Teoremat Coase’a

D w a artyk uły C o ase’a były przedm iotem gorących sporów w świecie naukow ym i wywarły znaczący wpływ na rozwój p raw a i ekonom ii. Pierwszy to The N ature o f the Firm z ro k u 1937, drugi to The Problem o f Social

C ost z 1960 r .1" W ob u a rty k u ła c h szczególną rolę o d g ry w a ją koszty

16 Ibidem.

17 O. W i l l i a m s o n , op. cii., s. 32-35, 390.

transakcji. W arty k u le z 1960 r. pojęcie kosztów transakcji w ykorzystane zostało do now ego ujęcia problem u społecznych i p ryw atny ch kosztów p ro d u k c ji, a w ślad za tym - d o m o d yfikacji w n io sk ów d o ty czący ch zaangażow ania pań stw a w sferę gospodarczą. C oase zak w estion ow ał sedno ekonom ii d o b ro b y tu A. Pigou. W yeksponow ał słabość jego analizy dotyczącej rozbieżności m iędzy kosztem społecznym a pryw atnym . O słabił argu m enty n a rzecz tezy, że ingerencja państw a w sytuacji w y stępow ania negatyw nych efektów zew nętrznych prow adzi d o zw iększenia d o b ro b y tu społecznego.

G dyby nie w ystępow ały koszty tran sak cji, ja k za k ła d a o rto d o k sy jn a teo ria eko nom iczn a, to negocjacje m iędzy uczestnikam i procesów g o sp o d a r­ czych, niezależnie od rozk ład u odpow iedzialności za efekty zew nętrzne, prow adziłyby do m aksym alizacji d o b ro b y tu 19. T o tw ierdzenie, w ynikające z arty k u łu C o ase’a, G eorge Stigler nazw ał teorem atem C o asc’a.

Sam C oase uznał to tw ierdzenie za bard zo w ażny k ro k na d ro d ze rozw oju ekonom ii. Jego znaczenie polegało n a po dw ażeniu system u Pigou i podkreśleniu roli kosztów transakcji. Z tw ierdzenia C o a se ’a nic w ynika, że działalność rządu nie m ogłaby prow adzić d o zw iększenia d o b ro b y tu .

I aki w niosek dotyczy tylko sytuacji, w której nie w ystępują koszty tra n s a k ­ cyjne. W realnym świecie w ystępują koszty transak cji. T o , ja k ie efekty daje w tej sytuacji działanie rządu po w inno stać się przedm iotem bad ań . W niosek C o asc’a brzmi: „b a d ajm y św iat d o d atn ich kosztów tra n sa k c ji” .

Z ałożenie o niew ystępow aniu kosztów transakcji m iało n a celu zw rócenie uwagi na ich znaczenie i pobudzenie o rtodoksyjnej eko no m ii d o zm iany dotychczasow ego podejścia do analizy g o spo dark i. T ym czasem ekonom iści zazwyczaj skupiają uwagę na założeniu zerowych kosztów tran sakcji i błędnie in terp re tu ją teo rem at C o ase’a, a w konsekw encji w y prow ad zają z niego błędne wnioski. Coase tłumaczy takie postępow anie ortodoksyjnych ekonom

is-C oase przedstaw ił sw ój p u n k t w idzenia n a p rzykładzie dw óch sąsiad u jący ch ze so b ą ro lników : hodow cy bydła i p ro d u c e n ta zboża. Z an im C o ase zap rezen to w ał sw oje stanow isko, d o m in o w ało p rzek o n an ie o p a rte n a ek onom ii Pigou, że jeżeli krow y niszczą zbiory p ro d u c en ta zboża, to rząd pow inien zab ro n ić d ziałalności po w o d u jącej negatyw ny efekt zew nętrzny, w tym w y padku hodow li bydła, alb o o p o d a tk o w ać hodow cę. C oase n a to m ia s t zauw ażył, że jeżeli hodow ca nie ponosiłby praw nej odpow iedzialności za niszczenie zbiorów i jeżeli nie występow ałyby k oszty tran sak cji, to o b aj rolnicy m ogliby d o jść d o w zajem nie k o rzy stn eg o p o ro zu m ien ia. G d y b y szk o d a sp o w o d o w an a przez d o d a tk o w ą krow ę w ynosiła np. 3 $ i p rzew yższała czysty d o c h ó d z jej hodow li (w ynoszący 2S), to p ro d u c en t zb o ża sk ło n n y byłby zapłacić d o 3 $ za rezygnację z pow ięk szan ia sta d a h o dow cy b ydła, a ten g o tó w byłby p rzy jąć k w o tę nie m niejszą niż 2 $ . P o rozum ienie byłoby m ożliwe bez jak ich k o lw iek p raw n y ch regulacji, należy jed n a k po d k reślić konieczność spełnienia w a ru n k u b ra k u ko sztó w tran sak c ji. Jeżeli n a to m ia s t hodow ca byłby praw n ie odpo w ied zialn y za szkody sp o w o d o w an e przez jeg o k ro w y , to pow inien płacić co najm niej 3 $ za p ra w o d o pow ięk szan ia sta d a o je d n ą krow ę. Poniew aż d o d a tk o w y do ch ó d z pow iększenia hodow li wynosi 2 $ , h o dow ca nie pow iększyłby stada. Z atem w o b u p rzy p ad k ach decyzje dotyczące wielkości sta d a byłyby identyczne, od m ien n y byłby ty lk o p o d z ia ł korzyści m iędzy ro ln ik ó w .

tów tym , że abstrakcyjne założenie zerow ych kosztów tran sakcji pozw oliło im pozostaw ać w ich abstrakcyjnym świecie.

