W obliczu kom plikującej się sytuacji w gospodarce światowej n a początku lat 70., doszło d o pow ażnych przeobrażeń w dziedzinie m iędzynarodow ej wym iany handlow ej. N a zm iany w m iędzynarodow ym podziale pracy n aj większy wpływ wywierały procesy technologiczne o ra z p o lity k a h andlo w a najsilniejszych ekonom icznie regionów . R ozw ój elektron iki, in fo rm aty ki, energetyki ato m o w ej, osiągnięcia w dziedzinie b io tech n o lo g ii (la ta 80.) i m ateria ło z n aw stw a zaczęły oddziaływ ać ze w zm o żo n ą siłą na h andel zagraniczny.
N a to m ia st w św iatow ej polityce handlo w ej w latac h 70. przew ażał pro tek cjo n izm (nie dotyczył on E uropejskiej W sp ó ln o ty G o sp o d arcze j). Im pas w kwestii redukcji ceł został przerw any w kolejnej, tokijskiej rundzie G A T T , toczącej się w latach 1976-1979. P odczas negocjacji u d ało się obniżyć cła w granicach 38-40% oraz przyjęto zasady niedyskrym inacji w han d lu m iędzynarodow ym . P om im o stopniow ego (począw szy od lat 40. X X w.) zm niejszania i znoszenia ceł okazało się, że w połow ie lat 80. wciąż
jeszcze 2/3 globalnych o b ro tó w podlegało różnego ro d zaju restrykcjom eksportow ym i im portow ym . D latego też przed urugw ajską ru n d ą G A T T p o stan o w io n o skoncentrow ać się na likwidacji pozostałych barier, subsydiów rządow ych, odrzuceniu lim itów inwestycyjnych o ra z u p o rz ąd k o w an iu kwestii zw iązanych z m ark am i handlow ym i i praw am i a u to rsk im i65.
Z pew nością do zw iększenia roli organizacji g ospodarczych, działających pod auspicjam i O N Z , przyczyniło się zerw anie „żelaznej k u rty n y ” i n o r m alizacja w stosunkach W sch ó d -Z ach ó d . W ydarzenia te ułatwiły w spółpracę m ięd zynaro dow ą na w szystkich płaszczyznach, w szczególności w dziedzinie liberalizacji h an d lu św iatow ego. W w yniku dłu go trw ały ch rozm ów p odczas ósm ej rundy ro k o w ań w ram ach G A T T - ru n d y urugw ajskiej w latach 1986-1994 - p o sta n o w io n o d o k o n a ć kolejnej, tym razem b lisk o 4 0 % , redukcji staw ek celnych w m iędzynarodow ym h an d lu . W w yniku „g atto w - skich postanow ień 94% św iatow ych o b ro tó w m iało być uw olnione z ta ry f celnych. O prócz redukcji ceł, podczas negocjacji u zg o d n io n o dalsze o g ra n i czenie subsydiów w eksporcie produktów rolnych oraz podd ano wielostronnym regulacjom now e dziedziny o b ro tu m iędzynarodow ego: handel usługam i, o ch ro n ę praw własności intelektualnej i handlow e aspekty polityki inw es tycyjnej66.
N a koniec rundy urugwajskiej, n a spo tkaniu w m aro k ań sk im M arrak eszu w kw ietniu 1994 r., ogłoszono um ow ę w spraw ie p o w o łan ia Światowej O rganizacji H a n d lu ( W I O - W orld Trade Organisation), k tó ra oficjalnie 1 stycznia 1995 r. zastąpiła działający od 1947 r. G A T T . W T O , z siedzibą w Genew ie, jest organizacją nad zo ru jącą realizację zob ow iązań m iędzy narod ow ych w dziedzinie handlu. D o k o n u je przeglądu polityki handlow ej krajów członkow skich, rozstrzyga spory m iędzy nimi o ra z jest miejscem m ultilaterálnych negocjacji67. Znaczenie W T O wzrosło w m om encie pozyskania d o tej organizacji C hin, których wpływ na g lob aln ą ek o n o m ik ę jest coraz większy.
