Utrwalenie dominacji nadawców komercyjnych

Działania Federalnej Komisji Radiowej i postępujące zawłaszczanie przestrzeni me-dialnej przez wielkie korporacje wywołały na przełomie lat 20. i 30. zdecydowaną reakcję kręgów związanych z nadawaniem niekomercyjnym³³. „Jeżeli ośrodki oświa-towe nie utrzymają radia – mówił w 1930 roku Ira Robinson, jedyny przychylny wo-bec rozgłośni oświatowych członek FRC – siły komercyjne umocnią się tak bardzo, że [akademicy – przyp. R.K.] już nigdy go nie odzyskają”³⁴. Jak pisze Robert W. Mc-Chesney: „spójna i nieprzejednana opozycja wobec kapitalistycznej dominacji fal eteru ujawniła się wtedy po raz pierwszy”³⁵. Na czele ruchu nadawców niekomercyj-nych stał – założony w październiku 1930 roku – Narodowy Komitet do spraw Edu-kacji za pośrednictwem Radia (National Committee on Education by Radio, NCER), głoszący znane nam już hasła zarezerwowania pewnego wycinka częstotliwości ra-diowych dla nadawców oświatowych (a nawet utworzenia sieci edukacyjnych sta-cji państwowych³⁶). Radykalne stanowisko NCER nie było jednak podzielane przez wszystkich przedstawicieli ówczesnych rozgłośni uczelnianych. Niektóre ze środo-wisk edukacyjnych, reprezentowane przez – powstałą w tym samym roku co Komi-tet – Narodową Radę Doradczą do spraw Zastosowania Radia w Edukacji (National Advisory Council on Radio in Education, NACRE), postulowały dostosowanie się do nowych warunków przez kooperację z nadawcami komercyjnymi przy produkcji

31 Robert W. McChesney, Crusade against Mammon. Father Harney, WLWL and the Debate over Radio in the 1930s, „Journalism History” 1987, t. 14, nr 4, s. 120.

32 Christopher H. Sterling, John M. Kittross, op. cit., s. 122.

33 Willard J. Rowland, The Institution of U.S. Public Broadcasting [w:] Public Television in America, red. Eli M. Noam, Jens Waltermann, Bertelsmann Foundation, Gütersloh 1998, s. 18.

34 Eugene E. Leach, Tuning Out Education. The Cooperation Doctrine in Radio, http://www.current.

org/coop/index.shtml (dostęp: 1 czerwca 2010 r.).

35 Robert W. McChesney, The Battle for the U.S. Airvawes, 1928–1935, „Journal of Communica-tion” 1990, t. 40, nr 4, s. 34.

36 Ralph Engelman, op. cit., s. 32.

i emisji audycji oświatowych³⁷ (tzw. model rozproszonej służby publicznej)³⁸. Spór między zwolennikami odrębnych stacji niekomercyjnych a rzecznikami współpra-cy uniwersytetów z rozgłośniami prywatnymi, który przez pierwszą połowę lat 30.

kształtował amerykańską debatę medialną³⁹, wynikał z fundamentalnych różnic ideo-logicznych dzielących obydwa obozy.

Narodowy Komitet do spraw Edukacji za pośrednictwem Radia, reprezentujący dziewięć czołowych amerykańskich organizacji oświatowych, był blisko związa-ny z agrarzwiąza-nymi, populistyczzwiąza-nymi tradycjami Środkowego Zachodu USA⁴⁰. Liderzy NCER „wyobrażali sobie media edukacyjne jako sposób na zbawienie demokracji jeffersońskiej, przywracający środki osiągnięcia oświeconego obywatelstwa i samo-doskonalenia każdemu posiadaczowi radioodbiornika”⁴¹. Działacze Komitetu z ol-brzymią nieufnością podchodzili do intencji wielkich korporacji radiowych (takich jak NBC czy CBS), dążąc do tego, by częstotliwości radiowe nie stały się „instru-mentem egoistycznej chciwości”. Kontrolowane przez gigantów amerykańskiego rynku medialnego rozgłośnie – jak twierdził lider ruchu, Joy Elmer Morgan – nie tyl-ko nie emitowały wartościowych audycji, lecz także propagowały negatywne wzorce wielkomiejskiej rozrywki komercyjnej, „niszcząc domowe ogniska oraz społeczne ideały naszych miasteczek i wspólnot wiejskich”⁴². NCER był wspierany materialnie przez Fundusz Payne, założony w 1929 roku w Cleveland i znany przede wszystkim z fi nansowania badań nad wpływem mediów na młodzież⁴³.

