Pojęcie i pozycja pokrzywdzonego w toku postępowania

Pokrzywdzony zajmuje w procesie karnym szczególną po-zycję. Artykuł 2 § 1 pkt 3 k.p.k. stanowi, że w postępowaniu kar-nym mają być uwzględnione prawnie chronione interesy tego

podmiotu1. Zgodnie z art. 49 § 1 k.p.k. status

pokrzywdzone-go ma osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Po-krzywdzonym może być w procesie karnym jedynie podmiot, którego przestępstwo dotyka bezpośrednio, naruszając lub za-grażając w taki sposób jego dobru prywatnemu, chronionemu przez naruszony przez sprawę przepis. O pokrzywdzeniu de-cyduje bezpośredniość naruszonego lub zagrożonego

przestęp-1 Zob. np. D. Stachurski, Sądowa kontrola zaniechania ścigania karnego –

rzeczywi-ste czy pozorne wzmocnienie zasady legalizmu w procesie karnym?, PS 2012, nr 3,

stwem dobra2. Pokrzywdzonym jednakże może być także insty-tucja państwowa, samorządowa lub społeczna, choćby nie miała osobowości prawnej. Za pokrzywdzonego uważa się również zakład ubezpieczeń w zakresie, w jakim pokrył szkodę wyrzą-dzoną pokrzywdzonemu przez przestępstwo lub jest

zobowią-zany do jej pokrycia3. W sprawach o przestępstwa przeciwko

prawom osób wykonujących pracę zarobkową prawa pokrzyw-dzonego mogą wykonywać również organy Państwowej Inspek-cji Pracy, jeżeli w zakresie swego działania ujawniły przestęp-stwo lub wystąpiły o wszczęcie postępowania. Jeżeli na skutek przestępstwa wyrządzono szkodę w mieniu instytucji państwo-wej, samorządowej lub społecznej, uprawnienia pokrzywdzo-nego mogą być realizowane przez organy kontroli państwowej, które w ramach swojego działania ujawniły to przestępstwo lub

wystąpiły o wszczęcie postępowania (art. 49 § 2–4 k.p.k.)4.

Jak już wcześniej wskazano, pokrzywdzony to strona postę-powania przygotowawczego. W postępowaniu sądowym jest on

quasi-stroną. Aby uzyskać tam status pełnoprawnej strony

pro-cesowej, musi on wcielić się w rolę oskarżyciela posiłkowego lub powoda cywilnego, względnie wnieść i popierać oskarżenie w sprawie ściganej skargą prywatną jako oskarżyciel prywatny.

Pokrzywdzony może działać w procesie karnym w kilku ro-lach procesowych, które mogą być postrzegane zarówno przez pryzmat bycia stroną, jak i źródła informacji na potrzeby toczą-cego się procesu, a także, uwzględniając treść art. 307 k.p.k., tak-że czynności wyprzedzających jego ewentualne wszczęcie. Tu

2 Postanowienie SN z dnia 17 listopada 2005 r., II KK 108/05, OSNwSK 2005, z. 1, poz. 2094; zob. też J. Głębocka, Prawo pokrzywdzonego do sądu – wstęp do

problematyki, PS 2012, nr 11–12, s. 89–90.

3 Zob. np. uchwała SN z dnia 25 marca 2003 r., I KZP 50/02, OSNKW 2003, z. 3–4, poz. 28; postanowienie SN z dnia 28 października 2009, I KZP 23/09, OSNKW 2009, z. 12, poz. 104; W. Grzeszczyk, Przegląd uchwał i postanowień

Izby Karnej Sądu Najwyższego w kwestiach prawnych (prawo karne procesowe – 2009 r.), Prok. i Pr. 2010, nr 5, s. 80–82.

4 Zgodnie z projektem nowelizacji k.p.k. art. 49 § 2 ma stanowić, że pokrzyw-dzonym może być także jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną.

zresztą widać wyraźnie charakterystyczną pozycję pokrzywdzo-nego, który niezależnie od swojej aktywności procesowej może być wykorzystywany jako źródło informacji w różnych stadiach postępowania karnego. Rozważania o tym aspekcie sytuacji po-krzywdzonego znajdują się w rozdziale 3.

