, w czasie weryfikowania wypowiedzi lub przytoczenia treści zeznania wobec nieuzasadnionej odmowy złożenia zeznań, na podstawie art. 391 k.p.k.

Pytanie, jakie można tu postawić, dotyczy tego, czy pokrzyw-dzony z racji swojej pozycji procesowej ma szczególne prawa lub obowiązki, inne niż osoby zawiadamiające o przestępstwie, któ-re nie są zaintektó-resowane rozwojem ewentualnego procesu. Na to pytanie należy odpowiedzieć przecząco, ponieważ

zawiada-25 Zob. np. R. Kmiecik, Anonim informacyjny a odmowa wszczęcia

postępo-wania przygotowawczego, Prok. i Pr. 2007, nr 11, s. 6–7; idem, Postępowa-nie sprawdzające..., s. 47; K. Marszał (red.), K. Marszał, S. Stachowiak,

K. Zgryzek, Proces karny, Katowice 2003, s. 405–406; S. Stachowiak, Źródła

informacji..., s. 36; B. Szyprowski, Uzasadnione podejrzenie popełnienia przestęp-stwa jako faktyczna przesłanka wszczęcia postępowania przygotowawczego, Prok.

i Pr. 2006, nr 3, s. 155; J. Tylman, Instytucja czynności sprawdzających w

postę-powaniu karnym, Łódź 1984, s. 27.

miający o przestępstwie podlega rygorom właściwym dla każ-dej osoby powołanej w charakterze świadka. Pokrzywdzony może również, podobnie jak każda osoba składająca zawiado-mienie o przestępstwie, złożyć zażalenie na bezczynność orga-nów procesowych, w związku z brakiem informacji o podjętych w sprawie działaniach, będących konsekwencją zawiadomienia o przestępstwie (art. 306 § 3 k.p.k.). Uprawnienie do wniesienia zażalenia na bezczynność przysługuje zatem osobie niezależnie od statusu, który może ona uzyskać w ewentualnie wszczętym postępowaniu. Przedmiotem takiego zażalenia nie jest postano-wienie negatywne odnośnie do wszczęcia śledztwa lub docho-dzenia, ale bezczynność organu procesowego, który w związku z przyjętym zawiadomieniem o przestępstwie powinien w ter-minach określonych w art. 305 § 1 i art. 307 § 1 zd. 2 k.p.k. wy-dać stosowne postanowienie. Przedmiotem tej skargi nie jest

za-tem decyzja, ale jej brak27. Należy zwrócić tu ponadto uwagę,

że termin z art. 306 § 3 k.p.k. jest skorelowany z terminem do wszczęcia śledztwa lub dochodzenia, określonym w art. 307 § 1 k.p.k., w ten sposób, że jego długość, a więc 6 tygodni, pozwala organowi procesowemu zadecydować w przedmiocie wszczęcia lub odmowy wszczęcia śledztwa bądź dochodzenia i doręczyć postanowienie w tej kwestii zawiadamiającemu o przestępstwie.

Jak już wskazano, postępowanie sprawdzające powinno zostać przeprowadzone w ciągu 30 dni (art. 307 § 2 k.p.k.). Za-równo określenie maksymalnego czasu trwania tych czynności

(jest to termin instrukcyjny28), jak i ich odformalizowany

cha-27 J. Łupiński, Czas trwania postępowania sprawdzającego, Prok. i Pr. 2011, nr 10, s. 105.

28 Zob. np. W. Grzeszczyk, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2012, s. 362–363. Trudno jednak zgodzić się z poglądem autora, że jest to termin maksymalny, którego nie można przedłużyć. „Instrukcyjność” termi-nu rzeczywiście oznacza, jak wskazano, że jego przekroczenie nie powoduje skutków procesowych, a może odpowiedzialność służbową, jednak ten cha-rakter wiąże się właśnie z możliwością przedłużenia postępowania spraw-dzającego na czas konieczny do stwierdzenia zasadności wszczęcia lub od-mowy wszczęcia śledztwa lub dochodzenia. Nie ma tutaj znaczenia

przewi-rakter29 pozwalają stwierdzić, że organ procesowy, uzyskawszy zawiadomienie o przestępstwie, powinien nie tylko dokonać oceny jego treści, ale i skonkretyzować czynności pozwalające na sprawdzenie wątpliwości związanych z faktami podanymi

w zawiadomieniu30.

Pozornie może się wydawać, że są to czynności niezależne, nie mające w przedstawionej sferze procesowego znaczenia. Jed-nak może to mieć konsekwencje w zakresie realizowania celu po-stępowania karnego w postaci rozstrzygnięcia sprawy w rozsąd-nym terminie (art. 2 § 1 pkt 4 k.p.k.). Należy bowiem zważyć, że choć jest to cel postępowania karnego, to w istocie początek jego realizacji można odnaleźć już w czynnościach poprzedzających wszczęcie postępowania przygotowawczego. To może też skut-kować późniejszym złożeniem przez pokrzywdzonego skargi na

przewlekłość postępowania31. Artykuł 3 pkt 4 ustawy

przewidu-dziana w art. 306 § 3 k.p.k. możliwość żalenia się na bezczynność organów postępowania przygotowawczego, decydująca bowiem dla ewentualnego przedłużenia czynności jest konieczność sprawdzenia informacji zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie, co może też być argumentem w rozpo-znaniu wskazanego zażalenia.