Zupełnie inaczej przedstawiał się profi l ideowy Narodowej Rady Doradczej do spraw Zastosowania Radia w Edukacji. Rada, na której czele stał Levering Tyson – pionier radia oświatowego z Columbia University⁴⁴, widziała w wielkim biznesie nie zagrożenie, a szansę. Wobec nieustannych problemów fi nansowych, z którymi od po-czątku swego istnienia zmagały się stacje edukacyjne, współpraca z nadawcami komer-cyjnymi zapewniała tak bardzo pożądane bezpieczeństwo ekonomiczne⁴⁵. Działalność NACRE była wspierana przez dwie nowojorskie organizacje fi lantropijne: Funda-cję Rockefellera i KorporaFunda-cję Carnegiego⁴⁶. Ta ostatnia, jak pisze Eugene E. Leach,

„w przeciwieństwie do Funduszu Payne, z jego korzeniami w Ohio i zaangażowaniem w oświatę publiczną, czuła się na Wall Street jak u siebie w domu”⁴⁷; odpowiedzią na społeczne problemy Ameryki miało być wsparcie ze strony świata biznesu. Inicjatywy

37 John Witherspoon, Roselle Kovitz, op. cit., s. 5.

38 Pogląd popularny również i dzisiaj. Por. K. Jakubowicz, op. cit., s. 43.

39 Christopher H. Sterling, John M. Kittross, op. cit., s. 123.

40 Ralph Engelman, op. cit., s. 27.

41 Eugene E. Leach, op. cit.

42 Cyt. za: ibidem.

43 The Life of Frances Payne Bolton, http://www.thirteen.org/fpb/index.html (dostęp: 1 czerwca 2010 r.).

44 Ralph Engelman, op. cit., s. 30.

45 Por. Laurence Jarvik, PBS. Behind the Screen, Prima Publishing, Rocklin 1998, s. 6.

46 Korporacja Carnegie, realizująca konsekwentnie idee swego założyciela – potentata rynku stali Andrew Carnegiego, autora The Gospel of Wealth – miała odegrać prawie pół wieku później kluczową rolę w powstaniu amerykańskiej telewizji publicznej.

47 Eugene E. Leach, op. cit.

Rady nie charakteryzowały się epickim rozmachem projektów reformatorskich NCER, były jednak znacznie skuteczniejsze – w latach 1931–1932 na falach rozgłośni komer-cyjnych pojawiły się dzięki nim ambitne audycje publicystyczne (m.in. You and Your Government czy The University of Chicago Round Table), realizowane z udziałem uczonych z najlepszych szkół wyższych w kraju⁴⁸. W ten sposób NACRE udało się – przynajmniej do pewnego stopnia – urzeczywistnić hasło stworzenia wspólnego frontu edukacyjnego, łączącego nadawców korporacyjnych i placówki oświatowe (z opcją

„kooperacyjną” sympatyzowały też ówczesne władze w Waszyngtonie)⁴⁹.

Kiedy w 1933 roku prezydentem USA został – deklarujący walkę z patologia-mi nieograniczonego kapitalizmu – demokrata Franklin D. Roosevelt, przed nadaw-cami edukacyjnymi pojawiła się perspektywa „nowego rozdania”, również w do-menie środków masowego komunikowania. Administracja Roosevelta rozpoczęła niezwłocznie prace nad ustawą medialną – i już rok później pod obrady Kongresu trafi ł stosowny projekt aktu prawnego⁵⁰. Jego postanowienia można było wprawdzie uznać za rozczarowujące dla lobby edukacyjnego (najważniejszą zmianę miało sta-nowić powołanie nowego organu nadzorczego – Federalnej Komisji Łączności), ale sam fakt nadchodzącej nowelizacji istniejących uregulowań spowodował poruszenie wśród organizacji reprezentujących media niekomercyjne⁵¹.