Pokrzywdzony jako strona postępowania przygotowawcze-go ma prawo do ustanowienia pełnomocnika (art. 87 § 1 k.p.k.). W stadium sądowym, gdy jest on jedynie quasi-stroną, możli-wość ustanowienia tego przedstawiciela procesowego jest uza-leżniona od decyzji sądu (art. 87 § 3 k.p.k.). Więcej informacji o przedstawicielach procesowych znajduje się w rozdziale 3.

***

Trzeba tu jednak odróżnić też sytuację, kiedy rola pokrzyw-dzonego jest realizowana przez inną osobę. Nie chodzi wszak o układ, gdy działa strona zastępcza lub strona nowa, jeżeli krzywdzony nie żyje (o czym dalej), ale o realizowanie praw po-krzywdzonego żyjącego w sytuacji, gdy jest on małoletni albo ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo, gdy jego prawa wykonuje przedstawiciel ustawowy albo osoba, pod której stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje (art. 51 § 2 k.p.k.) albo pojawia się potrzeba wykonywania jego praw z powodu niezaradności życiowej pokrzywdzonego (art. 51 § 3 k.p.k.). Taka osoba może bowiem być świadkiem, ale mającym inną wiedzę niż pokrzyw-dzony. Trudno tu mówić o łączeniu roli pokrzywdzonego z rolą świadka. A jeśli reprezentant zostanie powołany w tym charak-terze, to będzie zeznawać już odnośnie do innych okoliczności niż czyniłby to sam pokrzywdzony.

W razie śmierci pokrzywdzonego jego prawa mogą realizo-wać osoby najbliższe. Katalog tych osób został zawarty w art. 115 § 11 k.k., zgodnie z którym są to małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba po-zostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a tak-że osoba pozostająca we wspólnym pożyciu. W zależności od sytuacji pokrzywdzonego w chwili śmierci, najbliżsi obejmują jego prawa jako tzw. strony nowe, jeśli pokrzywdzony był stroną

procesową, oraz jako strony zastępcze w sytuacji, gdy

pokrzyw-dzony w chwili śmierci takiego statusu nie posiadał5. Możliwa

jest w związku z tym sytuacja, że w toku jednego postępowania osoba najbliższa może występować zarówno jako strona nowa, jak i zastępcza, choć nie jest to dopuszczalne jednocześnie. Tak więc, jeżeli pokrzywdzony umiera w toku śledztwa lub docho-dzenia, wstępujący w jego prawa staje się stroną nową. Nato-miast w ewentualnym postępowaniu sądowym następującym po przeprowadzeniu takiego postępowania przygotowawcze-go osoba najbliższa wykazując aktywność procesową może stać się stroną zastępczą. W razie śmierci pokrzywdzonego jeszcze przed rozpoczęciem śledztwa lub dochodzenia osoba najbliż-sza staje się ex lege stroną zastępczą po wszczęciu postępowania przygotowawczego, a jedynym warunkiem jest złożenie oświad-czenia o wstąpieniu w procesowe prawa zmarłego. Potem, w po-stępowaniu jurysdykcyjnym, uzyskanie statusu strony proceso-wej następuje podobnie, jak we wskazanym wcześniej trybie.

Oczywiście, niezależnie od przyjętej przez doktrynę prawa karnego procesowego formuły funkcjonowania osoby najbliż-szej zmarłego pokrzywdzonego, źródłem uprawnień jest status, jaki posiadał on w toku procesu oraz stosunek osoby przejmują-cej, łączącej ją z pokrzywdzonym.

***

W śledztwie lub dochodzeniu, będąc stroną, pokrzywdzony może wykonywać czynności procesowe na podstawie art. 315– 318 k.p.k., które dają mu możliwości wpływania na przebieg

pierwszego stadium postępowania karnego6. Tak więc może on

inicjować czynności dowodowe i żądać dopuszczenia do udziału w nich (art. 315 k.p.k.), może także uczestniczyć w czynnościach

5 T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego oraz ustawa o świadku koronnym.

Komentarz, Warszawa 2008, s. 211; S. Kalinowski, Postępowanie karne. Zarys czę-ści ogólnej, Warszawa 1963, s. 184–185.

