Typologizacja współczesnego piractwa morskiego

Rozważania na temat współczesnego piractwa morskiego warto uzupełnić próbą typologizacji tego wysoce niejednorodnego zjawiska. W 1993 r. działający w ramach Międzynarodowej Organizacji Morskiej Komitet Bezpieczeństwa Morskiego podzielił akty

257

M. Kneissler, Piraten – Terror, Organisierte Kriminalität auf den Weltmeeren, Bielefeld 2010, s. 194.

258

Ibidem.

259 W dniu 27 marca 2012 r. na wodach zatoki Gwinejskiej rozpoczęły się czterodniowe, międzynarodowe ćwiczenia Exercise Obangame Express 2012. W ćwiczeniach wzięły udział jako gospodarz Nigeria, a także USA, Belgia, Hiszpania, Kamerun, Gabon, Ghana, Kongo, Benin, Togo oraz Wyspy Świętego Tomasza i Książęca. Celem manewrów było przećwiczenie metod walki z piractwem, kradzieżą ropy naftowej, przemytem oraz innymi przestępstwami popełnianymi na morzu oraz zwiększenie zdolności współpracy między państwami położonymi nad Zatoką Gwinejską w zwalczaniu tych zagrożeń.

92

piractwa pojawiające się w rejonie Cieśniny Malakka na trzy kategorie²⁶⁰. Podział ten wydaje się być adekwatnym w stosunku do zjawiska piractwa bez względu na miejsce jego występowania:

1) Low – Level Armed Robbery (LLAR) – do tej kategorii zaliczane są grupy piratów o niskim poziomie zorganizowania. Przeważnie atak dokonywany jest na statki znajdujące się w porcie lub na redzie, rzadziej na statki żeglujące (jeśli już to w zasięgu wzrokowym linii brzegowej). Najczęściej o wyborze celu decyduje przypadek. Celem ataku jest głównie rabunek załogi, kasy statkowej i wszelkich innych wartościowych przedmiotów znajdujących się na pokładzie i dających się łatwo spieniężyć;

2) Medium – Level Armed Assault and Robbery (MLAAR) – kategoria ta obejmuje grupy piratów o średnim stopniu zorganizowania. Cele ataku wybierane są już precyzyjniej i najczęściej dotyczą statków znajdujących się w odległości od 50 do 100 mil morskich od brzegu. Przeważnie celem tych grup jest uzyskanie okupu za porwaną załogę lub pozyskanie wartościowych rzeczy znajdujących się na statku. Do wyjątków należą tu ataki w celu przejęcia ładunku statku lub porwania całych statków;

3) Major Criminal Hijack – w ramach tej kategorii mieszczą się wysoce zorganizowane grupy przestępcze. W ich ramach działają wyspecjalizowane komórki:

– pozyskujące informacje na temat statków, które mogą być atrakcyjnym celem ataku; – dokonujące fizycznego przejęcia statku;

– fałszujące dokumenty i legalizujące status porwanego statku; – zajmujące się sprzedażą przejętego ładunku;

– prowadzące negocjacje w sprawie okupu za porwany statek.261

Podobnego rodzaju typologię zjawiska piractwa występującego w Azji południowo - wschodniej proponuje Adam J. Young. Systematyzuje on formy działalności pirackiej na piractwo niższego i wyższego stopnia w oparciu o skalę wyrażającą wzrost zysków uzyskiwanych w wyniku pirackiego procederu, ryzyka z nim związanego i stopnia organizacji grup przestępczych. Po jednej stronie skali występuje kategoria piractwa najniższego stopnia (Low - End, Ad Hoc Piracy). Akty przestępcze mają tu charakter raczej doraźny. Także użycie

260 MSC/Circ 622 z 22 czerwca 1993.

261

T. Szubrycht, K. Rokiciński, Gospodarka morska w świetle wybranych zagrożeń współczesnego świata, Gdynia 2006, str. 80 - 81.

