Struktura i funkcjonowanie jednostek samorządu terytorialnego w Polsce

W poprzednim podrozdziale omówione zostały podstawowe pojęcia związane z zarządzaniem w samorządzie terytorialnym. Z punktu widzenia, zdefiniowanego w niniejszej rozprawie, problemu badawczego warto pokusić się o przypomnienie typologii struktur, powołanych do realizacji celów publicznych, w tym przypadku jednostek samorządu terytorialnego. Skoro administracja samorządowa jest instrumentem zarządzania terytorialnego, to – obok stylów realizacji celów – konieczne jest wskazanie podmiotów wykonujących zadania, pozwalające władzom politycznym cele takie osiągnąć. Nasuwa się

101

rozumiemy organy i urzędy administracji samorządowej, nie wyczerpuje zbioru podmiotów i instytucji w istotnym stopniu oddziałujących na procesy zarządzania.

Przenosząc tematykę samorządności, która jest zawarta w art. 3 Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego, na grunt Rzeczpospolotej Polskiej zaproponowano „trójszczeblową organizację samorządu terytorialnego”. Podstawowymi podmiotami samorządowymi są: „województwo, powiat i gmina”. Powstają na mocy rozporządzenia Rady Ministrów; na tej samej podstawie można je również łączyć, dzielić lub znosić [Europejska Karta Samorządu Terytorialnego 1985].

Od 1999 r. w Polsce obowiązuje trójstopniowy podział terytorialny – fundamentalną jednostką samorządu terytorialnego jest gmina; następnie są powiaty, a później województwa. Przynależność do tych jednostek jest przymusowa. Trójstopniowy podział terytorialny państwa, który obrazuje tabela 3.2. jest podstawą dla racjonalnego formowania ośrodków władzy publicznej, wykonywania administracji, realizacji usług publicznych dla społeczeństwa oraz wydatkowania publicznych środków finansowych.

Tabela 3.2. Podział władzy samorządowej w Polsce

SAMORZĄD WŁADZA STANOWIĄCA

i KONTROLNA

WŁADZA WYKONAWCZA Samorząd gminny Rada Gminy Wójt (burmistrz, prezydent )

Samorząd powiatowy Rada Powiatu Zarząd powiatu, Starosta Samorząd wojewódzki Sejmik Województwa Zarząd województwa, Marszałek

województwa Źródło: opracowanie własne

Zgodnie z artykułem 15 KonstytucjiRP, właściwy podział spełniać powinien dwa warunki: odzwierciedlać odczucia społeczne co do przynależności do danej wspólnoty lokalnej oraz odpowiadać za wykonywane przez nią zadań publicznych. Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną, co oznacza, że mogą posiadać własność. Oprócz tego są samodzielne, a ich samodzielność jest chroniona przez państwo. Jednostki samorządu są niezależne od siebie, a zakres działań województwa nie narusza samodzielności samorządu powiatowego czy gminnego. Rząd sprawuje nadzór nad samorządem, który polega na kontrolowaniu czy samorządy działają zgodnie z prawem. Dlatego też mogą uchylić uchwałę samorządu - jeżeli jest niezgodna z obowiązującym prawem lub wprowadzić zarząd komisaryczny [Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej 1997].

Jednostki samorządu terytorialnego posiadają „osobowość prawną”. Działalność jednostek samorządu terytorialnego prowadzona jest na podstawie statutu. Dokument uchwalany jest po uzgodnieniu z Prezesem Rady Ministrów. Statut uściśla między innymi tematykę dotyczącą organizacji wewnętrznej i tryb pracy rady oraz komisji wyłonionych spośród radnych. W celu prawidłowego wykonania zadań jednostka uzgodnionego szczebla tworzy samorządowe jednostki organizacyjne. Może także zawierać umowy z innymi podmiotami lub innymi jednostkami samorządowymi. Na podstawie upoważnień ustawowych może także opracowywać i stanowić akty prawa miejscowego. Wybrane normy lokalne obowiązują wyłącznie na obszarze będącym pod jej jurysdykcją. Siedziba władzy danego szczebla samorządu i jego nazwa są określone w ustawie. Należy też jednoznacznie wskazać, że trójszczeblowy system samorządu oparto na autonomii każdego szczebla (brak podległości). Organami jednostek samorządu terytorialnego są określane następująco: „stanowiący,

kontrolny i wykonawczy” [Ustawa o samorządzie gminnym z 8 marca 1990].