6 O procesowej aktywności stron i ich przedstawicieli zob. np. K. Witkowska,

Strony i ich reprezentanci w postępowaniu przygotowawczym, Prok. i Pr. 2012, nr

niepowtarzalnych (art. 316 k.p.k.)7. Jest on również uprawniony, jako strona, obok prokuratora albo innego organu prowadzące-go postępowanie przyprowadzące-gotowawcze do złożenia do sądu wnio-sku o przesłuchanie przez sąd świadka, jeżeli zachodzi niebez-pieczeństwo, że nie będzie można przesłuchać go na rozprawie

(art. 316 § 3 k.p.k.)8. Ma wówczas prawo uczestniczenia w tej

czynności dowodowej9. Za niesłuszne należy uznać

stanowi-sko, zakładające, że w przesłuchaniu świadka przez sąd może wziąć udział jedynie prokurator jako strona czynności sądowej

w postępowaniu przygotowawczym (art. 299 § 3 k.p.k.)10.

Prze-pis ten należy bowiem rozumieć jako określenie statusu proku-ratora w związku z podejmowaniem czynności procesowych w śledztwie lub dochodzeniu przez sąd, nie może natomiast być on interpretowany jako ograniczający prawa nominalnych stron postępowania przygotowawczego. Naruszałoby to w nieupraw-niony sposób gwarancje tych stron, czego nie uzasadnia ani wy-kładnia językowa, ani funkcjonalna.

Pokrzywdzony może również brać udział w przesłuchaniu biegłego oraz zapoznawać się z jego pisemną opinią (art. 318 k.p.k.). W pozostałym zakresie, a więc w odniesieniu do innych niż wskazane czynności, pokrzywdzony może na podstawie art. 317 k.p.k. brać udział w czynnościach śledztwa, o ile ze względu na ważny interes śledztwa nie sprzeciwi się temu prokurator.

Postanowienie prokuratora nie jest zaskarżalne11.

7 Zob. np. A. Bielecka, Prawo do informacji o procesie karnym, [w:] P. Hofmański (red.), Węzłowe problemy procesu karnego, Warszawa 2010, s. 260–261.

8 O charakterze tej czynności dowodowej zob. M. Kurowski, P. Sydor,

,,Śled-cze” czynności sądowe w postępowaniu przygotowawczym w aspekcie praktycznym,

PS 2011, nr 1, s. 99, 103, 104.

9 Zob. np. T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego..., s. 677.

10 K. Banasik, Przesłuchanie świadka przez sąd w postępowaniu przygotowawczym

(art. 316 § 3 k.p.k.) w teorii i praktyce, [w:] S. Lelental, J. Kudrelek, I. Nowicka

(red.), Czynności dochodzeniowo-śledcze i działania operacyjne Policji a rola sądu

w postępowaniu przygotowawczym, Szczytno 2008, s. 146.

11 Zob. np. P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, P. Hofmański (red.), Kodeks

postępowania karnego. Komentarz, t. I, Warszawa 2011, s. 143; T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego..., s. 678.

Pokrzywdzony, będąc stroną postępowania przygotowaw-czego, może również skarżyć czynności tego stadium procesu, przy czym, w zależności od przedmiotu zaskarżenia, różne mogą być normatywne podstawy wniesienia zażalenia. Podstawowym przepisem jest art. 459 § 1 i § 2 k.p.k., zakładający, że zasadniczo zażalenie przysługuje na postanowienia sądu zamykające drogę do wydania wyroku, na postanowienia co do środka zabezpie-czającego oraz na inne w wypadkach przewidzianych w ustawie. O ile ustawa nie stanowi inaczej, zażalenie przysługuje stronom (a więc i pokrzywdzonemu w śledztwie lub dochodzeniu), a tak-że osobie, której postanowienie bezpośrednio dotyczy (art. 459 § 3 k.p.k.). Natomiast na podstawie art. 302 § 2 k.p.k. stronom służy zażalenie na czynności inne niż postanowienia i zarządzenia na-ruszające ich prawa. Mowa tu zatem o czynnościach niedecyzyj-nych, postanowienia i zarządzenia bowiem są zaskarżalne przez osoby nie będące stronami na podstawie art. 302 § 1 k.p.k. W sto-sunku do czynności prokuratora organem odwoławczym w sytu-acjach wskazanych w art. 302 § 1 i § 2 k.p.k. jest od 2007 r.

proku-rator bezpośrednio przełożony (art. 302 § 3 k.p.k.)12.

