Przemyt ludzi

Od wielu lat można zaobserwować znaczne nasilenie się działalności zorganizowanych grup przestępczych w dziedzinie przemytu ludzi - procederze polegającym na ułatwianiu nielegalnego wjazdu na teren danego kraju (people smuggling). Proceder ten należy odróżnić od handlu ludźmi (human trafficking). Chociaż obie kategorie działań przestępczych wchodzą często we wzajemne relacje to jednak różnice między nimi się zasadnicze. Zjawisko przemytu ludzi w swej istocie ma charakter transgraniczny. Warunku tego nie ma w przypadku handlu ludźmi. Proceder ten może wiązać się z przerzuceniem ofiar do innego państwa lub też może mieć miejsce na terytorium tylko jednego państwa. Handlarze ludźmi nastawieni są na czerpanie korzyści z wykorzystywania swoich ofiar w celach seksualnych lub jako taniej siły roboczej, podczas gdy przemytnicy dostają wynagrodzenie za swoje usługi od migrantów, a po przybyciu do miejsca docelowego dalsze kontakty pomiędzy nimi urywają się. Czasem bywa jednak i tak, że proceder przemytu ludzi ewoluuje w handel ludźmi, którzy po dostarczeniu do państwa docelowego zmuszani są do niewolniczej pracy w celu spłacenia długu za transport.270

Kolejnym elementem odróżniającym obie formy przestępczości jest kwestia zgody ofiar. W przypadku handlu ludźmi zgoda ofiary nie ma znaczenia. Proceder ten najczęściej związany jest z użyciem siły, przymusu lub oszustwem, które sprawia, że ofiara zostaje wykorzystana wbrew jej woli. Przemyt ludzi z kolei odbywa się dobrowolnie, za przyzwoleniem i z inicjatywy osób przemycanych. Nielegalni imigranci sami poszukują dróg

269 Szeroko na temat aktywności zorganizowanych grup przestępczych na morzu – zob. E. Ellen, Shipping at risk: The Rising Tide of International Organised Crime, International Chamber of Commerce, 1997.

97

przerzutu do wybranego państwa oraz osób które im to ułatwią. Z tej racji często osoby parające się przemytem ludzi postrzegane są nie jako przestępcy lecz niemal jak bohaterowie, którzy pomagają ludziom w spełnieniu ich marzeń o dotarciu do „ziemi obiecanej”. Przestępcy parający się przemytem ludzi nie kierują się jedank żadnymi altruistycznymi przesłankami, lecz tylko i wyłącznie chęcią zysku. Opłaty za przemyt od swoich klientów pobierają najczęściej z góry, nie dbając przy tym o to w jakich warunkach realizowany będzie transport.271

Niestety podróże tego typu czasem kończą się tragicznie. Najgłośniejszym w ostatnich latach przykładem ryzyka na jakie skazują się osoby korzystające z usług przemytników jest śmierć w 2000 r. 58 chińskich nielegalnych imigrantów, którzy udusili się w kontenerze wiezionym przez holenderską ciężarówkę na promie do Wielkiej Brytanii.²⁷²

W odpowiedzi na wzrastające zagrożenie zarówno handlem ludźmi jak i ich przemytem Międzynarodowa Organizacja Morska wydała w 1998 r. dokument pt. Interim

measures for combating unsafe practices associated with the trafficking or transport of migrants by sea. Wyrazem zaangażowania społeczności międzynarodowej w walkę z tym

zjawiskiem było również przyjęcie przez Zgromadzenie Ogólne ONZ na mocy rezolucji 55/25 w dniu 15 listopada 2000 r. Protokołu przeciwko przemytowi migrantów drogą lądową, morską i powietrzną uzupełniającego Konwencję Narodów Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej.273

W protokole zwrócono szczególną uwagę na proceder przemytu ludzi realizowany droga morską, poświęcając mu cały rozdział II. W rozdziale tym precyzyjnie zakreślono działania do których podjęcia upoważnione są państwa strony protokołu przeciwko przemytowi migrantów drogą morską. Kryterium różnicującym zakres tych działań jest przynależność państwowa statku, co do którego istnieje uzasadnione podejrzenie, że zaangażowany jest w przemyt migrantów drogą morską. Zakres działań, do których podjęcia upoważnia protokół rysuje się następująco:

1. W sytuacji gdy statek podejrzany o udział w przemycie migrantów płynie pod banderą państwa - strony protokołu, państwo to może wystąpić do innych państw - stron o pomoc w uniemożliwieniu wykorzystywania go do takich celów.

2. W sytuacji gdy statek podejrzany o udział w przemycie migrantów, korzystając z prawa do swobody żeglugi zgodnie z prawem międzynarodowym płynie pod banderą innego

271 Organized crime involvement in trafficking in persons and smuggling of migrants – Issue Paper, UNODC 2010, s. 28.

272 J. Urbanowicz, Bilet do raju, Wprost, nr: 27/2000 (918).

98

państwa - strony protokołu niż państwo posiadające uzasadnione podejrzenia co do przemytu, państwo to może:

a) powiadomić państwo pod którego banderą dany statek płynie, b) zażądać potwierdzenia jego rejestracji,

c) po otrzymaniu potwierdzenia wystąpić do tego państwa o zezwolenie na podjęcie określonych działań

Państwo, pod którego banderą płynie statek może upoważnić państwo wnioskujące do podjęcia inter alia, następujących działań:

a) wejścia na pokład statku b) przeszukania statku,

c) w przypadku znalezienia dowodów potwierdzających podejrzenia o zaangażowaniu statku w proceder przemytu migrantów podjęcia stosownych działań w stosunku do statku, osób i ładunku

3. W sytuacji gdy statek podejrzany o udział w przemycie migrantów nie posiada przynależności państwowej, państwo posiadające w tym zakresie uzasadnione podejrzenia może wejść na pokład tego statku w celu jego przeszukania. W przypadku znalezienia dowodów potwierdzających wcześniejsze podejrzenia, państwo zobowiązane jest podejmować stosowne działania w oparciu o właściwe prawo wewnętrzne oraz międzynarodowe.

W protokole znalazła się również definicja przemytu migrantów (smuggling of

migrants) jako procederu polegającego organizowaniu nielegalnego wjazdu osoby na

terytorium jednego z państw stron konwencji w sytuacji gdy osoba ta nie jest obywatelem lub nie posiada stałego miejsca zamieszkania w tym państwie. Jednocześnie podkreślono, że działalność ta musi mieć na celu uzyskanie, bezpośrednio lub pośrednio, korzyści finansowej lub innej korzyści o charakterze materialnym. W art. 4 ograniczono stosowanie protokołu wyłącznie do przypadków przemytu ludzi mających charakter międzynarodowy i popełnionych z udziałem zorganizowanej grupy przestępczej. Co więcej w art. 5 postanowiono uchylić odpowiedzialność karną migrantów i potraktować ich jako ofiary przestępstwa przemytu. W skutek tych postanowień z zakresu obowiązywania protokołu wyłączono przypadki nielegalnego przekraczania granic podejmowane przez migrantów na własną rękę lub przy pomocy osób trzecich, działających bezinteresownie i w sposób incydentalny.²⁷⁴

274

M. Ventrella, The Control of People Smuggling and Trafficking in the EU. Experiences from the UK and Italy. Farnham 2010, s. 10 – 11.

99