K ryzys w alutow o-energetyczny odbił się niekorzystnie n a m ięd zy n a ro d o wym po d ziale pracy. D y n a m ik a h an d lu św iatow ego uległa za ła m an iu . R oczne tem po o brotów spadło z p o n ad 10% w latach 1971-1975 d o ok oło 3 -4 % w latach 1976-1980. D o jeszcze większego regresu doszło n a początku lat 80. W S tanach Z jednoczonych w artość ek sp o rtu naw et spad ła o 1,5% . Lepiej przed recesją broniły się państw a E W G (tem po w latach 1979 1983
45 J. K a l i ń s k i , op. cit., s. 296.
44 M iędzynarodow e sto su n k i gospodarcze, red. A. B udnikow ski, E. K aw eck a-W y rzy k o w sk a, W arszaw a 1996, s. 263-264.
4? Z ob. szerzej: J. K a c z u r b a , E. K a w e c k a - W y r z y k o w s k a , O d G A T T do W T O , W arszaw a 1995; J. W i j a s z k a , Św iatow a O rganizacja H andlu , „S p raw y M ięd zy n a ro d o w e ” 1995, n r 3.
w ynosiło 2 % ) i Ja p o n ia (p onad 10% !)68. U dział krajów uprzem ysłow ionych w św iatow ym h an d lu zmniejszył się z blisko 72% w 1970 r. d o p o n ad 63% w 1980 r., n ato m iast w ram ach w ym iany m iędzynarodow ej zdecydow anie w zrosła pozycja krajów rozw ijających się - odpow iednio z 17,5% d o praw ie 28% . Po 1983 r. wskaźniki m iędzynarodow ej w ym iany w racały do „ n o rm y ” . K raje uprzem ysłow ione odzyskiw ały u tra c o n ą pozycję, a d y n am ik a o b ro tó w h an d lo w y ch ponow nie w szybkim tem pie rosła. R egionem najszybciej rozw ijającym się była E u ro p a Z ac h o d n ia, której ek sp o rt w zrastał szybciej niż p ro d u k c ja i podnosił się średnio o ponad 5% rocznie69 (zob. efekty tego „ sk o k u ” na wykresie 3).
W okresie lat 70. pogłębiło się uzależnienie p ań stw uprzem ysłow io nych od im p o rtu surow ców i energii. O cenia się, że E u ro p a Z ach o d n ia sprow adzała o k o ło 70% zużyw anych surow ców , a Ja p o n ia - blisko 90% . S tany Z jednoczone im portow ały 100% p o trzebneg o im kolu m b itu , 98% m an g an u i k o b altu , 89% ch ro m u , 87% alum inium , 85% cyny i 71% niklu. K upo w ały też pow ażne ilości rud żelaza, cynku, m iedzi i ołowiu. N ajw iększe znaczenie m iało uzależnienie się krajó w uprzem ysłow ionych od im p o rtu energii, a w szczególności ropy naftow ej. U dział ro p y w bi lansie energetycznym św iata wzrósł z 6% w 1914 r. d o p o n ad 50% na p o czątku lat 70. N a początku lat 80., pod wpływem drugiego kryzysu energetycznego, podjęto inwestycje surow cow e w U SA , K a n ad zie, A u s tra lii i RPA .
Pozycja S tanów Z jednoczonych w h an d lu św iatow ym uległa pew nem u osłabieniu. U dział USA w eksporcie św iatow ym zm niejszył się z p o n ad 13% w 1970 r. d o niecałych 11% w 1986 r. Z m alał także wkład S tanów Z jed noczonych w ek sp o rt w yrobów przem ysłow ych z 16% w 1979 r. d o poniżej 15% w 1988 r .70 Z m iany te wpłynęły na osłabienie pozycji d o lara . P rzestał być on jed y n ą w alutą „uprzyw ilejow aną” . S topniow o w ytw orzył się system, k tó ry m o żn a określić ja k o w ielow alutow y, m im o to d o la r p o zo stał głów ną w alutą rozliczeń m iędzynarodow ych. Dewizy dolarow e stanow iły n a początku lat 80. około 80% rezerw banków centralny ch, a o k o ło 50% ekspo rtu św iatow ego rozliczano w walucie am erykańskiej. Pozycji d o la ra w ram ach fu n k cjo n o w an ia pieniądza św iatow ego nic zastąpiły szerzej Specjalne P raw a
“ The Golden A ge o f Capitalism . Reinterpreting the Postw ar Experience, ed. S. A. M arglin,
X J B. S chor, O xford 1990, s. 47.