W zw iązku z problem em kosztów pryw atnych i społecznych C oase w ysunął w obec ekonom ii d o b ro b y tu trzy zarzuty:

• B rak uw zględnienia fak tu, iż ujem ne efekty zew nętrzne m a ją d w u stro n n e u w a ru n k o w an ie. O bie stro n y przyczyniają się d o stw orzenia efektu zew nętrznego i działanie m ające n a celu uniknięcie tego efektu m oże być podjęte przez każdą ze stron i w obu w ypadkach pociągnie za sobą koszty. • P o ró w n y w an ie dw u sytuacji: „ s ta n u laisser fa ir e i pew nego ro d z aju

św iata idealnego” spraw ia, że w nioski dla polityki gospodarczej, wy­ p ro w adzo ne z takiej analizy, nie o d p o w iad a ją rzeczywistej sytuacji. • Błędne pojęcie czynnika produkcji i p raw a w łasności.

C oase p ro p o n u je, aby problem efektów zew nętrznych p o tra k to w a ć ja k o problem w yboru optym alnego w ykorzystania czynników p rod uk cji, stosując koncepcję kosztów alternatyw nych. W zw iązku z drugim i trzecim zarzutem C oase w ysuwa po stu laty stanow iące sedno nowej ekonom ii instytucjonalnej: empiryczne badania rzeczywiste gospodarki i analizowanie czynników produkcji ja k o upraw nień d o określonych rodzajów działań. Jeżeli czynnik produkcji, który jest zwykle pojm ow any ja k o fizycznie istniejąca rzecz (phisical entity), po trak tu jem y właściwie, tzn. ja k o upraw nienie d o w ykonyw ania pewnych działań, to stanie się oczywiste, że czynnikiem produ kcji jest także praw o do robienia czegoś, co pow oduje negatyw ne skutki zew nętrzne. W tym k o n tekście stan ie się też oczyw iste, że problem n eg aty w ny ch sk u tk ó w zew nętrznych m usi być rozpatry w an y ja k o problem w yboru w w aru n k ach rzadkości zasobów 20. T o był ten aspekt teo rem atu C o ase’a, k tó ry w ywołał najw iększy oddźw ięk w śród ekonom istów .

Ale intencje C o ase’a zm ierzały zasadniczo w innym k ierun ku . C hodziło o w yeksponow anie kosztów transak cji, ich skutków i zw iązanego z tym znaczenia instytucji, a zw łaszcza system u praw nego. P oniew aż wszelkie upraw nienia jed n o stek , ich obow iązki i przywileje w dużym stop niu d eter­ m inuje praw o, system praw ny wywiera ogrom ny wpływ na działan ia system u ekonom icznego, m o żn a naw et powiedzieć, że go ko n tro lu je. W ażne jest, aby upraw nienia d o dyspo n o w an ia czynnikam i produkcji n ad a n e zostały tym , którzy je najefektyw niej w ykorzystają i aby system praw a, dzięki swej przejrzystości, sprzyjał niskim kosztom transakcji. Przytoczm y opinię C o ase’a o in terpretacjach jego słynnego teo rem atu .

Św iat zerow ych kosztów transakcji był często opisyw any ja k o św iat C o a se ’a. N ic nie m ogłoby być dalsze od praw dy. T o jest św iat teorii ekonom icznej, a ja m iałem nadzieję, że P rzekonam ek o n o m istó w , by ten św iat porzucili. T o , czego d o k o n a łe m w a rty k u le T he Problem

° f S ocial C osts było p o p ro stu rzuceniem św iatła n a pew ne jego właściw ości. [...] E konom iści 20 R . C o a s e , The Problem ..., s. 42-44.

idąc śladam i P igou, k tó reg o dzieło zd o m in o w ało m yśl w tej dziedzinie, k o n sek w en tn ie zm ierzali d o w yjaśnienia, d laczego w ystępują rozbieżności m iędzy k o sztam i p ry w atn y m i i społecznym i i co należy zrobić w tym zakresie, w ykorzystując teorię, w k tó rej p ry w atn e i społeczne koszty były z założenia zaw sze rów ne. N ic zatem dziw nego, że w nioski, d o k tó ry ch d o ch o d zili, były niepraw idłow e. P rzyczyną błędnego p o stę p o w a n ia ek o n o m istó w było to , że w swym system ie teoretycznym nie uw zględnili czynnika, k tó ry m a fu n d a m e n ta ln e znaczenie d la an alizy wpływu zm iany w praw ie n a alokację zasobów . T ym brak u jący m czynnikiem jest fa k t istn ien ia kosztów tran s ak c ji21.

Praw nicy docenili znaczenie tej kwestii i nowy przedm iot „p raw o i ek o n o ­ m ia ” rozw ija się bujnie w am erykańskich szkołach praw a. Z n acznie m niejszy wpływ ta idea nowej ekonom ii instytucjonalnej w yw iera n a w iększość b ad a ń ekonom icznych. D latego system praw ny i jego wpływ n a d ziałanie system u ekonom icznego pow inien stać się dla ekonom istów przedm iotem analizy.

7. Koszty transakcji jako klucz do zrozumienia ewolucji