Metodologia badań

Decyzję o wyborze metody weryfi kacji przedstawionych wyżej hipotez badawczych podjęto już na wczesnym etapie prac nad niniejszą dysertacją. Ze względu na koniecz-ność precyzyjnego zbadania obszernych zbiorów wideo oraz zachowania najwyższych standardów rzetelności i bezstronności w opisywaniu – nierzadko kontrowersyjnych – przekazów o charakterze politycznym, a także osobiste doświadczenia wypływają-ce z wcześniejszych projektów naukowych autora⁷⁷⁰, zdecydowano o przyjęciu – na potrzeby niniejszej pracy – metodologii ilościowej analizy zawartości. Analiza zawar-tości – jedno z najczęściej stosowanych narzędzi medioznawczych – jest „zespołem różnych technik systematycznego badania strumieni lub zbiorów przekazów, polega-jącego na możliwie obiektywnym (w praktyce zwykle: intersubiektywnie zgodnym) wyróżnieniu i identyfi kowaniu ich możliwie jednoznacznie skonkretyzowanych, formalnych lub treściowych, elementów oraz na możliwie precyzyjnym (w praktyce zwykle: ilościowym) szacowaniu rozkładu występowania tych elementów i na głów-nie porównawczym wnioskowaniu, a zmierzającego przez poznagłów-nie zawartości prze-kazów do poznania innych elementów i uwarunkowań procesu komunikacyjnego”⁷⁷¹.

Zagadnienie doboru materiału badawczego, kluczowe dla każdego studium za-wartości mediów, stanowi zawsze pochodną dwóch podstawowych czynników:

reprezentatywności próby oraz możliwości (fi nansowych i czasowych) podmiotu wykonującego analizę⁷⁷². Nie dysponując wsparciem profesjonalnego zespołu badaw-czego i działając w określonych ramach czasowych (wyznaczonych przez procedurę przewodu doktorskiego i dostępność materiałów wideo), autor niniejszej dysertacji stanął przed niełatwym zadaniem takiego określenia rozmiarów próby, by

wykonal-kratów w audycjach NPR mogła być rezultatem nie tyle świadomych decyzji redakcji publicystycznej radia publicznego, ile – na przykład – okoliczności, że w okresie objętym badaniem miały miejsce: kon-wencja wyborcza czy chociażby skandal obyczajowy z udziałem polityków tej partii). Dlatego rozsądny wydaje się pomysł porównania „list gości” analizowanych programów, ale przy wykorzystaniu materiału badawczego pochodzącego z tego samego okresu.

769 Por. Heather C. Roach, Wydarzenia międzynarodowe w mediach USA, „Zeszyty Prasoznawcze”

1993, nr 1–2, s. 100 i n.

770 Por. Rafał Kuś, Strony nienawiści. Zagadnienia treści i formy witryn internetowych skrajnej pra-wicy, Kraków 2003 [maszynopis w archiwum Instytutu Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej UJ];

Rafał Kuś, Propaganda na stronach internetowych witryn informacyjnych lewicy i prawicy, Kraków 2005 [maszynopis w archiwum Instytutu Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej UJ].

771 Walery Pisarek, Analiza zawartości prasy, Ośrodek Badań Prasoznawczych, Kraków 1983, s. 45.

772 Por. Małgorzata Lisowska-Magdziarz, Analiza zawartości mediów. Przewodnik dla studentów, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2004, s. 64–65.

ność projektu pogodzić z wymogami rzetelności metodologicznej, z uwzględnieniem dyspersji analizowanych cech przekazów i zróżnicowania poszczególnych jednostek badawczych. Ostatecznie, po licznych konsultacjach i gruntownej kwerendzie źró-deł metodologicznych, zdecydowano, że badana populacja⁷⁷³ obejmie nagrania PBS NewsHour, a także (w charakterze korpusu porównawczego) trzech audycji infor-macyjnych sieci komercyjnych: ABC World News with Diane Sawyer, CBS Evening News with Katie Couric oraz NBC Nightly News with Brian Williams – z okresu sześciu tygodni w lutym i marcu 2010 roku⁷⁷⁴.