M W iększość p ań stw eu ro p ejsk ich (bez b loku socjalistycznego) o ra z A m e ry k a P ó łn o cn a —W ró ciły n a ścieżkę szybkiego w zrostu tem p a o b ro tó w h a n dlow ych (D . H. A l d c r o f t , op. cit.,
'— s. 231).
у » 70 The B ritish E co n o m y..., s. 12. S tru k tu ra g eo g raficz n a h a n d lu z ag ra n ic z n eg o U SA w 1980 r. p rz ed staw iała się n a stęp u jąc o : im p o rt - K a n a d a (17% ), Ja p o n ia (1 3 % ), M eksyk (5 % ), R F N (5% ), a e k sp o rt - K a n a d a (16% ), J a p o n ia (p o n ad 9 % ), M eksyk (7 % ), W ielka B ry tan ia i R F N (razem p o n a d 10% ). R S 1996, s. 662.
C iągnienia (SD R od 1981 r. w yliczano z koszyka 5 w alut: d o la ra USA, m arki R F N , brytyjskiego fu n ta szterlinga, francuskiego fran k a i jap o ń sk ieg o je n a 71) ani też inne form y pieniądza m iędzynarodow ego.
B eneficjantam i osłabienia h an d lu am erykańskiego stały się kraje E u ro py Z ach o d n iej. K o rz y stały one ze sk u tk ó w w p ro w ad ze n ia strefy w olnego h an d lu , unii celnej, liberalizacji w przepływ ie k ap itału o ra z stabilizacji kursów w alutow ych. Ju ż w okresie 1960-1972 udział im p o rtu w ew nątrz E W G w zrósł z 38 d o 54% , w latach 1972-1981 nieznacznie się obniżył do 50% , ale w latach 80. ponow nie n astąp ił w zrost indeksu d o ok o ło 5 8 % 72. Najlepiej w idać to w stru k tu rze w ym iany W ielkiej B rytanii, gdzie o b ro ty z E u ro p ą Z ac h o d n ią w latach 1972-1985 zwiększyły się z 4 3 % d o ponad 60% . H an d el ze S tanam i Zjednoczonym i stanow ił w połow ie lat 80. tylko 12% , z J a p o n ią p o n ad 3% , a z blokiem sow ieckim - 2 % 73.
W y k r e s 3. W arto ść św iatow ego ek sp o rtu w edług regionów w 1973 i 1990 r. (ceny stałe w m ld doi. o sile nabyw czej z 1990 r.)
□ 1973 □ 1990 Europa Zachodnia USA, Kanada, Australia i Nowa Zelandia ZSRR Ameryka I Europa tacińska Środkowo wschodnia Afryka Ź r ó d ł o : ja k w ykres 2, s. 362.
K oszyk 5 w alu t zastąp ił dotychczasow y system o p a rły n a 16 w a lu ta ch . P ro p o rc je w nim były n astępujące: d o la r - 4 2 % , m ark a - 19% , jen, fran k i fu n t - p o 13% (J. G ł u c h o w s k i,
op. cit., s. 20).
72 Z. W y s o k i ń s k a , J. W i t к o w s k a , Integracja europejska. R o zw ó j ryn k ó w , W arszaw a 1999, s. 74.
W połow ie lat 80. n a pierw sze m iejsce w św iatow ym han d lu aw ansow ały Niemcy Zachodnie, które zdystansowały pod tym względem Stany Zjednoczone (zob. tab. 7). Jeszcze w iększa była przew aga R F N w eksporcie św iatow ym p ro d u k tó w przem ysłow ych. Jej udział w latach 80. wynosił 20,5% i kraj ten w yprzedzał Jap o n ię (18% ) i USA (15% ). W niem ieckiej w ym ianie ju ż od lat 60. obserw ow alna była tendencja d o w zrostu ek sp o rtu gotow ych p ro d u k tó w (sam ochody, p ro d u k ty chem iczne, elektryczne), k tó re w latach 80. stanow iły p onad 50% wywozu. Surowce oraz niedokończone wyroby tworzyły mniej niż
1/3 część ek sp o rtu , a p ro d u k ty rolne niewiele p o n ad 10% 74.
