Metodyka badań ankietowych

W 2017 r. obszary wiejskie, rozumiane szeroko jako tereny inne niż miejskie, stanowią wciąż przeważającą część niemal wszystkich województw. Mimo że użytków rolnych w Polsce systematycznie ubywa, rolników mamy nawet w stolicach regionów. Ogółem obszary wiejskie stanowią ponad 93 proc. obszaru naszego kraju. Zmienia się jednak charakter terenów wiejskich. Często lokowana tam produkcja nie ma nic wspólnego z przetwórstwem rolnym. Wieś coraz mocniej zaczyna pełnić funkcje mieszkaniowe (dla osób, które w mieście pracują, ale wyprowadziły się z miasta w poszukiwaniu spokojniejszych lub tańszych warunków życia), turystyczne, rekreacyjne. Tym bardziej że ludność zamieszkująca obszary wiejskie jest wprawdzie w mniejszości (ok. 39 proc. ogółu), ale w większości regionów można zaobserwować tendencję rosnącą. To niesie ze sobą wiele wyzwań i szans, ale też zagrożeń.

Przeciętna miejscowość wiejska w regionie liczyła średnio 280 osób, a więc tyle co średnio w kraju [GUS 2012, s. 31]. Centrum gmin wiejskich zajmują zwykle ośrodki gminne, wyróżniające się zarówno pod względem liczby ludności, jak i stanu infrastruktury. Wyjątkiem od tej zasady są gminy wiejskie położone w okolicach aglomeracji miejskich, w przypadku których umiejscowienie w pobliżu miasta, a nie koncentracja wokół centrum wsi, wpływa bezpośrednio na ich funkcjonowanie i rozwój [Kaźmierczak 2014, s. 166].

Najwięcej gmin typu wiejskiego jest usytuowanych na wschodzie województwa, gdzie w porównaniu do pozostałej jego części, liczba miast jest niewielka.

Kierownictwo urzędów gmin wiejskich podkreśla, że władze regionalne nie mają instrumentów np. poprawiających opłacalność produkcji rolnej czy powodujących wzrost dochodów rolników. Mogą natomiast – m.in. dzięki unijnym środkom – tworzyć warunki poprawiające jakość życia na wsi oraz rozwijać służącą mieszkańcom i rolnikom infrastrukturę [Widera 2016].

Uzasadnieniem wyboru do badań urzędów gmin wiejskich jest fakt, że samorząd terytorialny w takich niedużych jednostkach (od kilku do kilkunastu tys. mieszkańców) w dobie zachodzących przemian społecznych i gospodarczych jest często głównym podmiotem procesów rozwojowych, a jego wpływ na rozwój układu lokalnego bywa decydujący. Ze względu na przyjęte centralnie ogólne zasady systemu samorządowego zakres przestrzenny teoretycznej i praktycznej części niniejszej pracy obejmuje obszar całego kraju. W celu zobrazowania przyjętych w Polsce rozwiązań w zakresie zarządzania kapitałem strukturalnym i oceny efektywności podejmowanych działań, niejednokrotnie dokonuje się ich zestawienia z sytuacją, jaka występuje w sektorze prywatnym.

W celu opracowania wyników badań własnych w niniejszej rozprawie przeprowadzona została analiza jakościowa, a także ilościowa. Analiza jakościowa została przedstawiona w poprzednim rozdziale (patrz rozdział IV).

Kolejną techniką badawczą zastosowaną w niniejszej pracy było badanie za pomocą kwestionariusza ankietowego zamieszczonego na platformie internetowej. Do wszystkich urzędów gmin wiejskich w Polsce (łącznie 1555 jednostek samorządu terytorialnego) zostało wysłane zaproszenie do udziału w badaniu. Na zaproszenie odpowiedziało 493 urzędów.

Technika badań CAWI to wywiad przeprowadzony poprzez otrzymanie kwestionariusza drogą internetową oraz wypełnienie go on-line. Obecnie metoda CAWI jest jedną z bardziej popularnych oraz najszybciej rozwijających się metod badań marketingowych. W porównaniu do innych metod, dzięki poczuciu anonimowości i możliwości udziału w badaniu w terminie dogodnym dla respondenta, pozwala zgromadzić bardziej rzetelne dane. W dobie, gdy praktycznie każdy ma dostęp do komputera z Internetem a coraz więcej osób korzysta z wszelkiego rodzaju urządzeń typu smartfony czy tablety, darmowy bezprzewodowy Internet jest dostępny w większości publicznych miejsc, badanie metodą CAWI na pewno było bardzo skuteczne [ABmedia 2016].