Na czoło obejmującego wiele środowisk ruchu wybił się wkrótce katolicki du-chowny, ojciec John B. Harney z nowojorskiej rozgłośni WLWL⁵², który – zeznając przed komisją Kongresu – zaproponował, by planowana Federalna Komisja Łączno-ści (Federal Communications Commission, FCC) dokonała ponownego rozdzielenia fal radiowych, rezerwując 25% z nich na potrzeby nadawców niekomercyjnych⁵³. Ideę tę podjęli dwaj demokratyczni senatorzy – Robert Wagner i Henry Hatfi eld, wnosząc projekt poprawki zakładającej unieważnienie wszystkich licencji radiowych w ciągu 90 dni od wejścia w życie ustawy oraz realokację częstotliwości, zgodnie z projektem ojca Harneya. Uzasadniając swój wniosek, senator Wagner stwierdził, że

„nie należy zbytnio troszczyć się o wielkie stacje, które dzięki przychylności rządu uzyskały praktyczny monopol”⁵⁴.

W batalię o poprawkę Wagnera-Hatfi elda zaangażowali się zarówno przedstawi-ciele nadawców oświatowych⁵⁵, jak i lobby sieci komercyjnych. Do Senatu wpłynęło około 60 tysięcy podpisów, a także tysiące listów i telegramów od słuchaczy

popiera-48 Ibidem.

49 Ralph Engelman, op. cit., s. 32.

50 John Witherspoon, Roselle Kovitz, op. cit., s. 6.

51 Glenda R. Balas, Recovering a Public Vision for Public Television, Rowman & Littlefi eld, Lanham 2003, s. 47.

52 Audycje nadawane przez WLWL nie miały charakteru wyznaniowego i były skierowane głównie do klasy pracującej społeczeństwa amerykańskiego. Zob. Ralph Engelman, op. cit., s. 28.

53 Ibidem, s. 33.

54 George H. Gibson, Public Broadcasting. The Role of the Federal Government, 1972–1976, Prae-ger, New York 1977, s. 26.

55 Mimo entuzjastycznego przyjęcia poprawki przez wielu członków NCER Komitet ostatecznie nie poparł projektu, opowiadając się za znacznie dalej idącym (i jeszcze mniej – w owym czasie – realnym) planem stworzenia rządowego systemu mediów niekomercyjnych, wzorowanym na BBC. Zob. Ralph Engelman, op. cit., s. 34.

jących przekazanie części pasma radiowego stacjom niekomercyjnym⁵⁶. Debata nad projektem, która rozpoczęła się 15 maja 1934 roku, trwała cztery godziny; najwięk-sze kontrowersje wzbudził przepis umożliwiający rozgłośniom edukacyjnym sprze-dawanie czasu antenowego w celu pokrycia wydatków⁵⁷. Ostatecznie zwolennicy poprawki ponieśli klęskę – 42 senatorów opowiedziało się za odrzuceniem wniosku, a tylko 23 było za. Dostrzegając jednak społeczne poparcie dla projektu Wagnera i Hatfi elda, do uchwalonej tego samego dnia ustawy Communications Act⁵⁸ wprowa-dzono przepis zobowiązujący FCC do ponownego zbadania sprawy.

