Pokrzywdzony a wniosek o ściganie

Złożenie wniosku o ściganie warunkuje byt postępowania karnego, gdy przestępstwo zostało określone jako ścigane na wniosek w kodeksie karnym. To ten akt prawny określa

charak-106 Art. 5 ust. 1 i ust. 2 ustawy z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych, Dz. U. nr 182, poz. 1228.

ter przestępstwa107. W konsekwencji złożenia skutecznego

wnio-sku o ściganie postępowanie toczy się z urzędu108.

Nowelą z 10 stycznia 2010 r.109 wprowadzono nowe

rozwią-zanie mające usprawnić procedowanie, dotyczące m.in. postę-powania w sprawie przestępstw wnioskowych. Dodany wów-czas art. 304a k.p.k. stanowi, że sporządza się wspólny protokół z przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie i przesłu-chania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej; w

proto-kole tym można również zamieścić wniosek o ściganie110.

Jednak już pod rządami d.k.p.k., kiedy nie było jeszcze takiej wyraźnej, normatywnej możliwości ujmowania tych oświad-czeń, wskazywano w doktrynie, że zawiadomienie o przestęp-stwie i wniosek o ściganie to dwa różne oświadczenia woli, któ-re mogły być dokonane jednocześnie i połączone ze sobą przez pokrzywdzonego. Mogło to nastąpić, niezależnie od formy za-wiadomienia, pisemnej czy ustnej, byleby oświadczenie po-krzywdzonego było niedwuznaczne i w sposób wyraźny

dawa-ło wyraz również żądaniu ścigania111.

Złożenie wniosku w stosunku do części sprawców rodzi obowiązek ścigania innych osób, których czyny pozostają ści-śle skorelowane z czynem osoby, której dotyczy ten wniosek, co jest przejawem podmiotowej niepodzielności wniosku o

ści-ganie112. W ujęciu przedmiotowym niepodzielność oznacza zaś

107 Zob. np. M. Lipczyńska i inni, Polski proces karny, Warszawa–Wrocław 1975, s. 66. 108 Zob. np. Z. Gostyński, Komentarz do przepisów wstępnych…, s. 68; Z. Kubec,

Z. Łukasiewicz, Ogólne wiadomości o postępowaniu karnym, Warszawa 1953, s. 9–10. 109 Ustawa z dnia 10 stycznia 2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania

karnego, Dz. U. 2003, nr 17, poz. 155. Znowelizowane przepisy obowiązują

od 1 lipca 2003 r.

110 J. Skorupka ujmuje możliwość sporządzenia takiego protokołu jako jeden z przejawów czynnika czasu warunkującego przebieg postępowania przy-gotowawczego, mających znaczenie dla szybkości tego stadium procesu karnego, w: J. Skorupka, Czas jako czynnik determinujący przebieg postępowania

przygotowawczego, Prok. i Pr. 2010, nr 1–2, s. 260–261.

111 T. Grzegorczyk, Wnioskowy tryb ścigania czynów karalnych, Łódź 1986, s. 213. 112 A. Piaczyńska, Częściowe cofnięcie wniosku o ściganie w zakresie temporalnym,

niemożność ograniczenia wniosku o ściganie do jedynie pew-nych fragmentów czynu i wynika ona z zasady

niepodziel-ności przedmiotu procesu113. Oświadczenie pokrzywdzonego

o częściowym cofnięciu wniosku w stosunku do niektórych fragmentów czynu należałoby potraktować jako czynność bez-skuteczną, która nie może stać się podstawą do umorzenia

po-stępowania114.

W kategorii przestępstw tzw. wnioskowych pokrzywdzo-ny może być nie tylko jedpokrzywdzo-nym ze źródeł informacji o przestęp-stwie, ale od jego woli uzależniona jest dopuszczalność

wszczę-cia i prowadzenia postępowania karnego115. Można w związku

z tym wskazać, że wniosek o ściganie można przyjąć już w toku postępowania sprawdzającego, kiedy pokrzywdzony formal-nie jeszcze stroną formal-nie jest (art. 307 § 2 k.p.k.). Nastąpi wówczas kumulacja roli pokrzywdzonego, który dopiero po wszczęciu postępowania przygotowawczego stanie się stroną procesową, osoby składającej wniosek o ściganie oraz ewentualnie osobo-wego źródła dowodoosobo-wego (o możliwości przesłuchania osoby zawiadamiającej o przestępstwie w charakterze świadka będzie mowa w rozdziale 3).