173

w zakresie jego wykorzystywania oraz określenia powiązań między lokalizacją przestrzenną gminy a świadomością znaczenia kapitału intelektualnego przez pracowników samorządowych. Przedmiotowe narzędzie miało posłużyć określeniu poziomu wykorzystywania kapitału intelektualnego związanego z procesem zarządzania w urzędach gmin wiejskich.

W pierwszej kolejności dokonano oceny czynników mogących mieć wpływ na jakość zarządzania kapitałem intelektualnym w samorządach. Respondent miał za zadanie określić ważność tycz czynników w skali od 1 do 5. Do każdego czynnika przyporządkowany ukryty kod identyfikacji, aby w momencie analizy danych w prosty sposób określić, które z czynników mają większych wpływ na zarządzanie urzędami gmin a mianowicie kapitał ludzki czy kapitał strukturalny. W pytaniu zwrócono uwagę przede wszystkim na następujące czynniki: dobrze wykształceni pracownicy urzędów gmin, zaangażowanie pracowników urzędów gmin, przyjazne dla pracowników urzędu systemy informatyczne, które skutecznie wspierają pracę w urzędach gmin wiejskich, umiejętność zarządzania zespołem przez Wójta, wiedza Wójta dotyczącą zarządzania gminą, dobra atmosfera w pracy w urzędzie, umiejętność właściwej interpretacji przepisów prawnych przez pracowników urzędu, kreatywność i zdolność do innowacyjnego rozwiązywania problemów przez pracowników urzędów gmin, procesy rekrutacji zapewniające zatrudnienie kompetentnych pracowników w urzędach gmin, okresowe oceny pracy pracowników wraz z udzielaniem informacji zwrotnej, systemy motywacyjne dla pracowników zatrudnionych w urzędzie gminy, umiejętności komunikacji interpersonalnej wśród pracowników urzędów gmin, relacje z mieszkańcami inwestorami, przedsiębiorcami i innymi jst oraz systemy zapewnienia jakości zarządzania np. ISO.

Kolejnym etapem była identyfikacja procesów zarządzania, które obecnie realizowane są w urzędach gmin. Zadaniem pracowników samorządowych było wybranie z listy kilkunastu procesów i zaznaczenie tych, które według ich stanu wiedzy faktycznie na moment wypełniania ankiety były realizowane w ich urzędach. Do pytania stworzono autorską koncepcję zarządzania kapitałem intelektualnym (patrz rozdział 3) na podstawie której określono stopień dojrzałości procesowej zarządzania kapitałem intelektualnym. Do każdej odpowiedzi swoje zastosowanie znalazły również ukryte kody odnoszące się do identyfikacji poszczególnego komponentu kapitału intelektualnego.

Następnie zwrócono uwagę na problemy, z którymi najczęściej borykają się wiejskie urzędy gmin. Zadaniem urzędników było wskazanie, który z dwóch zaproponowanych

czynników w większości znanych im przypadków ma zazwyczaj większy wpływ na rozwiązanie danego problemu. Oba czynniki dotyczyły funkcjonowania urzędu gminy.

Część metryczkowa odnosi się przede wszystkim do określenia znaczenia kapitału intelektualnego urzędu gminy w lokalizacji przestrzennej gminy. Niektóre gminy wiejskie położone są blisko ośrodków miejskich lub graniczą z gminami miejsko - wiejskimi lub miejskimi. Relatywna waga kapitału strukturalnego (wobec kapitału ludzkiego) w gminach położonych blisko ośrodków miejskich może być większa niż w gminach dalej położonych. W tej części nastąpiło zestawienie odpowiedzi zawartych w ankiecie dotyczących roli kapitału strukturalnego i kapitału ludzkiego w zestawieniu z danymi metryczkowymi w ankiecie. Każdy respondent był proszony o wskazanie czy gmina którą reprezentuje graniczy z gminą wiejską, miejsko-wiejską, miejską czy miastem.

Podsumowując szeroka analiza jakościowa i ilościowa umożliwiła pełne zdiagnozowanie sytuacji poszczególnych urzędów gmin, zarówno w kontekście podejmowanych działań diagnostycznych, jak i planistycznych, ale także poziomu aktywności i reagowania na rzeczywiste problemy obszarów wiejskich. W części empirycznej pracy zobrazowano analizę badanego zjawiska na podstawie analiz treści przeprowadzonych wywiadów i wyników ankiet. Stworzyło to, dokładny i obrazowy krajobraz badanego procesu prześwietlonego z różnych stron. Kapitał intelektualny jest tematem rozległym i różnie formowanym, co jest zależne głównie od podmiotu badania. Diagnoza kapitału intelektualnego w sektorze samorządowym jest i będzie dużym wyzwaniem badawczym przez kolejne lata.