Wypada zgodzić się z poglądem, że odpowiednie unormo-wanie jest warunkiem koniecznym dla zagwarantowania praw i interesów stron, lecz niewystarczającym do zapewnienia ich aktywnego udziału w postępowaniu. Rzeczywisty udział po-krzywdzonego w postępowaniu przygotowawczym zależy przede wszystkim od jego woli korzystania z uprawnień

przy-znanych mu przez kodeks13.

W toku postępowania przed sądem należy odróżnić fazy tego stadium postępowania karnego. Tu wyraźnie odmiennie przedstawia się sytuacja pokrzywdzonego w czasie wstępnej kontroli oskarżenia, inaczej zaś w czasie rozprawy głównej.

12 Art. 302 § 3 k.p.k. dodany w dniu 29 marca 2007 r. (Dz. U. nr 64, poz. 432). Nowelizacja weszła w życie 12 lipca 2007 r.

13 B. Budner, Granice uprawnień pokrzywdzonego w postępowaniu

przygotowaw-czym, ,,Acta Universitatis Lodziensis. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu

W czasie wstępnej kontroli oskarżenia przewidziano bo-wiem dla pokrzywdzonego istotną rolę w toku procedowania w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania karnego na posiedzeniu oraz w kwestii rozpoznania wniosku o skazanie oskarżonego bez rozprawy na podstawie art. 335 k.p.k.

Warunkowe umorzenie postępowania stanowi środek ra-cjonalnej reakcji karnej na przestępstwo związany z poddaniem

sprawcy próbie14. Rozstrzyga ono zatem kwestię

odpowiedzial-ności sprawcy przestępstwa, jest to jednak z założenia

odpowie-dzialność łagodniejsza od skazania15. U podstaw

warunkowe-go umorzenia postępowania karnewarunkowe-go leży idea warunkowewarunkowe-go

wstrzymania się z ukaraniem sprawcy czynu przestępnego16.

Jest to instytucja, w której można wyróżnić dwa, pozostają-ce w ścisłym związku, aspekty – materialny i propozostają-cesowy, przy czym pierwszeństwo należy dać sferze materialnej, jako że to ona decyduje o procesowej istocie i charakterze warunkowego

14 T. Kozioł, Z problematyki warunkowego umorzenia postępowania karnego w

spra-wach z oskarżenia prywatnego, [w:] K. Krajewski (red.), Nauki penalne wobec problemów współczesnej przestępczości. Księga jubileuszowa z okazji 70 roczni-cy urodzin Profesora Andrzeja Gaberle, Warszawa–Kraków 2007, s. 232. Ten

sam autor definiuje warunkowe umorzenie postępowania jako jeden ze środków reakcji karnej o oryginalnym charakterze, który lokuje się w prze-strzeni pomiędzy skazaniem a brakiem reakcji na popełnione przestęp-stwo, idem, Warunkowe umorzenie postępowania karnego, Warszawa 2009, s. 12. Takie ujęcie przyjmuje też m.in. I. Bondarczuk, Warunkowe umorzenie

postępowania w świetle zasady domniemania niewinności, Prok. i Pr. 2011, nr 4,

s. 42. R. Kmiecik podkreśla, że warunkowe umorzenie postępowania nie jest skazaniem, a wniosek o warunkowe umorzenie postępowania jako wy-raz woli prokuratora skonkretyzowany co do przedmiotu rozstrzygnięcia o charakterze wyłącznie probacyjnym może być poprzedzony uzgodnie-niami z oskarżonym, tym bardziej że zgoda oskarżonego nie jest pozbawio-na zpozbawio-naczenia prawnego, w: Akt oskarżenia jako pisempozbawio-na forma skargi

oskarży-ciela publicznego, ibidem, 2010, nr 1–2, s. 124.

15 B. Kunicka-Michalska, Warunkowe umorzenie postępowania karnego w latach

1970–1977, Warszawa 1982, s. 123.