Jednostki samorządu terytorialnego zarządzają samodzielnie. Gospodarują w oparciu o budżet finansowy. Jest on rocznym planem finansowym ujmującym dochody i wydatki

gminy. Źródła sfinansowania deficytu budżetowego lub też określające przeznaczenie

nadwyżki budżetowej danej jednostki samorządu terytorialnego są także opisywane w sprawozdaniu rocznym. Podstawa ich samodzielności finansowej to przede wszystkim

dochody, które zostały określone w kilku aktach prawnych, oraz mienie komunalne. Cała gospodarka finansowa jednostki samorządu terytorialnego jest jawna, w szczególności przez jawność debaty budżetowej, publikowanie uchwał, prezentowanie pełnego wykazu kwot dotacji celowych, ujawnianie sprawozdań organu wykonawczego oraz możliwość udziału w pracach poszczególnych organów [Ustawa z 27 sierpnia o finansach publicznych 1997].

Zgodnie z definicją zaproponowaną przez Główny Urząd Statystyczny gmina to ,,podstawowa jednostka najniższego szczebla zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa”. Wspólnota samorządowa (mieszkańcy gminy) oraz terytorium tj. obszar możliwie jednorodny ze względu na układ osadniczy i przestrzenny jak również więzi społeczne i gospodarcze zapewniające zdolność wykonywania zadań publicznych” [Główny Urząd Statystyczny 2014]. Do jej zadań należy przede wszystkim zaspokajanie podstawowych potrzeb społeczności lokalnej, co obrazuje schemat 3.1.

103 Schemat 3.1. Typologia zadań samorządu gminnego

Źródło: opracowanie na podstawie Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym

Jak wynika ze schematu, gmina realizuje zadania własne, zlecone i powierzone. Zadania własne wynikają z ustaw, natomiast zlecone przekazywane są prze inne samorządy lub pochodzą od administracji rządowej.Jest to tylko pewien wycinek spraw, którymi zajmuje się gmina. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej bowiem czyni domniemanie uprawnień na rzecz gminy. Tak więc gmina zajmuje się wszystkimi sprawami, którymi nie zajmują się pozostałe jednostki samorządu terytorialnego.

Zadania własne urzędu gminy wiejskiej obejmują takie zadania, które zostały określone dla wszystkich polskich urzędów gmin przez władze administracji państwowej. Zadania te to:

Planowanie przestrzenne – gminy podejmują decyzje w zakresie wykorzystywania nieruchomości prywatnych i publicznych (np. na budownictwo mieszkaniowe, rolnictwo, handel, przemysł)

Gospodarka wodna – zadaniem gminy jest pozyskanie wody, oczyszczenie, dystrybucja i sprzedaż dla mieszkańców, przedsiębiorstw i pozostałych podmiotów.

Gospodarka ściekowa – zadaniem gminy jest odbiór, transport oraz oczyszczenie ścieków komunalnych.

Gospodarka odpadami – zadaniem gminy jest odbiór, transport, segregacja, utylizacja, recykling i składowanie odpadów komunalnych w miejscach do tego przeznaczonych oraz budowa, użytkowanie i rekultywacja składowisk odpadów.

Zapewnienie porządku – zadaniem gminy jest utrzymanie porządku na terenie gmin, w tym usuwanie śmieci i odpadów.

Ochrona środowiska – zadaniem gminy jest stały monitoring stanu lokalnego środowiska, w tym prowadzenie edukacji ekologicznej, ochrona zabytków przyrody, usuwanie dzikich wysypisk śmieci, sanacja zniszczonych ekosystemów, a także propagowanie działań związanych z wykorzystaniem alternatywnych źródeł energii.

Opieka i edukacja przedszkolna – zadaniem gminy jest świadczenie usług związanych z zapewnieniem opieki dla dzieci.

Edukacja podstawowa – zadaniem gminy jest zapewnienie edukacji dzieciom w szkołach podstawowych.

Edukacja gimnazjalna – zadaniem gminy jest zapewnienie edukacji młodzieży w gimnazjach.

Pomoc społeczna – zadaniem gminy jest organizowanie pomocy finansowej w postaci zasiłków osobom, które są tymczasowo w trudnej sytuacji (np. powodzianom), a także przeciwdziałaniu patologiom społecznym (np. alkoholizm, narkomania, przemoc).

Kultura i sztuka – zadaniem gminy jest organizowanie przedsięwzięć w zakresie kultury i sztuki oraz wspieraniu innych podmiotów, które się tym zajmują.