29 W postępowaniu sprawdzającym nie przeprowadza się dowodu z opinii bie-głego ani czynności wymagających spisania protokołu, z wyjątkiem przy-jęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie lub wniosku o ściganie oraz przesłuchania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej o przestęp-stwie (art. 307 § 2 i § 3 k.p.k.), zob. np. J. Tylman, Postępowanie przygotowawcze

w procesie karnym, Warszawa 1998, s. 38.

30 K. Witkowska, Znaczenie szybkości postępowania karnego oraz koncentracji

czyn-ności procesowych dla realizacji celów i zadań procesu karnego, Prok. i Pr. 2009,

nr 3, s. 76.

31 Ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nie-uzasadnionej zwłoki, Dz. U. Nr 179, poz. 1843 ze zm. Zob. więcej o modelu postępowania w sprawie skargi na przewlekłość postępowania i porządkach normatywnych, do których podobne są polskie rozwiązania (Austria, Wło-chy), w: C.P. Kłak, Skarga na przewlekłość postępowania a rozwiązania przyjęte

w wybranych krajach europejskich jako „środki odwoławcze” na nadmierną długość postępowania – podobieństwa i różnice (cz. 1), Pal. 2012, nr 3–4, s. 51; idem,

Skar-je bowiem, że uprawnionymi do wniesienia skargi w postępo-waniu karnym jest strona oraz pokrzywdzony, nawet jeśli nie jest stroną. Oznacza to, że w już prowadzonym procesie, w toku postępowania przygotowawczego, pokrzywdzony, będąc stroną na podstawie art. 299 § 1 k.p.k., może wnieść skargę na podsta-wie tego przepisu, natomiast w toku postępowania sądowego może to uczynić niezależnie od swojej aktywności procesowej

i uzyskania w toku tego stadium procesowego pozycji strony32.

Tak więc, choć pozornie może wydawać się, że wskazane rozwiązania pozostają w tej fazie procedowania poza sferą zain-teresowania pokrzywdzonego, to należy wskazać, że od tego, ja-kie czynności i w jakim czasie zostaną podjęte, może zależeć nie tylko wynik postępowania karnego, ale też sięgnięcie po upraw-nienia procesowe przez pokrzywdzonego i stopień ewentual-nego ich wykorzystania. To zaś musi oznaczać, że możliwości pokrzywdzonego mogą odnosić się nie tylko do postępowania przygotowawczego, ale i skutkować w późniejszych stadiach postępowania karnego. Zatem pokrzywdzony już w tej, począt-kowej fazie procedowania może występować jako uprawniony w związku ze złożeniem zawiadomienia o przestępstwie, złoże-niem skargi na bezczynność organów procesowych, natomiast później też jako podmiot sięgający po środki mające wyelimino-wać ewentualną przewlekłość postępowania.

Należy oczywiście zważyć, że fakt zawiadomienia o stępstwie przez pokrzywdzonego nie musi wiązać się z prze-prowadzeniem postępowania sprawdzającego. Nie jest ono

ga... (cz. 2), ibidem, nr 5–6, s. 89–92, a także szerzej o problematyce skargi w:

idem, Wymogi formalne skargi na przewlekłość postępowania, Prok. i Pr. 2010, nr 3, s. 37–61; idem, Szczególne wymogi skargi na przewlekłość postępowania,

ibi-dem, 2012, nr 6, s. 5–27.

32 Zob. np. P. Górecki, S. Stachowiak, P. Wiliński, Skarga na przewlekłość

po-stępowania przygotowawczego i sądowego. Komentarz, Warszawa 2010,

s. 67–68; I. Nowikowski, W kwestii skargi na nierozpoznanie sprawy w

roz-sądnym terminie w postępowaniu karnym (zagadnienia wybrane), [w:]

A. Marek (red.), Współczesne problemy procesu karnego i jego efektywności. Księga

konieczne, gdy informacje podane w zawiadomieniu okażą się wystarczające dla powzięcia uzasadnionego podejrzenia popeł-nienia przestępstwa. W praktyce jednak często, co należy uznać za właściwe i potrzebne, przesłuchuje się tę osobę w charakte-rze świadka, niezależnie od tego, czy śledztwo lub dochodzenie zostanie wszczęte niezwłocznie, czy będzie ono poprzedzone postępowaniem sprawdzającym. Takie przesłuchanie, nierzad-ko wiążące się z emocjami zawiadamiającego o przestępstwie, może cechować spontaniczność. Ponadto zwiększa ono szanse na wskazanie przez przesłuchiwanego wielu szczegółów, które wraz z upływem czasu mogą zacierać się w pamięci. Tak więc biorąc pod uwagę wartość przesłuchania w tej fazie procedowania, nale-ży podnieść, że kumulacja roli zawiadamiającego o przestępstwie i świadka (a także ewentualnie pokrzywdzonego) może mieć zna-czenie dla jakości dokonywanych ustaleń w przyszłym postępo-waniu i tym samym realizacji zasady prawdy materialnej.