N a trzecim m iejscu w światowej w ym ianie pew nie p lasow ała się Jap o n ia, k tó ra wciąż pięła się w górę, osiągając w koń cu lat 80. p on ad 10% udział w globalnym h andlu. W 1980 r. głównym i o d biorcam i jap o ń sk ieg o ek sp ortu były: Stany Zjednoczone (24,5% ) oraz K orea Południow a, T ajw an, H ongkong, S ingapur i C hiny (razem 19%), a im porteram i- USA (ponad 17% ), Indonezja (p onad 9% ) i A u stralia (5 % )75.
I radycyjnie ju ż m iejsca 4 -6 w św iatow ym hand lu zajm ow ały trzy kraje europejskie: F ran c ja , W ielka B rytania i W łochy. D alsze pozycje należały do H olan d ii, Beluksu, Z S R R i K a n ad y (po ponad 3% udziale w handlu św iatow ym ). Znaczący wkład w ek sp o rt m iała też A ra b ia S au dy jsk a (5,6% w 1980 r.)7i. Z w raca uwagę w zrost znaczenia w ysoko rozw iniętych krajów w w ym ianie m iędzynarodow ej w drugiej połow ie lat 80. Po okresie recesji z p o czątku lat 80. tym państw om udało się ponow nie osiągnąć połow ę w ym iany całego świata.
T a b e l a 7. U dział p ro cen to w y w św iatow ym eksporcie k rajów o najw iększym udziale w handlu św iatow ym w latach 1982 i 1987 P aństw o 1982 1987 S tan y Z jednoczone 12,2 10,5 N iem cy Z achodnie 10,4 12,7 J a p o n ia 8,2 9,9 W ielka B rytania 5.7 5,7 F ra n c ja 5,5 6,2 W łochy 4,4 5,0 R azem 46,4 50,0
Ź r ó d ł o : V. Z a m a g n i , The Econom ic H isto ry o f Ita ly 1860-1990, O xford 1997, s. 365 (cyt. za: G A T T , In tern a tio n a l T ra d e Statistics).
74 The British Econom y..., s. 12, 150; A. S o m m a r i v a , G. T u l i o , G erm an M acroeconom ic
H isto ry, 1880-1979. A S tu d y o f the E ffe cts o f E conom ic P olicy on Infla tio n , C urrency D epreciation a n d G rowth, L o n d o n 1987, s. 50.
75 R S 1996, s. 661.
C harakterystyczny dla lat 80. był rosnący po p y t n a ryn ku św iatow ym na środki autom atyzacji - urządzenia energo- i m ateriałooszczędnc, a p a ra tu rę k o n tro ln o -p o m iaro w ą i w yroby elektroniczne. Bezsprzecznie czołow a ro la w tym względzie p rz y p ad ała m ikroelektronice. Jej szybki rozw ój rozpoczął się w połow ie lat 70. W 1982 r. w artość sprzedanych k o m p u teró w osiągnęła sum ę 10 m ld doi. W 1986 r. o b ró t w yrobam i przem ysłu elektronicznego stanow ił ju ż 7% handlu św iatow ego. Najw iększym eksp orterem tych p ro d u k tów była Ja p o n ia , k tó ra osiągnęła poziom ek sp o rtu U SA w tej dziedzinie w 1983 r. W eksporcie tow arów nau k o ch ło n n y ch przodow ały Stany Z jed noczone (32% ogółu wywozu), W ielka B rytania (25 % ), Ja p o n ia (23% ), R F N (18% ) i F ran c ja (17% ). Z b liżo n a kolejność d otyczyła też ek sp o rtu p ro d u k tó w o najwyższej technologii. I w tym względzie nie m iały sobie rów nych S tany Z jednoczone (p o n ad 25% udziału w św iatow ym han dlu w 1984 r.), k tó re w yprzedzały Jap o n ię (p onad 2 0 % ) i R F N (14,5 % )77.