Sport i rekreacja – zadaniem, gminy jest wspieranie aktywnych form spędzania wolnego czasu, które polega na budowie ogólnodostępnej infrastruktury sportowej i rekreacyjnej, a także organizowaniu przedsięwzięć sportowych i rekreacyjnych.

Dbanie o zieleń gminna – zadaniem gminy jest stwarzanie warunków do tworzenia nowych miejsc spędzania czasu wolnego np. parków, skwerów i roślin w miejscach ogólnodostępnych

Gospodarka mieszkaniowa – zadaniem gminy jest budowa obiektów mieszkalnych, wynajem mieszkańcom gminy i sprzedaży mieszkań komunalnych.

Infrastruktura drogowa – zadaniem gminy jest budowa i utrzymanie gminnych dróg, w tym zaplecza towarzyszącego drogom (mosty, oznakowanie, oświetlenie, sygnalizacja, parkingi).

Zapewnienie porządku i bezpieczeństwa publicznego – zadaniem gminy jest zapewnienie mieszkańcom ogólnych warunków bezpieczeństwa i porządku publicznego, w tym monitoring wizualny miejsc publicznych, kontrola handlu, pomoc poszkodowanym w czasie powodzi itp.

Prowadzenie bibliotek- zadaniem gminy jest wspieranie innych form spędzania czasu wolnego.

105

Dbanie o wizerunek gminy – zadaniem gminy jest szeroko rozumiana promocja turystyczno-rekreacyjna, promocja inwestycyjna, promocja usług komunalnych.

Transport publiczny – zadaniem gminy jest zapewnienie mieszkańcom komunikacji na terenie gminy [Ustawa z 8 marca 2017].

Wymieniony wyżej katalog zadań zawiera fundamentalne obszary działań, które wpisują się w zakres z zadań własnych. Nie wszystkie z nich są jednak obowiązkowe. Z góry wiadomo, że władze państwowe określiły, które z nich muszą być przez gminy realizowane regularnie, a które wtedy, kiedy gminy uznają, że istnieją potrzeby w tym obszarze. i tak na przykład, zadaniem obligatoryjnym jest prowadzenie szkół podstawowych, a fakultatywnym komunikacja publiczna.

Kolejna grupa zadań urzędu gminy wiejskiej to zadania zlecone, które wynikają z zaleceń złożonych przez władze państwowe. Są to między innymi zadania zlecone ustawowo, czyli obowiązkowe dla wszystkich polskich gmin, takie jak np.: ewidencja ludności, wydawanie dowodów osobistych, ewidencja podmiotów gospodarczych, prowadzenie spraw dotyczących zgromadzeń publicznych, organizacja wyborów do polskiego Sejmu, Senatu i na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Ponadto występują zadania zlecone, czyli takie, które powstały w drodze porozumienia, czyli dobrowolne, są to: opieka nad cmentarzami, grobami wojskowymi, lub pośrednictwo w przyjmowaniu dokumentów. Niemniej jednak nie ma tu znaczenia, w jaki sposób zadanie jest zlecane. Władze państwowe mają obowiązek przekazania gminie odpowiednich środków na realizację tego zadania [NGO 2016].

Ostatnią grupą zadań urzędu są zadania fakultatywne wynikające z kompetencji generalnej. Kompetencja generalna to przepis, dzięki któremu gmina może realizować każdą działalność, która nie jest zarezerwowana prawnie dla innych podmiotów. Gminy podejmują zatem wiele zadań innych niż wcześniej wymienione, takich jak np.: wydawanie gazet, prowadzenie szkół wyższych, prowadzenie hoteli, prowadzenie placówek medycznych, budowa pomników i inne. Zakres zadań fakultatywnych zależy od zamożności gminy i od chęci władz do ich realizacji [Krajewski 2012].

Tworzenie wewnętrznych podmiotów to nie jedyny sposób wykonywania zadań przez polskie gminy. Powszechnie stosowane są też metody takie jak:

 realizacja zadań poprzez nabywanie dóbr lub usług od przedsiębiorstw prywatnych, organizacji pozarządowych lub osób fizycznych. w tych sytuacjach stosuje się przepisy ustawy o zamówieniach publicznych. Zobowiązuje ona wszelkie podmioty publiczne do przeprowadzenia publicznego, jawnego, obiektywnego, bezstronnego przetargu, w którym udział może wziąć każdy oferent z Unii Europejskiej.