W obliczu praktycznej niemożności osobistego zbadania wszystkich zebranych nagrań autor analizy podjął decyzję o zastosowaniu próby obejmującej 15 dni – wy-losowanych spośród dat objętych archiwizacją. Z uwagi na cykliczność i powtarzal-ność funkcjonowania analizowanych mediów próba ta miała charakter konstruowany – za pomocą techniki losowania warstwowego wybrano z badanego okresu po trzy poniedziałki, wtorki, środy, czwartki i piątki, przy czym z pojedynczego tygodnia nie mogły pochodzić więcej niż trzy dni objęte analizą.

Wobec tak wyodrębnionych wydań programów zastosowano komplementarnie dwa sprzężone ze sobą narzędzia badawcze: analizę segmentów audycji oraz anali-zę „listy gości”. W pierwszym przypadku za jednostkę analizy przyjęto pojedynczy segment audycji (story) – czyli materiał audiowizualny stanowiący odrębną całość funkcjonalną i tematyczną, w drugim – pojedyncze wystąpienie (w obrębie danego segmentu) osoby niebędącej dziennikarzem programu. Prymarną jednostką pomiaru była – w obu przypadkach – sekunda czasu antenowego.

Klucz kategoryzacyjny analizy segmentów audycji objął następujące zmienne:

dane identyfi kujące jednostkę analizy (data, sieć telewizyjna), dane o charakterze formalnym (czas trwania, kolejność segmentu w obrębie audycji), dane dotyczące treści przekazów (tematyka i zasięg geografi czny przekazów, obecność elementów tzw. vivid cases⁷⁷⁵). Przyporządkowanie zawartości danego materiału do jednej z bli-sko trzydziestu ustalonych kategorii tematycznych wymagało – w wielu wypadkach – podejmowania niełatwych decyzji⁷⁷⁶. Autor kierował się przy nich zasadami:

naj-773 Całkowity zbiór obiektów, których dotyczy analiza.

774 Populacja analizy objęła wyłącznie audycje nadawane w dniach roboczych (jak zaznaczono po-wyżej, PBS NewsHour nie jest nadawana w weekendy).

775 Vivid cases to relacje poświęcone życiu zwykłych ludzi, ilustrujące szerokie konsekwencje wyda-rzeń politycznych czy tendencji społecznych (np. materiał, który na podstawie doświadczeń pojedynczej, zwolnionej z pracy kobiety przedstawia problem recesji gospodarczej i bezrobocia). Konwencja vivid case buduje więź emocjonalną między widzem a bohaterem relacji (zgodnie ze zdaniem przypisywanym Józefowi Stalinowi: „Śmierć pojedynczego żołnierza rosyjskiego to tragedia. Milion śmierci to statysty-ka”. Za: Richard Nisbett, Lee Ross, Human Inference. Strategies and Shortcomings of Social Judgment, Prentice-Hall, Englewood Cliffs 1980, s. 43), ale posługiwanie się nią bywa uważane za jeden z przeja-wów tabloidyzacji i melodramatyzacji mediów, trywializujących – w imię łzawych historii – rzeczywisty obraz wydarzeń. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że wbrew powszechnym przekonaniom zastosowanie poetyki vivid case nie przekłada się na wzrost potencjału agenda-setting danego materiału medialnego.

Por. Shanto Iyengar, Donald R. Kinder, News That Matters. Television and American Opinion, University of Chicago Press, Chicago 1988, s. 46.

776 Jest tak zawsze, gdy ciągłe – w zasadzie – spektrum tematyczne materiału badawczego próbu-jemy podzielić na dyskretne pasma kategorii. Por. Roger D. Wimmer, Joseph R. Dominick, Mass

me-wyższej rzetelności badawczej, absolutnej spójności kryteriów używanych do kate-goryzowania segmentów różnych audycji, a w wypadkach szczególnie kontrower-syjnych – identyfi kacji najistotniejszego elementu tematycznego danego materiału⁷⁷⁷. Ogółem przeanalizowano n = 607 jednostek analizy.