16 M. Leonieni, W. Michalski, Warunkowe umorzenie postępowania karnego w

umorzenia postępowania17. Trzeba zauważyć, że dla pokrzyw-dzonego przewidziano istotną rolę w zakresie stosowania tej in-stytucji, art. 66 § 3 k.k. bowiem zakłada, że można warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli czyn jest zagrożony karą nie przekraczającą 3 lata pozbawienia wolności, ale jeżeli pokrzyw-dzony pojednał się ze sprawcą, dotyczy to też przestępstw

za-grożonych karą 5 lat pozbawienia wolności18. Jedną z dróg

mo-gących doprowadzić do takiego pojednania jest mediacja19.

Pokrzywdzony może wziąć udział w posiedzeniu sądu w związku z koniecznością rozważenia kwestii warunkowego umorzenia postępowania karnego (art. 339 § 1 pkt 2 i art. 341 § 1 k.p.k.). Może on zostać również zobowiązany do udziału w tym posiedzeniu przez prezesa sądu lub sąd (odpowiednio

prze-wodniczącego wydziału lub upoważnionego sędziego)20. Taka

sprawa może znaleźć się na posiedzeniu zarówno w związku z wnioskiem prokuratora (podmiotu z art. 325i w zw. z art. 325d k.p.k.) złożonym na podstawie art. 336 k.p.k., jak i odpowiedzią oskarżonego na akt oskarżenia złożoną na podstawie art. 338 § 2 k.p.k. bądź odrębnym wnioskiem oskarżonego o warunkowe umorzenie postępowania karnego, a także z urzędu przez preze-sa sądu (art. 339 § 1 pkt 2 k.p.k.).

Pokrzywdzony, choć nie jest w tej fazie procesu stroną, ma jednak prawo do zaskarżenia orzeczenia o warunkowym

umo-17 A. Marek, Warunkowe umorzenie postępowania karnego, Warszawa 1973, s. 56. 18 R. Kaczor, Warunkowe umorzenie postępowania karnego a ocena czynu i jego

spraw-cy, PS 2011, nr 7–8, s. 107; K. Marszał, W sprawie merytorycznego wyrokowania przez sąd I instancji poza rozprawą w sprawach karnych, Prok. i Pr. 2010, nr 1–2,

s. 140.

19 C. Kąkol, Dlaczego kieruję sprawy do postępowania mediacyjnego?, Prok. i Pr. 2011, nr 1, s. 138.

20 T. Grzegorczyk, Udział stron i innych uczestników procesu w posiedzeniach sądu

w sprawach karnych, [w:] Nauki penalne…, s. 175; H. Paluszkiewicz, Realizacja zasady jawności przy orzekaniu o warunkowym umorzeniu postępowania karnego w toku posiedzenia sądu, Prok. i Pr. 2004, nr 9, s. 94; eadem, Posiedzenia „wyro-kowe” sądu karnego I instancji w świetle niektórych zasad procesu karnego, ibidem,

rzeniu postępowania karnego, wydanego na posiedzeniu (art.

444 k.p.k.)21. Można tu więc mówić o łączeniu roli

pokrzywdzo-nego z rolą podmiotu uprawniopokrzywdzo-nego do skuteczpokrzywdzo-nego zaskarża-nia orzeczeń w toku postępowazaskarża-nia karnego. Nie ma on już jed-nak takiego uprawnienia, jeżeli wyrok warunkowo umarzający postępowanie karne zostanie wydany na rozprawie głównej, a pokrzywdzony nie wcieli się w rolę strony.

Druga z instytucji zakładająca rozstrzyganie o odpowie-dzialności karnej oskarżonego na posiedzeniu w czasie wstępnej kontroli oskarżenia to rozpoznanie wniosku prokuratora (inne-go uprawnione(inne-go podmiotu na podstawie art. 325i w zw. z art.