W latac h 70. sy tu acja k rajó w socjalistycznych w d ziedzinie h a n d lu zagranicznego przedstaw iała się niekorzystnie. U dział tych państw w wym ianie światowej zm niejszył się z ponad 10% (początek lat 70.) d o niewiele ponad 8% w 1980 r. Z decydow aną większość to w arów w ym ieniano w ram ach obozu socjalistycznego (powyżej 50% n a przełom ie lat 70. i 80.). G łów ny p a rtn e r krajów socjalistycznych - Zw iązek R adziecki - przejaw iał m ałą aktyw ność w dziedzinie handlu m iędzynarodow ego. Jego udział w św iatow ym eksporcie obniżył się przed 1980 r. do poziom u poniżej 4 % . W latach 80. zarysow ała się zw yżkow a tendencja w ram ach w ym iany z krajam i ro z w ijającym i się, n ato m iast udział państw socjalistycznych w h an d lu z ro z winiętym i krajam i kapitalistycznym i w yraźnie m alał.
S tru k tu ra to w aro w a ek sp o rtu krajów R W P G m iała n ad al c h a ra k te r tradycyjny. W sytuacji, gdy cechą ch arak tery sty czn ą św iatow ej w ym iany był stopniow y spadek znaczenia surow ców i żywności (udział tych arty k u łó w w o b ro tac h handlow ych zm niejszył się o p o n ad 20% w latach 1950-1972) o raz w zrost roli tow arów przem ysłow ych, to p o d staw ą e k sp o rtu krajów socjalistycznych była ciągle żyw ność (24% w ym iany Z S R R i 17% R W P G ) i surow ce (ponad 4 0% han d lu Z S R R i 38% R W P G )7*. K ra je socjalistyczne nie podążały za pozytyw nym i przeobrażeniam i w h an d lu m iędzy narod ow ym , m in. z po w o du opóźnień technologicznych.
W latach 80. w handlu św iatow ym w zrosła w ydatnie pozycja krajów rozw ijających się. Stało się to głównie za sp raw ą państw now o up rzem y s łow ionych, a zw łaszcza znajdujących się na konty nen cie azjatyckim . Jeśli w 1985 r. na kraje rozw ijające się przy p ad ało o k o ło 25% św iatow ego ek sp o rtu , to ponad 1/3 tego ek sp o rtu pocho dziła z p ań stw now o uprzem ys
77 D . H. A l d e r o f t , op. cit., s. 242. 7* Ibidem , s. 256.
łow ionych. W yłonienie się tej grupy państw naruszyło w pew nym sensie dotychczasow y schem at m iędzynarodow ego podziału pracy: uprzem ysłow ione k raje k ap italisty czn e - ek sp o rte rzy to w aró w przem ysłow ych o ra z k raje rozw ijające się - eksporterzy surow ców .
W w yniku szerokiego zastosow ania m ikroelektroniki szczególnie szybko rozw ijał się o b ró t usługam i, zwłaszcza now ego typu, z zakresu in fo rm atyk i, telekom unikacji i finansów . W 1970 r. w artość h an d lu usługam i w ynosiła 80 m ld doi., a w 1985 r. ju ż 500 m ld (około 25% globalnego han dlu św iatow ego). W eksporcie S tanów Z jednoczonych na usługi p rzypadało ok o ło 50% , a w W ielkiej B rytanii - 4 6 % . W latach 80. um ocniła się też tendencja d o przesuw ania się bezpośrednich inwestycji zagranicznych do sek to ra usług, gdzie trafiało ich p on ad 6 0 % 79.
P aństw a uprzem ysłow ione rozw ijały swój handel zagraniczny w oparciu o kooperację produkcji i bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ). W latach 70. średnioroczne tem po ek sp o rtu inwestycji bezpośrednich (p o n a d 22% ) przewyższało tem po ek sp o rtu tow arów (p onad 20% ). W tym okresie BIZ Jap o n ii w zrosły 3,8 razy, R F N - 2,6, a USA - 1,380.