Samorządy kupują np.: budowę dróg i infrastruktury okołodrogowej, usługi finansowe, usługi planistyczne, usługi transportowe, usługi remontowo-budowlane, usługi szkoleniowe, komputery i oprogramowanie, pojazdy, materiały promocyjne oraz energię elektryczną.

 powierzenie realizacji zadań przedsiębiorcom prywatnym, organizacjom pozarządowym lub osobom fizycznym. Chodzi tu o przekazanie wykonawcy realizacji danego zadania gminy na jakiś okres. Za realizację zadania wykonawca otrzymuje regularną zapłatę od gminy. Wyboru wykonawcy dokonuje się w taki sam sposób jak wcześniej przedstawiony. Odpowiedzialność za prawidłową realizację zadania dalej ciąży jednak na gminie. Najczęściej powierza się utrzymanie parków i innej zieleni gminnej, opiekę nad osobami starszymi i chorymi, prowadzenie portali internetowych gmin, oczyszczanie miasta oraz utrzymanie wodociągów i kanalizacji.  zakup dóbr lub usług od podmiotów należących do gmin sąsiednich na bazie

swobodnie wynegocjowanej umowy. Metodę tą najczęściej stosuje się, gdy samodzielna realizacja danego zadania przez samorząd nie jest możliwa lub gdy koszty samodzielnej realizacji byłyby nieracjonalnie wysokie.

 tworzenie przez dwie lub większą liczbę gmin podmiotów wspólnych. Takie podmioty wykonują te same gminne zadania na obszarze wszystkich gmin-założycieli. To rozwiązanie stosuje się w celu osiągnięcia tzw. korzyści skali, a przez to redukcji jednostkowych kosztów wykonania zadań. w ostatnich latach tworzy się w Polsce coraz więcej takich międzykomunalnych podmiotów, w dziedzinach takich jak np. kanalizacja i oczyszczanie ścieków, gospodarka odpadami i promocja.  koncesjonowanie. Niektóre z zadań gminy mogą być realizowane samodzielnie przez

gminę lub przez prywatną firmę, która uzyska od gminy stosowne zezwolenie – koncesję. Firma, która uzyskała koncesję, jest stale kontrolowana przez gminę. Kontrola ma na celu sprawdzenie, czy koncesjonowana działalność jest prowadzona zgodnie z przepisami prawa oraz umową koncesji.

 powierzanie w zarząd. Ta metoda realizacji zadań polega na powierzeniu zarządzania podmiotem gospodarczym należącym do gminy prywatnej firmie. Podmiot ten otrzymuje wynagrodzenie od gminy zgodnie z zasadami ustalonymi w umowie zarządu. Może to być część zysku osiągniętego przez gminne przedsiębiorstwo albo wynagrodzenie zależne od utrzymania niskich kosztów, lub wysokiej jakości usług,

107

lub od innych parametrów. Wybór firmy zarządzającej odbywa się na zasadach określonych przez wspomnianą już ustawę o zamówieniach publicznych.

 partnerstwo publiczno-prywatne. Partnerstwo publiczno-prywatne (PPP) to określenie wspólnej działalności gospodarczej podmiotu publicznego i prywatnego. Korzyścią dla podmiotu publicznego (w tym wypadku gminy) jest pozyskanie prywatnego kapitału do realizacji publicznych zadań, a także podniesienie jakości zarządzania dzięki zaangażowaniu podmiotu prywatnego. Korzyść dla podmiotu prywatnego to zysk [Matys 2010].

Gmina jest fundamentalną jednostką samorządu terytorialnego, stanowiąc tym samym podstawę samorządności terytorialnej w Polsce. Ponadto na jej wzór określono organizację innych jednostek samorządu terytorialnego. Polskie prawo wyróżnia ich 3 rodzaje gmin:

 gminy wiejskie, to znaczy takie, na których terenie nie znajduje się ani jedno miasto. Znajdują się tam zatem wyłącznie wsie i inne jeszcze mniejsze miejscowości w łącznej liczbie od kilku do kilkudziesięciu,

 gminy miejskie, to znaczy takie, na których terenie znajduje się tylko jedno miasto i nie ma żadnych innych miejscowości. Inaczej mówiąc, granice takiej gminy są tożsame z granicami jednego miasta,

 gminy miejsko-wiejskie, to znaczy takie, na których terenie znajduje się tylko jedno miasto oraz od kilku do kilkudziesięciu wsi lub mniejszych jednostek osadniczych [Rozmiar.com 2014].

