Morska Strefa Przyległa

Częścią morza otwartego przyległą do morza terytorialnego jest strefa przyległa (morski pas przyległy). Pas ten liczyć może 24 mile morskie szerokości, licząc od linii podstawowej. Obszar morskiego pasa przyległego nie wchodzi w skład terytorium państwa nadbrzeżnego. Mimo to państwu nadbrzeżnemu przysługują w obrębie tych wód ściśle określone uprawnienia w stosunku do obcych statków. Zgodnie z art. 33 KoPM państwo nadbrzeżne może w obrębie wód strefy przyległej sprawować kontrolę konieczną do:

a) zapobiegania naruszaniu jego ustaw i innych przepisów celnych, skarbowych, imigracyjnych lub sanitarnych na jego terytorium lub morzu terytorialnym;

b) karania naruszeń takich ustaw i innych przepisów, dokonanych na jego terytorium lub morzu terytorialnym.

Państwo nadbrzeżne dzięki strefie przybrzeżnej sprawować może również jurysdykcję w stosunku do podwodnego dziedzictwa kulturowego, znajdującego się u jego wybrzeży, ale poza granicami morza terytorialnego. Zgodnie z artykułem art. 303 pkt 2 KoPM państwo nadbrzeżne w celu kontrolowania handlu obiektami o charakterze archeologicznym i historycznym znalezionymi w morzu może, stosując artykuł 33, przyjąć domniemanie, że ich usuwanie z dna morskiego bez jego zgody w strefie przybrzeżnej, stanowi naruszenie na jego terytorium lub morzu terytorialnym ustaw i innych przepisów prawnych określonych w tym artykule.

W strefie przyległej zgodnie z art. 111 przysługuje państwu nadbrzeżnemu również prawo do wszczęcia pościgu. Prawo to podlega jednak stosownemu ograniczeniu. Jeśli obcy statek znajduje się w strefie przyległej pościg można podjąć jedynie wówczas jeżeli nastąpiło tam naruszenie praw, dla których ochrony strefa ta została ustanowiona.

Państwa ustanawiające strefy przyległe, mogą w ten sposób wzmacniać ochronę swojej granicy pod kątem aktualnych zagrożeń. W okresie międzywojennym strefa służyła głównie walce z przemytem alkoholu, a pod koniec XX w. stała się instrument walki z narastającym problemem przemytu narkotyków i ludzi oraz nielegalną imigracją.³⁵⁸ Strefy te

358 W Polsce morską strefę przyległą ustanowiono na mocy rozporządzenia prezydenta RP z dnia 21 października 1932 r. o granicy morskiej państwa (Dz. U. Nr 92, poz. 789). Zgodnie z art. 3 rozporządzenia wody tzw. pasa przyległego sięgały 6 mil od linii wybrzeża (z wyłączeniem pierwszych 3 mil morza terytorialnego).

129

pozwalają także przeciwstawić się grabieży podwodnego dziedzictwa kulturowego.359 Współcześnie jednym z najpoważniejszych zagrożeń dla bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego jest terroryzm. Jednakże wśród przesłanek uzasadniających podjęcie działań w strefie przyległej brakuje odwołania do aktów terroryzmu, czy też w ogóle szeroko rozumianej kwestii bezpieczeństwa.360

Zagadnienie bezpieczeństwa poruszane było wielokrotnie przy okazji różnych prac poświęconych kształtowi prawnemu strefy przybrzeżnej. Już w rezolucji Instytutu Prawa Międzynarodowego z 1928 r. przewidziano możliwość utworzenia poza morzem terytorialnym 9 milowej strefy w celu zagwarantowania bezpieczeństwa, poszanowania neutralności, przepisów sanitarnych i celnych oraz dla rybołówstwa. Także w art. 20 Projektu Harwardzkiego z 1929 r. zawarto stwierdzenie, że na wodach otwartych przylegających do morza terytorialnego państwo przybrzeżne może podejmować działania mające na celu zapewnienie przestrzegania nie tylko jego przepisów celnych, żeglugowych i sanitarnych, ale także policyjnych.

Zarówno prace Instytutu Prawa Międzynarodowego jak i Projekt Harwardzki stanowiły prywatne inicjatywy pozbawione mocy prawnie wiążącej. Pierwsze próby skodyfikowania norm poświęconych strefie przyległej podjęto w ramach Ligi Narodów podczas haskiej konferencji kodyfikacyjnej w 1930 r. Osiągnięcie konsensusu okazało się jednak niemożliwe z uwagi na znaczne rozbieżności dotyczące zakresu praw przysługujących państwu nadbrzeżnemu w strefie przybrzeżnej. Spór dotyczył spraw celnych, rybołówstwa a także kwestii bezpieczeństwa. W przygotowanym przez komitet ekspertów projekcie Konwencji zaproponowano by państwo nadbrzeżne mogło w strefie przybrzeżnej sprawować kontrolę nie tylko pod kątem naruszeń jego przepisów celnych lub sanitarnych, ale także w

W obszarze tym państwu polskiemu przysługiwało wykonywanie „praw zwierzchnich w obronie wybrzeża”. Na mocy ustawy z dnia 17 grudnia 1977 r. o morzu terytorialnym Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej rozszerzono granicę morza terytorialnego do 12 mil morskich oraz uchylono rozporządzenie Prezydenta z 1932 r. W konsekwencji od 1 stycznia 1978 r. Polska nie posiada morskiej strefy przyległej. Także aktualnie obowiązująca Ustawa o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej nie zalicza morskiej strefy przyległej do polskich obszarów morskich.