W sum ie największym eksporterem i o d b io rcą B IZ n a świecie były S tany Z jednoczone. W praw dzie ich aktyw ność inw estycyjna zm alała w drugiej połow ie lat 80. z 36 d o 26% , jed n ak przew aga nad pozostałym i krajam i była ogrom na. Różnice te były mniejsze, jeśli porów nuje się wyniki am ery kań skie z całą E u ro p ą Z achodnią. Jej udział w eksporcie B IZ w zrósł z 4 4% w 1985 r. d o ponad 50% w 1990 r. Ja p o n ia m iała n ato m iast w końcu lat 80. udział p onad 10% (pod o b n ie ja k w sferze h a n d lu )“1. E k sp o rt inwestycji krajów rozw ijających się był m arginalny (o koło 4 % ), p o d o b n ie ja k bloku socjalistycznego. Najw iększym i odbiorcam i B IZ w świecie były, po Stanach Z jednoczonych (23% w drugiej połow ie lat 80.), W ielka B ry tan ia (14% ), F ran c ja , R F N i H o lan d ia (ogółem cała E u ro p a Z ac h o d n ia p o n ad 40% ). N apływ BIZ do Jap o n ii nie był duży (mniej niż 1% ), n a to m ia st kraje uprzem ysłow ione sporo inw estow ały w krajach rozw ijających się (pom im o spad k u z 28% w 1985 r. do 21% w 1990 r.)82.
R ola bezpośrednich inwestycji zagranicznych rosła dalej w latach 90.Kl W końcu wieku ich roczny strum ień osiągnął n iespo ty kan e dotychczas
” P onad 30% B IZ trafiało n a to m iast d o przem ysłu przetw ó rczeg o (E conom ic Evaluation
o f the Internal M a rket, „ E u ro p e a n E co n o m y ” 1996, n r 4, s. 90). G ospodarka światowa, red. A. M arszałek, Ł ó d ź 1993, s. 171.
11 Jeśli ch o d zi o s tru k tu rę g eo g raficzn ą inw estycji ja p o ń s k ic h , to n ajw ięcej k a p ita łu k iero w an o d o A m eryki Północnej, p o n a d d w u k ro tn ie więcej niż d o E u ro p y i praw ie trzy k ro tn ie więcej niż d o Azji (T. N a k a m u r a , op. cit., s. 262).
*2 Z. W y s o k i ń s k a , J. W i t k o w s k a , op. cit., s. 135 (cyt. za: W orld Investm ent Report
1998. Trends and D eterm inants, U N C T A D , New Y o rk 1998).
11 W ielkość św iatow ych B IZ w la ta c h 1970-1995 w zro sła, p o d o b n ie ja k g lo b a ln e g o e k sp o rtu , p o n a d 15-krotnie. W połow ie la t 90. 9 0 % B IZ p rz y p ad a ło n a k raje rozw inięte g o sp o d a rcz o (P. B a i r o c h , op. cit., s. 414).
rozm iary. W 1998 r., licząc od 1987 r., sto p a w zrostu BIZ w yniosła ok oło 45,6% po stronic wypływu i 43,8% p o stronie napływ u. K w o to w o sytuacja przedstaw iała się następująco: w 1998 r. w ypłynęło 649 m ld do i., napłynęło zaś 644 m ld; w 1999 r. nastąp ił dalszy w zrost - o dp ow ied nio 865 m ld doi. i 800 m ld. W 1998 r. działalność ta k o n cen tro w ała się w k rajach w ysoko rozw iniętych. N apływ BIZ d o tych państw i ich odpływ z tej grupy krajów o sią g n ą ł p o ziom w w ysokości o d p o w ie d n io 460 m ld d o i. i 595 m ld. W krajach rozw ijających się przepływy B IZ m iały tendencję sp ad ko w ą, nato m iast d o E uro p y Środkow ej i W schodniej utrzym yw ały się n a stabilnym poziom ie (19 m ld d o i.)84.
Z m ian a stru k tu ry geograficznej han d lu to w aram i i usługam i o ra z m ię dzynarod ow ego przepływ u k ap itału była signum tem poris w g o sp od arce światowej. Pogłębiły się w niej tendencje d o triadyzacji. Z am iast p ry m atu jed n eg o kraju lub regionu funkcjonow ały trzy cen tra, k tó re decydow ały
o kształcie globalnej ek o n o m ik i. Były to Stany Z jed n o c zo n e, E u ro p a Z ach o d n ia o raz Ja p o n ia w raz z azjatyckim i „ty g ry sa m i” . W dziedzinie m iędzynarodow ej wym iany nie m iały one d o koń ca lat 80. żadnych p ow aż niejszych rywali.
