Morze terytorialne

Za granicą wód wewnętrznych, a w przypadku państw archipelagowych, wód archipelagowych rozciąga się morze terytorialne państwa przybrzeżnego. Zgodnie z art. 3 KoPM każde państwo ma prawo ustanowić szerokość swojego morza terytorialnego aż do granicy nie przekraczającej 12 mil morskich, liczonej od linii podstawowych.

Suwerenność państwa przybrzeżnego (art. 2 § 1 KoPM) obejmuje, poza jego terytorium lądowym i wodami wewnętrznymi (ewentualnie także archipelagowymi w przypadku państw archipelagowych) także obszar wód terytorialnych. Co więcej suwerenność ta rozciąga się na przestrzeń powietrzną ponad morzem terytorialnym, jak również na jego dno i podziemie (art. 2 § 2 KoPM).

356

M. Hayashi, Jurisdiction over Foreign Commercial Ships in Ports: A Gap in the Law of the Sea Codification, Ocean Yearbook, vol. 18 (2004), s. 505.

125

W świetle art. 2 § 3 KoPM suwerenność nad morzem terytorialnym wykonywana powinna być w zgodzie z postanowieniami Konwencji z 1982 r. oraz innymi zasadami prawa międzynarodowego. Podstawowym ograniczeniem zwierzchnictwa terytorialnego państwa nad morzem terytorialnym jest prawo nieszkodliwego przepływu statków pływających pod banderami obcych państw.

Artykuł 17 KoPM stanowi, że statki wszystkich państw, zarówno nadbrzeżnych jak i śródlądowych, korzystają z prawa nieszkodliwego przepływu przez morze terytorialne. W art. 18 KoPM doprecyzowano, że nieszkodliwy przepływ oznacza żeglugę przez morze terytorialne w celu:

a) przejścia przez to morze bez wchodzenia na wody wewnętrzne lub przybijania do urządzeń redowych lub portowych poza wodami wewnętrznymi;

b) wejścia na wody wewnętrzne, c) wyjścia z wód wewnętrznych.

W art. 18 § 2 KoPM zawarto dodatkowo wymóg, że przepływ ma być nieprzerwany i szybki. Dopuszczono jednak możliwość zatrzymania się i zakotwiczenia w sytuacji gdy jest to związane ze zwyczajną żeglugą lub jest konieczne z powodu siły wyższej lub niebezpieczeństwa albo w celu udzielenia pomocy ludziom, statkom morskim lub powietrznym znajdującym się niebezpieczeństwie lub krytycznym położeniu.

Zgodnie z art. 19 § 1 przepływ będzie uznany za nieszkodliwy, gdy nie będzie zagrażał pokojowi, porządkowi publicznemu lub bezpieczeństwu państwa nadbrzeżnego. W art. 19 § 2 doprecyzowano, że za szkodliwy uznany będzie przepływ obcego statku, podejmującego działania polegające w szczególności na:

a) groźbie użycia siły lub użyciu siły przeciwko suwerenności państwa nadbrzeżnego, jego terytorialnej integralności lub politycznej niezawisłości albo w jakikolwiek inny sposób naruszający zasady prawa międzynarodowego zawarte w Karcie Narodów Zjednoczonych;

b) manewrach lub ćwiczeniach z użyciem broni jakiegokolwiek rodzaju;

c) zbieraniu informacji na szkodę obronności lub bezpieczeństwa państwa nadbrzeżnego; d) propagandzie mającej na celu osłabienie obronności lub bezpieczeństwa państwa

nadbrzeżnego;

e) czynnościach, w wyniku których następuje start, lądowanie lub przyjęcie na pokład jakiegokolwiek statku powietrznego;

f) czynnościach, w wyniku których następuje start, lądowanie lub przyjęcie na pokład jakiegokolwiek urządzenia wojskowego;

126

g) przyjmowaniu na pokład lub wydawaniu jakichkolwiek towarów lub walut albo przyjmowaniu bądź wysadzaniu ze statku jakichkolwiek osób z naruszeniem ustaw lub innych przepisów celnych, skarbowych, imigracyjnych lub sanitarnych państwa nadbrzeżnego;

h) umyślnym i poważnym zanieczyszczaniu, sprzecznym z niniejszą konwencją; i) dokonywaniu jakichkolwiek połowów;

j) prowadzeniu działalności badawczej lub obserwacji hydrograficznych.

k) zakłócaniu funkcjonowania systemu łączności albo innych urządzeń lub instalacji państwa nadbrzeżnego.