Z wyjątkiem przestępstwa zgwałcenia ujętego w art. 197 k.k., wniosek może zostać cofnięty w toku postępowania przygoto-wawczego, a w postępowaniu jurysdykcyjnym do rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej. Cofnię-cie jest zatem niedopuszczalne w przypadku uchylenia wyroku

i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania116.

Skutecz-ność cofnięcia wniosku o ściganie uzależniona jest w śledztwie

113 Ibidem; tak też: I. Nowikowski, Odwołalność czynności procesowych stron w pol-skim procesie karnym, Lublin 2001, s. 90.

114 I. Nowikowski, Odwołalność..., s. 90.

115 S. Stachowiak, Podstawowe uprawnienia pokrzywdzonego w postępowaniu w

spra-wach o wykroczenia na tle uprawnień pokrzywdzonego w polskim postępowaniu kar-nym, „Problemy Prawa Karnego” 1977, nr 2, s. 2.

lub dochodzeniu od zgody prokuratora, a w postępowaniu

ju-rysdykcyjnym od zgody sądu117. Ponowne złożenie wniosku jest

niedopuszczalne (art. 12 § 3 k.p.k.).

Jak zatem widać, kumulowanie ról procesowych może na-stępować jeszcze przed formalnym rozpoczęciem postępowa-nia, w związku ze stosowaniem instytucji procesowych ujętych w k.p.k., dotyczących podjęcia decyzji w przedmiocie ewentual-nego wszczęcia procesu karewentual-nego.

Natomiast złożenie wniosku o ściganie w postępowaniu przygotowawczym niewątpliwie związane jest z kumulacją roli pokrzywdzonego, roli strony procesowej oraz właśnie osoby ini-cjującej ściganie sprawcy czynu wnioskowego, a także ewentu-alnie świadka.

Nieco odmienna sytuacja związana jest z cofaniem wniosku o ściganie. Odpowiedź na pytanie dotyczące zakresu kumulacji uzależniona jest od stadium, w którym to cofnięcie ma miejsce. Jeżeli następuje ono w postępowaniu przygotowawczym, wów-czas zachowują aktualność wcześniejsze rozważania dotyczące pokrzywdzonego, strony procesowej i ewentualnie osobowego źródła dowodowego. Jeżeli cofnięcie ma natomiast miejsce w są-dowym stadium postępowania karnego, to osoba cofająca wnio-sek o ściganie może, choć nie musi, łączyć roli decydenta w za-kresie podtrzymywania woli ścigania oskarżonego z rolą strony procesowej, ewentualnie również świadka. Te uprawnienia po-zostają niezależne od siebie i inna aktywność pokrzywdzone-go w procesie nie może wpływać na jepokrzywdzone-go formalne możliwości w zakresie podtrzymywania decyzji o dalszym ściganiu oskar-żonego. Uprawnienia pokrzywdzonego do składania i cofania

117 Zob. np. G. Artymiak, M. Rogalski, Z. Sobolewski (red.), G. Artymiak,

M. Klejnowska, C. P. Kłak, M. Rogalski, Z. Sobolewski, P. K. Sowiński, Proces

karny. Część ogólna, Warszawa 2007, s. 162; Z. Banasiak, Przyjęcie zawiadomienia o przestępstwie publicznoskargowym w praktyce policyjnej, Prok. i Pr. 2008, nr 2,

s. 109; J. Grajewski, [w:] J. Grajewski, L.K. Paprzycki, M. Płachta, Kodeks

postę-powania karnego. Komentarz, t. I, Kraków 2003 s. 74; K. Woźniewski, Prawidło-wość czynności procesowych w polskim procesie karnym, Gdańsk 2010, s. 225.

wniosku o ściganie są zatem niezależne od występowania przez ten podmiot w roli strony procesowej, a także osobowego źródła dowodowego.