93

przemocy zdarza się tu wyjątkowo. Niewielkie są zyski z tego typu działalności oraz związane z nią ryzyko. Na przeciwległej stronie skali umiejscowione są akty wysoce zorganizowanego piractwa najwyższego stopnia (High – End, Organized Piracy). Działania tego typu podejmowane są przez wyspecjalizowane, zorganizowane grupy przestępcze. W tym przypadku wyższe są spodziewane dochody, a przemoc jest nieodłącznym elementem tych działań. Z działalnością tego typu związane jest jednak wysokie ryzyko.262

Pomiędzy piractwem najniższego i najwyższego stopnia A.J. Young wyróżnia kilka form pośrednich zjawiska. Z jednej strony w obrębie piractwa niższego stopnia występuje tzw. drobne piractwo (sneak thieves). W ramach tej kategorii ofiarami piratów padają zazwyczaj rybacy lub inne statki żeglugi lokalnej. Najczęściej piraci działają zgodnie z zasadą uderz i uciekaj (hit and run): pojawiają się nagle, błyskawicznie dokonują rabunku i tak samo szybko znikają. Tego typu działalnością parają się niewielkie grupy przestępcze o strukturze raczej niesformalizowanej, często tworzone ad hoc na potrzeby określonego zadania. Kolejny poziom stanowią przypadki krótkotrwałego zajęcia statków (Shot - Term Seizure). Obecność piratów na statku zazwyczaj nie przekracza pół godziny i ogranicza się do wymuszenia od załogi przemocą lub groźbą jej użycia informacji o wartościowych przedmiotach znajdujących się na pokładzie statku. Przeważnie piraci nie są jednak zainteresowani ani samym statkiem, ani jego ładunkiem. Tego typu akty wymagają zaangażowania większej liczby ludzi i wyższego stopnia organizacji, ale jednocześnie dają szansę wyższych zysków.263

Wzrost zysków, ryzyka, organizacji

Drobne piractwo PSP Uderz i uciekaj Krótkookresowe porwania

Długookresowe porwania

Doraźne piractwo Zorganizowane piractwo niższego stopnia wyższego stopnia

262 A. J. Young, Contemporary Maritime Piracy in Southeast Asia: History, Causes and Remedies, Singapur 2007, str. 12 -13.

94

Ogólna liczba wszystkich aktów piractwa

Rys. 1 Typologia piractwa ze względu na ryzyko, zysk i organizację. [źródło: A. J. Young, “Contemporary Maritime Piracy in Southeast Asia: History, Causes and Remedies”]

Typologie zaproponowane przez IMO oraz przez A.J. Younga koncentrują się wyłącznie na morskim kontekście zjawiska piractwa, metodach i konsekwencjach ataku piratów. Oczywiście to na morzu realizowane są akty piractwa i tam też najbardziej widoczne są ich skutki. Źródeł piractwa należy jednak szukać na lądzie. Sytuacja tam panująca może sprzyjać rozwojowi tego procederu lub go utrudniać. To tam swój początek ma każdy akt piractwa, tam piraci mają swoje bazy oraz rynki zaopatrzenia i zbytu264. Biorąc pod uwagę ten element interesującą typologię stworzoną w oparciu o kontekst historyczny zaproponował J. L. Anderson. W jego opinii zjawisko piractwa może mieć trojaki charakter:

1) pasożytniczy (parasitic) – czerpiące zyski z grabieży statków, portów i nadmorskich osad;

2) epizodyczny (episodic) – pojawiające się w szczególnych okolicznościach wywołanych najczęściej osłabieniem lub upadkiem władzy państwowej na danym terytorium;

3) wrodzony (intrinsic) – stanowiące nieodłączny element stosunków społeczno - ekonomicznych panujących na danym obszarze.

Podsumowując Anderson stwierdza, iż współczesne piractwo godzące w transport morski i będące domeną zorganizowanych grup przestępczych, w istocie swej mające charakter pasożytniczy, stanowi również przestępczość o charakterze wrodzonym. Piraci często korzystają z pomocy i wsparcia lokalnej społeczności. Członkowie tej społeczności rekrutowani są do grup przestępczych, a te zapewniają swoim członkom często jedyne możliwe źródło utrzymania. W tym kontekście można mówić także o tzw. piractwie socjalnym (Social Piracy). Piraci w tym przypadku dopuszczają się ataków i grabieży poza swoja społecznością, czerpiąc z tego procederu zyski nie tylko dla siebie i swych rodzin, ale także dla społeczności, z której się wywodzą. W opinii publicznej nie stanowią oni zwykłych przestępców, lecz nierzadko traktowani są jak bohaterowie. 265

264 J. L. Anderson, Piracy and World History: An Economic Perspective on Maritime Predation, Journal of World History, vol. 6, nr. 2, 1995, str. 86, 93 – 94.