Pomimo braku w powyższym wyliczeniu bezpośredniego odniesienia do terroryzmu wydaje się, że konkretne akty terrorystyczne na morzu wypełniać mogą znamiona czynów, stanowiących szkodliwy przepływ. W sytuacji gdy morski akt terrorystyczny zagrażałby również pokojowi, porządkowi publicznemu lub bezpieczeństwu państwa nadbrzeżnego, państwo to upoważnione będzie zgodnie z art. 25 KoPM do podjęcia wszelkich niezbędnych kroków przeciwko obcemu statkowi generującemu takie zagrożenie. Państwo przybrzeżne może także w stosunku do obcych statków, znajdujących się na jego wodach terytorialnych i zmierzających na jego wody wewnętrzne lub przybijające do urządzeń portowych poza wodami wewnętrznymi, podejmować działania konieczne dla zapobiegania naruszenia warunków, od których zależy dopuszczenie takich statków na wody wewnętrzne lub takie przybicie. Państwa przybrzeżne dysponują ponadto możliwością czasowego zawieszenia w określonych obszarach swoich wód terytorialnych prawa nieszkodliwego przepływu obcych statków jeśli ma to istotny wpływ dla ochrony jego bezpieczeństwa.

Państwa przybrzeżne zwalczać mogą akty morskiego terroryzmu występujące w obrębie ich wód terytorialnych także w oparciu o przepisy regulujące wykonywanie jurysdykcji karnej na pokładach obcych statków. Zasadniczo statki podlegają wyłącznie jurysdykcji państwa bandery, zgodnie jednak z treścią art. 27 § 1 KoPM państwa przybrzeżne mogą wyjątkowo wykonywać jurysdykcję karną na pokładzie obcego statku przepływającego przez morze terytorialne, w celu aresztowania jakiejś osoby lub przeprowadzenia dochodzenia w związku z jakimkolwiek przestępstwem popełnionym na pokładzie tego statku podczas jego przepływu:

a) jeżeli skutki przestępstwa rozciągają się na państwo nadbrzeżne;

b) jeżeli przestępstwo jest tego rodzaju, że zakłóca spokój kraju lub porządek publiczny na morzu terytorialnym;

127

c) jeżeli kapitan statku, przedstawiciel dyplomatyczny lub urzędnik konsularny państwa bandery statku zwraca się do miejscowych organów z prośbą o pomoc;

d) jeżeli podjęcie takich działań jest konieczne do zwalczania nielegalnego handlu narkotykami lub substancjami psychotropowymi.

Zarówno działania podejmowane przeciwko szkodliwym przepływom jak i jurysdykcja karna wobec obcego statku wykonywana może być tylko w stosunku do przestępstw (w tym i aktów terroryzmu) popełnionych w trakcie pobytu statku na wodach terytorialnych państwa przybrzeżnego. Inaczej wygląda sytuacja gdy dany akt terrorystyczny popełniony jest na pokładzie statku, znajdującego się na wodach otwartych, a dopiero później przepływającego przez wody terytorialne obcego państwa. W sytuacji takiej nie zostaje spełniony nie tylko warunek loci delicti, ale trudno też mówić o jakimkolwiek zagrożeniu dla porządku publicznego lub też bezpieczeństwa i spokoju państwa przybrzeżnego. W sytuacji gdy czyn przestępczy popełniony był na wodach otwartych, państwo przybrzeżne może podjąć działania w stosunku do obcego statku przepływającego przez jego wody terytorialne tylko na wyraźną prośbę władz państwa jego bandery.357

Z prawa nieszkodliwego przepływu korzystać mogą nie tylko obce statki handlowe (art. 27 – 28 KoPM), ale również okręty wojenne ( art. 29 – 31 KoPM) obcych państw, przy czym okręty podwodne zobowiązane są płynąć w wynurzeniu z podniesioną banderą. W stosunku do obcych okrętów wojennych, które naruszałyby zasady nieszkodliwego przepływu kompetencje państwa nadbrzeżnego są jednak bardziej ograniczone niż w stosunku do jednostek handlowych. Zgodnie z art. 31 KoPM w sytuacji gdy obcy okręt wojenny nie przestrzega reguł dotyczących przepływu przez morze terytorialne i lekceważy kierowane do niego wezwania o ich przestrzeganie państwo przybrzeżne może żądać jedynie, aby niezwłocznie opuścił jego wody terytorialne.

128

§ 2. Obszary morskie podlegające jurysdykcji funkcjonalnej państwa

nadbrzeżnego