359

J. Symonides, Status prawny strefy przyległej w międzynarodowym prawie morza. Celowość jej ustanowienia przez Polskę. Prawo Morskie t. XXI, Gdańsk 2005, s. 20.

360 Chiny są jedynym krajem, który ustanowił strefę przyległą nie tylko w celu zapobiegania i karania naruszeń ustaw i przepisów celnych, fiskalnych i sanitarnych, lecz także dla celów bezpieczeństwa. W art. 13 Ustawy o morzu terytorialnym i strefie przyległej z 25 lutego 1992 r. (The Law on the Territorial Sea and the Contiguous

Zone of the People's Republic of China) czytamy: The People's Republic of China has the authority to exercise powers within its contiguous zone for the purpose of preventing or punishing infringement of its security, customs, fiscal sanitary laws and regulations or entry-exit control within its land territories, internal waters or territorial sea. P.H. Kwon, The Law of the Sea and the Northeast Asia. A challenge for cooperation, Cambridge 2000, s. 147 – 150.

130

celu zapobieżenia naruszeniom jego bezpieczeństwa przez obce statki.361

Propozycja ta podzieliła jednak państwa biorące udział w konferencji. Jedne z nich podkreślały znaczenie takiej kontroli dla zapobieżenia zamachom na bezpieczeństwo państwa nadbrzeżnego, inne państwa natomiast odmawiały takich uprawnień państwom nadbrzeżnym w obawie o naruszenie wolności żeglugi.

W wyniku rozpoczętych w 1949 r. prac Komisji Prawa Międzynarodowego ONZ poświęconym prawu morza opracowano projekt dotyczący strefy przyległej. W projekcie tym przewidziano powołanie strefy przyległej dla celów ochrony i karania naruszeń przepisów celnych, skarbowych i sanitarnych państwa nadbrzeżnego. Pominięto jednocześnie zagadnienie bezpieczeństwa, argumentując iż pojęcie to jest zbyt ogólnikowe, a tym samym użycie go prowadzić może do nadużyć. Rezygnację z tego zapisu uzasadniono także faktem, że każde państwo dysponuje prawem do samoobrony, wynikającym z ogólnych zasad prawa międzynarodowego oraz postanowień Karty NZ. 362

Podczas odbywających się w Genewie od lutego do kwietnia 1958 r. Konferencji Narodów Zjednoczonych na temat prawa morza wiele państw ponownie postulowało rozszerzenie uprawnień państwa nadbrzeżnego o kwestie bezpieczeństwa. W grupie tej znalazła się również Polska, która zgłosiła w tej sprawie poprawkę do poświęconego strefie przybrzeżnej art. 66.”363

Brak odwołania w art. 33 KoPM do spraw bezpieczeństwa nie powoduje, że instytucja ta jest nieprzydatna w zwalczaniu aktów terroryzmu - wręcz przeciwnie. Podczas powoływania strefy przybrzeżnej w Norwegii w 2004 r. podkreślano, że instytucja ta ułatwi zwalczanie zagrożeń związanych z przemytem ludzi, handlem narkotykami, rabunkiem dóbr kulturalnych oraz terroryzmem.³⁶⁴ W obecnym stanie prawnym, działania w obrębie pasa przyległego mogą być podjęte przeciwko terrorystom, tylko w sytuacji gdy będą oni dążyć do naruszenia przepisów celnych, skarbowych, imigracyjnych lub sanitarnych na terytorium lub morzu terytorialnym państwa nadbrzeżnego. Sytuacja taka może mieć miejsce w przypadku ataku terrorystycznego na statek lub platformę wiertniczą, znajdującą się w obrębie pasa przyległego a w wyniku którego dochodzi do skażenia wód terytorialnych lub terytorium państwa nadbrzeżnego (naruszenie przepisów sanitarnych).365

Podobnie gdy terroryści będą usiłowali przedostać się nielegalnie drogą morską na terytorium danego państwa

361 L. Ehrlich, Suwerenność a morze w prawie międzynarodowym, Warszawa 1961 r., s. 175 – 176.

362 Summary Records of the 11th to 15th Meetings of the First Committee, A/CONF.13/C.1/SR.11-15, s. 38.

363

Zob. United Nations Conference on the Law of the Sea, Official records, Vol III: First Committee (Territorial and Contiguous Zone), s. 232.

364 J. Symonides, Status prawny strefy przyległej… s. 21.

365

J.D. Nyhart, J.C. Kessler, Ocean Vessels and Offshore Structures [w:] A. E. Evans, J. F. Murphy (red.), Legal Aspects of International Terrorism, Londyn 1978, s. 198.

131

przybrzeżnego lub też dokonają przerzutu broni na terytorium danego państwa (naruszenie przepisów imigracyjnych i celnych). We wszystkich innych sytuacjach, w których nie dochodzi do naruszenia wyżej wymienionych ustaw państwa nadbrzeżne mogą podejmować działania przeciwko terrorystom na takich samych zasadach jak to się odbywa w obrębie morza otwartego.³⁶⁶

Współcześnie jednym z najpoważniejszych zagrożeń dla bezpieczeństwa międzynarodowego jest proliferacja broni masowego rażenia oraz możliwość uzyskania dostępu do tej broni przez organizacje terrorystyczne oraz zorganizowane grupy przestępcze. W świetle zasady wolności żeglugi brakuje na morzu otwartym i w strefach ekonomicznych legalnych podstaw do zatrzymywania oraz dokonywania inspekcji statków podejrzanych o przewóz broni masowego rażenia. Jak zauważyli jednak eksperci badający prawne przesłanki intercepcji takich statków, możliwość taką stwarzają morskie strefy przybrzeżne.367