Klucz kategoryzacyjny analizy „listy gości” objął z kolei następujące rubry-ki: dane identyfi kujące jednostkę analizy i jej producenta (sieć telewizyjna, numer {SEGMENT ID}), dane o charakterze formalnym (czas trwania, rola źródła w nar-racji danego segmentu – {BOHATER}, {KOMENTATOR}, {PRZEDSTAWICIEL SPOŁECZEŃSTWA}, {TŁO}⁷⁷⁸), dane dotyczące „gościa” (narodowość, rasa, płeć, zawód, przynależność partyjna, afi liacja polityczna, wyrażony stosunek do linii po-litycznej władz w Waszyngtonie). Najtrudniejszym elementem procesu kategory-zowania poszczególnych jednostek analizy było oczywiście określenie nastawienia danej osoby do działań administracji Baracka Obamy – klasyfi kacja do kategorii {POZYTYWNA} lub {NEGATYWNA} następowała tylko w wypadku wypowiedzi jednoznacznie pochwalnych lub krytycznych; również w tym wypadku autor dyser-tacji dołożył wszelkich starań, by zagwarantować rzetelność i obiektywizm badania.

Ogółem przeanalizowano n = 1431 jednostek analizy.

dia. Metody badań, tłum. Tadeusz Karłowicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008, s. 224.

777 I tak na przykład: materiał poświęcony legendzie amerykańskiej krytyki fi lmowej, Rogerowi Ebertowi z „Chicago Sun-Times” {SEGMENT ID 4136}, który w wyniku choroby nowotworowej stracił głos i został zmuszony do zasięgnięcia pomocy u brytyjskiej fi rmy specjalizującej się w komputerowej syntetyzacji dźwięków, mógł zostać przyporządkowany do jednej z trzech kategorii: {018 KULTURA}

– ze względu na sferę działalności Eberta oraz fakt ilustracji segmentu licznymi fragmentami fi lmów fa-bularnych i ich recenzji (pióra chicagowskiego krytyka), {012 ZDROWIE} – materiał dotyczył przecież walki z rakiem tarczycy i negatywnych konsekwencji terapii chirurgicznej, oraz {013 NAUKA I TECH-NOLOGIA} – zasadniczy składnik przekazu stanowiły informacje o metodach stosowanych przez spe-cjalistów w zakresie rekonstrukcji głosu i wywiady z przedstawicielami brytyjskiego przedsiębiorstwa.

Ostatecznie uznano, że kluczowym elementem segmentu był ten dotyczący technologicznych aspektów wydarzenia; reportaż zaklasyfi kowano zatem do kategorii {013 NAUKA I TECHNOLOGIA}. W innym przypadku dwie komercyjne sieci telewizyjne wyemitowały materiały o zainstalowaniu na amerykań-skich lotniskach bramek „prześwietlających” ubrania podróżnych w poszukiwaniu ładunków wybucho-wych. Relacje te – chociaż poświęcone temu samemu wydarzeniu – zakwalifi kowano do dwóch różnych kategorii: w pierwszym materiale uwaga dziennikarzy skupiła się bowiem na zagrożeniach ze strony zamachowców („Terroryści nie ustają w dążeniach do pokonania tych zabezpieczeń. Czy można obawiać się, że im się to uda?”, {SEGMENT ID 3080}), w drugim – na potencjalnym wpływie nowego systemu na zdrowie pasażerów (widzom zaprezentowano m.in. wypowiedź lekarza radiologa, {SEGMENT ID 4070}). W konsekwencji materiał pierwszy znalazł się w kategorii {026 TERRORYZM}, drugi zaś – w kategorii {012 ZDROWIE}.

778 Do kategorii {BOHATER} zakwalifi kowano osoby, którym poświęcono dany materiał; do ka-tegorii {KOMENTATOR} – osoby, które z racji wykształcenia, doświadczenia lub pełnionej funkcji zaproszono do wyrażenia opinii na temat omawianych wydarzeń; do kategorii {PRZEDSTAWICIEL SPOŁECZEŃSTWA} – tzw. ludzi z ulicy, osoby dostarczające komentarzy mimo braku specjalistycz-nej wiedzy odnośnie do danego zagadnienia; do kategorii {TŁO} – osoby, których obecność w kadrze stanowi jedynie ilustrację relacjonowanych zjawisk, a ich wypowiedzi nie można uznać za świadome ekspresje opinii.