325d k.p.k.22) o skazanie oskarżonego bez rozprawy na

podsta-wie art. 335 k.p.k. Od 1 lipca 2003 r. wniosek ten nie musi już być dołączany do aktu oskarżenia, ale można go umieścić

bezpo-średnio w skardze23. Skierowanie takiego wniosku do sądu

wy-maga wyraźnie, a nie jedynie konkludentnie, wyrażonej zgody

oskarżonego24. Tu również pokrzywdzony, prokurator i

oskar-żony mają prawo brać udział w posiedzeniu, natomiast prezes sądu lub sąd mogą zobowiązać te podmioty do udziału w

przed-21 Zob. np. J. Izydorczyk, Granice orzekania sądu odwoławczego w polskiej

proce-durze karnej, Łódź 2010, s. 74; K. Łojewski, Apelacja karna, Warszawa 2003,

s. 4; D. Świecki, Rozprawa apelacyjna w polskim procesie karnym, Warszawa 2006, s. 18; S. Zabłocki, Postępowanie odwoławcze w kodeksie postępowania

karne-go po nowelizacji, Warszawa 2003, s. 313–314.

22 W doktrynie zwraca się uwagę na niebezpieczeństwo ewentualnego wymu-szania przez organy nieprokuratorskie zgody oskarżonego na zastosowanie tej instytucji (a także art. 387 k.p.k.), jako że te organy nie dają takich gwaran-cji obiektywizmu jak prokurator, C. Kulesza, Obrońca w postępowaniu

przygo-towawczym (wybrane aspekty), [w:] A. Marek (red.), Współczesne problemy proce-su karnego i jego efektywności. Księga pamiątkowa Profesora Andrzeja Bulsiewicza,

Toruń 2004, s. 211–212.

23 Zob. np. A. Światłowski, Wzajemny stosunek sposobów kończenia postępowania

karnego, [w:] P. Hofmański (red.),Węzłowe problemy procesu karnego, Warszawa

2010, s. 747–748.

24 T. Grzegorczyk, Czynności procesowe w postępowaniu karnym, Warszawa 1998, s. 9–10.

miotowym posiedzeniu25. Zasadniczo pokrzywdzony dysponu-je tu podobnymi uprawnieniami jak w wypadku posiedzenia w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania karne-go. Jednak art. 343 § 5 k.p.k. przewiduje możliwość działania pokrzywdzonego w roli oskarżyciela posiłkowego ubocznego. Forum rozpoznania sprawy to jednak posiedzenie, w którym nie

wyodrębnia się takich etapów jak w toku rozprawy głównej26.

Brak tu zatem również przewodu sądowego, którego rozpoczę-cie w toku rozprawy głównej następuje na podstawie art. 385 § 1 k.p.k. poprzez odczytanie aktu oskarżenia. Powstaje zatem pyta-nie o termin, w którym uprawniony może złożyć oświadczepyta-nie o wstąpieniu do postępowania w charakterze oskarżyciela posił-kowego. Na akceptację zasługuje pogląd, że może on to zrobić

do czasu udania się sądu na naradę27.

W przypadku realizacji wskazanego uprawnienia następuje więc łączenie roli pokrzywdzonego z rolą strony – oskarżyciela posiłkowego. Podmiot ten dzięki uzyskaniu dodatkowego sta-tusu dysponuje możliwością zaskarżenia wyroku skazującego

oskarżonego, wydanego na podstawie art. 335 k.p.k.28 Inaczej

bowiem niż na podstawie art. 444 k.p.k., pokrzywdzony, jak już wskazano, nie ma możliwości zaskarżenia wyroku, nie będąc stroną procesową.

Nowelizacja k.p.k. z 10 stycznia 2003 r. wprowadziła też możliwość rozpoznania wniosku z art. 387 k.p.k. na posiedzeniu

25 Zob. np. A. Bulsiewicz, M. Jeż-Ludwikowska, D. Kala, D. Ossowska, A. Lach,

Przebieg procesu karnego, Toruń 2003, s. 104; A. Gadomska, K.

Malinowska--Krutul, Instytucja skazania bez rozprawy z perspektywy sądu, [w:] P. Hofmański (red.), Węzłowe problemy…, s. 765.

26 H. Paluszkiewicz, Pierwszoinstancyjne wyrokowanie merytoryczne poza rozprawą

w polskim procesie karnym, Warszawa 2008, s. 328. Autorka definiuje

posiedze-nia m.in. w przedmiocie skazaposiedze-nia bez rozprawy jako posiedzeposiedze-nia wyrokowe. 27 T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego..., s. 762.