Przesłuchania przed Komisją rozpoczęły się jesienią 1934 roku i objęły ponad stu świadków, reprezentujących świat mediów, biznesu i sztuki. Decydującą rolę w po-stępowaniu przez FCC odegrał reprezentujący Columbia Broadcasting System (CBS) Ivy Ledbetter Lee, dziennikarz i pionier public relations, uważany za ojca współczes-nej komunikacji kryzysowej⁵⁹. Strategia Lee opierała się na próbie udowodnienia, że wielkie korporacje radiowe właściwie realizują różnorodne interesy społeczne oraz że przejęcie części pasm przez rozgłośnie niekomercyjne (oświatowe, wyznaniowe) spowoduje zagrożenie dla tych interesów: „historia stacji i częstotliwości zarządza-nych przez organizacje religijne, edukacyjne i związkowe na zasadzie non profi t wskazuje, że oferowane audycje nie cechowały się wyższym poziomem kulturalnym, a często wręcz w mniejszym stopniu zaspokajały interes publiczny niż programy tzw. rozgłośni »komercyjnych«”⁶⁰. Odpowiedź koalicji nadawców oświatowych nie była przekonująca; zabrakło jednolitego, wyrazistego głosu zdolnego przeciwstawić się retoryce lobby gigantów rynku. Jak pisze Glenda R. Balas: „Niezdolne do prze-trzymania szturmu sugestywnej kampanii sieci ogólnokrajowych i swego własnego braku wizji instytucjonalnej, radio niekomercyjne zostało zepchnięte na margines i przedstawione jako niewidoczne, niepotrzebne i niemożliwe do utrzymania pod względem fi nansowym”⁶¹.

Klęska ruchu reformatorskiego wczesnych lat 30., stanowiącego – jak pisze Ro-bert W. McChesney – „największe jak dotąd wyzwanie dla prywatnej, oligopolistycz-nej i komercyjnie fi nansowaoligopolistycz-nej natury amerykańskich mediów”⁶², była całkowita.

Bitwę roku 1934 przegrał nie tylko NCER, ale i NACRE – współpraca pomiędzy ośrodkami oświatowymi i nadawcami komercyjnymi, tak harmonijnie rozwijająca się na początku dekady, uległa wkrótce zahamowaniu; zwycięskie sieci

ogólnokrajo-56 Polskim akcentem w kampanii wspierającej poprawkę Wagnera-Hatfi elda (a zarazem dowód na różnorodność środowisk w nią zaangażowanych) jest list od Johna Gostyli i Andy’ego Wajewoolki – słu-chaczy, którzy widzieli w projekcie szansę na wzmocnienie obecności Polonii na falach eteru: „Niektórzy zapominają, że Polacy stanowią znaczną część obcokrajowców w Stanach Zjednoczonych Ameryki. Pi-szemy z prośbą o pomoc w zachowaniu polskich audycji na antenie, nie tylko w Brooklynie, ale i w in-nych stanach Unii”. Cyt. za: Glenda R. Balas, op. cit., s. 49.

57 Część komentatorów uważa, że to właśnie ta klauzula przesądziła o odrzuceniu wniosku. Por.

John Witherspoon, Roselle Kovitz, op. cit., s. 5.

58 Communications Act of 1934, http://www.cybertelecom.org/notes/communications_act.htm (do-stęp: 1 czerwca 2010 r.).

59 Glenda R. Balas, op. cit., s. 50.

60 Ibidem, s. 53.

61 Ibidem, s. 55.

62 Robert W. McChesney, Crusade..., s. 128.

we zredukowały czas antenowy i fundusze przeznaczone dla audycji edukacyjnych.

Obydwie organizacje nie odegrały już zresztą większej roli w historii mediów amery-kańskich i na przełomie lat 30. i 40. zakończyły działalność. Największego znaczenia w ruchu nadawców oświatowych ponownie nabrało ACUBS, od września 1934 roku występujące pod nazwą Narodowego Stowarzyszenia Nadawców Edukacyjnych (National Association of Educational Broadcasters, NAEB).

Działalność NAEB, wciąż wywierającego na władze nacisk w sprawie zarezer-wowania pewnej liczby pasm radiowych dla stacji niekomercyjnych, przyniosła pierwsze owoce w 1938 roku. Federalna Komisja Łączności zgodziła się wtedy prze-kazać ośrodkom edukacyjnym kilka częstotliwości w nowym, eksperymentalnym za-kresie⁶³; w kolejnych latach liczba przekazywanych uczelniom kanałów zwiększała się systematycznie⁶⁴. Chociaż osiągnięcia lobby rozgłośni niekomercyjnych składały się na niewielki tylko przyczółek na obszernym rynku medialnym lat 40., to jednak stanowiły niewątpliwy sukces całego ruchu. Sukces – dodajmy – bardzo potrzebny, bo mobilizujący i integrujący środowisko nadawców edukacyjnych w przededniu upowszechnienia się nowego medium – telewizji.