265 Zob. A.J.Young, Contemporary Maritime Piracy in Southeast Asia…op. cit., s. 14, 65. Wymowna jest tu zwłaszcza nieudana próba uchwalenia przez somalijski Tymczasowy Parlament Federalny ustawy penalizującej szerzące się u wybrzeży Somalii piractwo. Część parlamentarzystów nie zgodziła się by piratów karano gdyż w ich opinii stanowią oni bohaterów, niejako nieformalną straż przybrzeżną, chroniącą somalijskie łowiska przed

95

Kolejnego podziału dokonał Stefan Eklöf Amirell rozróżniając pospolite piractwo (ordinary piracy) od piractwa politycznego (political piracy). Piractwo polityczne w opinii autora to akty rozboju na morzu popełniane, nie przez pospolitych kryminalistów, lecz przez członków różnego rodzaju ugrupowań ekstremistycznych, mające na celu uzyskanie funduszy na realizację celów politycznych danej organizacji.266

§ 2 Przestępczość zorganizowana a transport morski

Kolejną formą działalności przestępczej realizowaną na morzu, którą należy odróżnić od terroryzmu jest przestępczość zorganizowana. Problemy z rozróżnieniem obu zjawisk wynikać mogą z faktu, iż podobnie jak w przypadku terroryzmu, nie opracowano dotychczas jednej, ogólnie przyjętej definicji przestępczości zorganizowanej. Co więcej istnieje szereg elementów charakterystycznych dla obu form przestępczości. Zjawiska przestępczości zorganizowanej i terroryzmu stanowią szczególne formy przestępczości o charakterze grupowym.²⁶⁷ Często między terrorystami i członkami zorganizowanych grup przestępczych dochodzi do współpracy (na przykład w dostawie broni). Jeszcze częściej organizacje terrorystyczne same dopuszczają się działań kryminalnych charakterystycznych dla zorganizowanej przestępczości, takich jak handel narkotykami czy pranie pieniędzy, w celu pozyskania środków niezbędnych na finansowanie swojej „statutowej” działalności o charakterze politycznym. Zasadniczym elementem odróżniającym terroryzm od przestępczości zorganizowanej jest motywacja. Zorganizowane grupy przestępcze działają z pobudek materialnych, ich celem jest czerpanie korzyści finansowych z popełnianych przestępstw. Terroryści działają natomiast z wyższych pobudek (przy najmniej w ich mniemaniu) o charakterze ideologicznym, politycznym lub religijnym. Celem terrorystów najczęściej jest obalenie istniejącego ustroju. Przestępczość zorganizowana zainteresowana jest natomiast utrzymaniem status quo i czerpaniem finansowych korzyści w ramach istniejącego porządku.268

kłusującymi na nich obcymi jednostkami rybackimi, zob. Pirat – przestępca czy bohater, Gazeta Wyborcza, 21.01.2011 r.

266 S. E. Amirell, Political Piracy and Maritime Terrorism… op. cit., s. 53.

267

E.W. Pływaczewski, Przestępczość zorganizowana i jej zwalczanie w Europie Zachodniej ( ze szczególnym uwzględnieniem Republiki Federalnej Niemiec), Warszawa 1992, s. 28 i n.

268 E.W. Pływaczewski, Wokół związków pomiędzy terroryzmem a przestępczością zorganizowaną, [w:] K. Indecki (red.), Przestępczość terrorystyczna. Ujęcie praktyczno dogmatyczne, Wydawnictwo WIS, Poznąń – Białystok – Łódź 2006, s. 54

96

Zorganizowane grupy przestępcze w realizacji swoich interesów chętnie wykorzystują środki transportu morskiego. Specyfika środowiska i transportu morskiego oferuje wiele możliwości dla nielegalnej działalności.269

Droga morska to obok lotniczej najczęściej stosowana metoda w międzynarodowym przemycie narkotyków. Grupy przestępcze chętnie korzystają z środków transportu morskiego również w przypadku przemytu nielegalnych migrantów. Terroryści mogą korzystać z doświadczenia zorganizowanych grup przestępczych wypracowanego w tych obszarach zlecając im przeprowadzanie określanych operacji lub korzystając z ich know-how w przypadku przerzutu własnych operatorów lub przemytu broni niezbędnej do przeprowadzenia planowanego ataku.