Kwestie, związane z finansowaniem gmin są bardzo szerokie. Wiadomo, że źródeł ich finansowania jest wiele. Są to na przykład pieniądze płynące z tytułu:

 podatku od nieruchomości, który zależny jest od powierzchni nieruchomości i sposobu jej wykorzystywania,

 podatku rolnego, który zależny jest od powierzchni gruntu rolnego i sposobu jego wykorzystywania,

 podatku leśnego, który zależny jest od powierzchni i rodzaju lasu,

 podatku od środków transportowych, który dotyczy pojazdów inne niż samochody osobowe do 3,5 tony i zależny od rodzaju pojazdu,

 podatku od spadków i darowizn,  opłat targowych,

 dochodów z majątku gminy, który zależny jest od ilości wynajmu i sprzedaży nieruchomości należących do gminy,

 subwencji ogólnych z budżetu państwa, które przekazywane są co roku i zależne są m.in. od liczby mieszkańców, liczby uczniów i wysokości pozostałych dochodów,

 dotacji celowych z budżetu państwa, które przekazywane są na realizację konkretnych przedsięwzięć,

 dotacji z Unii Europejskiej, które przekazywane są na realizację konkretnych przedsięwzięć,

 środków z samoopodatkowania mieszkańców,

 wpływów z opłat mieszkańców i przedsiębiorstw za część usług, jakie świadczy dla nich gmina oraz należące do gminy przedsiębiorstwa i inne jednostki [Gminaniemodlin.pl 2015].

Organem stanowiącym gminy wiejskiej jest rada gminy, gminy miejskiej – rada miasta, a gminy miejsko-wiejskiej – rada miasta i gminy. Różnice między nimi wiążą się tylko z nazwą. Rada gminy została powołana na mocy aktu prawnego z dnia 16 lipca 1998 roku. Rada gminy wybierana jest przez jej mieszkańców w wyborach bezpośrednich. Głosowanie jest powszechne i tajne. w gminach do 20 tys. mieszkańców radni wybieranisą w okręgach jednomandatowych – wybory mają charakter większościowy – wybierasię1 – 5 radnych. Natomiast w gminach powyżej 20 tys. mieszkańców radnych wybierasię w okręgach wielomandatowych – w każdym okręgu wybiera się od 5 do 8 radnych. Kadencja rady trwa 4 lata. Radnym może być każda osoba, która ukończyła 18 lat, zamieszkuje w wybranej gminie i nie jest pozbawiona praw wyborczych. Nie musi być to osoba z obywatelstwem polskim, wystarczy, że jest obywatelem Unii Europejskiej. Rada liczy od 12 do 45 radnych, w zależności od liczby mieszkańców gminy. Kandydatów na radnych proponują komitety wyborcze. Na czele rady gminy stoi przewodniczący, którego radni wybierają spośród siebie [Wrota Podlasia 2005]. Przewodniczący ma prawa i obowiązki w zakresie:

 zwoływania obrad rady gminy,

 przygotowywania programu obrad rady gminy,  prowadzenia obrad rady gminy,

 przeprowadza głosowań,

 reprezentowania rady gminy w lokalnym społeczeństwie [Jaworski 2016]. Wiceprzewodniczący zastępują przewodniczącego, gdy jest on nieobecny.

109  uchwalanie budżetu gminy i lokalnych podatków,  podejmowanie decyzji w sprawach majątkowych,  kontrolowanie wójta,

 współpraca z innymi gminami.

Rada gminy pracuje w trakcie tzw. sesji, które przyjmują charakter:  zwykłych sesji ogłaszanych przez przewodniczącego rady gminy,

 nadzwyczajnych sesji, zwoływanych na wniosek zarządu, lub radnych [BIP Osjaków 2016].

Organ stanowiący spotyka się na sesjach ogłaszanych przez przewodniczącego. Sesje nie

odbywaja srednio raz kwartał. Zadaniem organu stanowiącego jest opracowywanie i stanowienie prawa miejscowego. Ponadto radni swoją pracą przyczyniają się do rozwoju

społeczno-gospodarczego, wybierając i odwołując odpowiedni organ wykonawczy Radni rozpatrują na sesjach wszystkie sprawy należące do ich kompetencji, a także właściwości danej jednostki samorządu terytorialnego. Przebieg sesji radnych jest protokołowany. Decyzje te występują zazwyczaj w postaci uchwał i przyjmowane są w drodze głosowań jawnych zwykle większością głosów. Każda uchwała powierzana jest do wykonania drugiemu organowi gminy, który jest organem wykonawczym. Rada gminy może być

odwołana przed upływem kadencji decyzją referendum, jeżeli zgłosi taki wniosek 10% wyborców, w głosowaniu weźmie udział minimum 30% mieszkańców uprawnionych

do głosowania, zwyczajną większości głosów [Kiełbus 2015].