28 Zob. np. B. Wójcicka, Udział stron w posiedzeniach sądu w świetle zmian kodeksu

postępowania karnego z 1997 r., [w:] K. Indecki (red.), Aktualne problemy prawa karnego, kryminologii i penitencjarystyki. Księga ofiarowana Profesorowi Stefanowi Lelentalowi w 45. roku pracy naukowej i dydaktycznej, Łódź 2004, s. 308.

przed rozprawą główną. Jest to dopuszczalne w trybie

uprosz-czonym na podstawie art. 474a k.p.k.29 Ta instytucja nie ma

swo-jego odpowiednika w postępowaniu zwyczajnym30.

Tu jednak mają miejsce już inne zasady uczestniczenia w po-siedzeniu niż na podstawie art. 341 i 343 k.p.k. Artykuł 474a § 3 przewiduje co prawda, że nieusprawiedliwione niestawiennic-two pokrzywdzonego lub oskarżyciela publicznego nie stoi na przeszkodzie uwzględnieniu wniosku oskarżonego, ale nie ma tu już rozwiązań zakładających zobowiązanie pokrzywdzone-go do udziału w posiedzeniu sądu przez prezesa sądu lub sąd. Natomiast uprawnienie do udziału w posiedzeniu wynika z art. 96 k.p.k., który po nowelizacji z 2003 r. stanowi, że strony oraz osoby niebędące stronami, jeżeli ma to znaczenie dla ochrony ich praw lub interesów, mają prawo wziąć udział w posiedze-niu wówczas, gdy ustawa tak stanowi, chyba że ich udział jest obowiązkowy, zaś w pozostałych wypadkach mają one prawo wziąć udział w posiedzeniu, jeżeli się stawią, chyba że ustawa stanowi inaczej (§ 1 i § 2).

Jak już wskazywano, uprawnienia prokuratora do złożenia wniosku o skazanie bez rozprawy na podstawie art. 335 k.p.k., wyrażenia sprzeciwu wobec wniosku oskarżonego o dobrowol-ne poddanie się odpowiedzialności kardobrowol-nej (art. 387 § 2 k.p.k.) oraz do złożenia wniosku o warunkowe umorzenie postępo-wania karnego (art. 336 k.p.k.) przysługują również organom,

o których mowa w art. 325d k.p.k.31

Instytucje skazania bez rozprawy oraz dobrowolnego pod-dania się odpowiedzialności karnej funkcjonują również na gruncie prawa karnego skarbowego (art. 156 i art. 161 k.k.s.), choć należy już tu zaznaczyć, że w postępowaniu karnym skar-bowym nie stosuje się przepisów kodeksu postępowania karne-go o pokrzywdzonym (art. 113 § 2 pkt 1 k.k.s.), a uprawnienia

29 K. Marszał, W sprawie..., s. 145.

30 D. Świecki, Bezpośredniość czy pośredniość w polskim procesie karnym. Analiza

dogmatycznoprawna, Warszawa 2012, s. 124. 31 O tych organach zob. w rozdziale 5.

prokuratora mogą wykonywać inne, wskazane w k.k.s.

podmio-ty, również na gruncie analizowanych instytucji32. Konsensualne

sposoby rozwiązywania spraw przewidziane są także w postę-powaniu w sprawach o wykroczenia, ale to pozostaje poza sferą niniejszego opracowania.

Wśród rozwiązań dotyczących ewentualnego kumulowania ról przez pokrzywdzonego warto wskazać również na instytucję wniosku prokuratora o umorzenie postępowania i zastosowa-nie środków zabezpieczających w związku z zastosowa-niepoczytalnością

sprawcy33. Jej podstawę określa przepis art. 324 k.p.k., zaś tryb

stosowania art. 354 k.p.k.34

Na wstępie konieczne jest wskazanie, w jakich sytuacjach może być stosowana ta instytucja i relacje dotyczących jej regula-cji do innych rozwiązań związanych z umorzeniem

postępowa-nia przygotowawczego z powodu niepoczytalności sprawcy35.

Jeżeli nie zachodzą podstawy do stosowania środków zabezpie-czających, prokurator może umorzyć postępowanie na podsta-wie art. 322 k.p.k. Natomiast w sytuacji, gdy istnieją podstawy

32 Zob. szerzej o tych zagadnieniach w rozdziale 7.

W dokumencie Kumulacja procesowych ról uczestników polskiego postępowania karnego (Stron 29-47)