W ostatniej dekadzie X X stulecia rola handlu m iędzynarodow ego w św iato wej gospo darce zwiększyła się jeszcze bardziej. W tym czasie św iatow y im p o rt (bez Rosji i E uropy Ś rodkow ow schodniej) pow iększył się o 72% (w latach 80. o 37% ), n ato m iast ek sp o rt o 71% (we wcześniejszej dekadzie o 35% ). K ra je rozw ijające się gospodarczo zm niejszały dy stan s d o państw uprzem ysłow ionych. R oczna dyn am ik a ich im p o rtu w latach 90. wynosiła po n ad 9% (państw rozw iniętych n ato m iast - 6 ,7% ), wyższe też było ich tem po ek sp o rtu - 11% (a państw rozw iniętych - niecałe 6% ).
T a b e l a 8. T em p o h an d lu św iatow ego (im p o rt + e k sp o rt) w lata ch 1980 1999 (1990 = 100)
1980 1990 1995 1999
Ś W IA T (bez Rosji i E u ro p y Ś ro d k o w ow schodniej
64 100 137 172
K raje rozw inięte g o sp o d arczo 65 100 128 163
K raje rozw ijające się 61 100 166 201
A m ery k a P ó łn o cn a 66 100 137 186
A zja 61 100 123 136
E u ro p a Z ac h o d n ia 65 100 125 159
O ceania 62 100 135 171
Ź r ó d ł o : R S 2001, s. 596-597.
M Z. W y s o k i ń s k a , Konkurencyjność w m iędzynarodow ym globalnym handlu technologiami,
M im o znacznego postępu w h an d lu m iędzynarodow ym krajów ro z w ijających się, n ad al d o m in u ją cą pozycję zajm ow ały p ań stw a w ysoko rozw inięte. W końcu lat 90. oko ło 80% o b ro tó w św iatow ego ek spo rtu i o k o ło 77% im p o rtu p rz y p a d a ło n a g ru p ę d w u d ziestu n ajb o g atszy ch państw globu. Najw iększym i im porteram i w 1999 r. były: S tany Z jednoczone (18,1 % całości św iatow ego im p o rtu ), N iem cy (8 ,4 % ), W ielka B ry tan ia (5,7% ), Ja p o n ia (5,5% ), F ran c ja (5,2% ); zaś eksporteram i: U SA (12,5% ), Niemcy (9,8% ), J a p o n ia (7,6% ), F ra n c ja (5,4% ) i W ielka B rytania (4 ,9 % )KS. Stany Z jednoczone zajm ow ały w praw dzie pierw sze miejsce w han dlu św iatow ym , ale ich pow ażnym problem em był wysoki ujem ny bilans w d zie dzinie w ym iany z zagranicą. N iew ątpliw y wpływ n a sytuację w h andlu m iędzynarodow ym m iał kryzys finansow y (1997) w uprzem ysłow ionych krajach azjatyckich (na rynki te przypadało 30% m iędzynarodow ych obrotów ). W tej sytuacji naw et p otężna Ja p o n ia boleśnie odczuła ob niżanie popytu swoich m niejszych azjatyckich sąsiadów .
Jeśli chodzi o dynam ikę im p o rtu i ek sp o rtu , to w E u ro p ie w yróżniała się g ru p a kilku m niejszych krajów , a zwłaszcza Irla n d ia i F in la n d ia , k tóre w konsekw encji przyspieszonej industrializacji i polityki proeksp ortow ej osiągnęły im p o n u ją ce tem p o i w ysoki, d o d a tn i bilan s h an d lu . E u ro p a Ś rodkow ow schodnia, m im o dob ry ch rezultatów W ęgier, C zech i Polski, m iała nad al nikły udział w m iędzynarodow ym podziale pracy. N a to m iast w krajach Trzeciego Św iata w zrosła d y n am ik a hand lu zagranicznego A r gentyny i C hin, a w śród krajów afryk ańsk ich tylko R P A znalazła się w pierw szej dw udziestce p aństw najszybciej rozw ijających w ym ianę z a graniczną"6.