W ramach rady gminy funkcjonują tematyczne komisje, które radni wybierają spośród siebie. Komisja rady to grupa radnych (od kilku do kilkunastu) zajmująca się daną częścią zadań gminy lub kontrolą działalności organu wykonawczego. Zarząd gminy, czyli organ wykonawczy wykonuje zadania wykonawcze gminy, określone w poszczególnych uchwałach.

Referendum jest działaniem polegającym na wyrażaniu opinii publicznej przez mieszkańców danej jednostki samorządu terytorialnego oraz umożliwieniu im bezpośredniego sprawowania władzy w ważnych sprawach dla gminy. W referendum mogą wziąć udział mieszkańcy gminy, którzy uprawnieni są do głosowania zgodnie z przepisami ordynacji wyborczej. Są to osoby z obywatelstwem polskim, pełnoletni, posiadający pełną zdolność do czynności prawnych, a także zamieszkujący miejscowość położoną na terenie danej gminy. Referendum jest ważne, gdy weżmie w nim udział co najmniej 30% uprawnionych. W ustawie o samorządzie gminnym zapisana jest także inna

forma demokracji bezpośredniej a mianowicie konsultacje z mieszkańcami gminy w przewidzianych ustawą sytuacjach, a także w innych ważnych dla gminy kwestiach. Konieczność prowadzenia konsultacji z mieszkańcami nakłada na organy jednostki samorządowej również Europejska Karta Samorządu Terytorialnego [Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej 1997].

Do zadań zarządu należy w szczególności:  sporządzanie projektów uchwał rady gminy,  określenie sposobu wykonywania uchwał,  zarządzanie mieniem gminy,

 realizowanie zadań wynikających z budżetu,

 organizowania działań kadrowych pracowników stanowisk kierowniczych w gminnych jednostkach organizacyjnych [Zarządzenie Wójta Gminy Dorohusk z 04 lipca 2006].

Komisja służąca do kontroli to komisja rewizyjna, która jest obowiązkowa. Liczba i zakres działalności pozostałych zależy od radnych. Przykładowe komisje to: komisja

budżetowa, komisja rozwoju gospodarczego; komisja oświaty; komisja turystyki, sportu i rekreacji, komisja spraw społecznych, komisja ochrony środowiska, komisja porządku i bezpieczeństwa publicznego itp. Komisje pracują poza posiedzeniami rady gminy. Najczęściej, przygotowują projekty uchwał rady gminy oraz opinie projektów uchwał przygotowanych przez inne podmioty. Opinie te odczytywane są potem podczas posiedzeń rady gminy i stanowią sugestię dla pozostałych radnych, jak mają głosować.

Konkretyzując, zadaniem rady gminy jest:

 stanowienie o kierunkach działania gminy (uchwalanie statutów, planów, i programów gospodarczych),

 dokonywanie obsady osobowej organów (wybór i odwoływanie zarządu),  podejmowanie decyzji w sprawie opodatkowania i opłat,

 podejmowanie decyzji w sprawach majątkowych gminy (zbywanie nieruchomości, emitowanie obligacji, zaciąganie zobowiązań) [Niewiadomski 2001, s. 94].

Działalność jednostek samorządu terytorialnego podlega stałemu nadzorowi. Kontrolę przeprowadza się za pomocą stałych lub doraźnych komisji. Kontrolerzy są wyłaniani spośród członków organu stanowiącego. Komisje te powołane są do wykonywania ustalonych zadań. Organizacja, tryb pracy komisji są wyznaczone w statucie jednostki

111

zadaniem jest opiniowanie wykonywania budżetu i udzielenia lub nieudzielenia organowi wykonawczemu absolutorium.

Drugim organem zarządzającym gminą jest organ wykonawczy. w gminie wiejskiej jest to wójt, w gminie miejsko-wiejskiej oraz małej i średniej gminie miejskiej jest to burmistrz, a w dużej gminie miejskiej prezydent miasta. Wójt wybierany jest przez mieszkańców gminy w wyborach bezpośrednich, powszechnych, jawnych, na czteroletnią kadencję. Wójtem może